Курстық жұмыс Тақырыбы: «Жерге меншік түрлері»
Меншік құқығы объектісі ретінде жер учаскесі
жүктеу/скачать 91.26 Kb.
|
1.2. Меншік құқығы объектісі ретінде жер учаскесіХХ ғасырдың соңғы онжылдығында басталған аграрлық секторды реформалау жер қатынастарын құқықтық реттеуге айтарлықтай түзетулер енгізді. Азаматтар шаруа (фермер) қожалықтарын құруға, жер учаскелерін жалға алуға мүмкіндік алды, азаматтарға жер учаскелерін өмір бойы мұрагерлік меншікке, кейінірек меншікке беруге рұқсат етілді. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 130 жер учаскелерін жылжымайтын заттарға жатқызу жер заңнамасын одан әрі дамыту үшін шешуші маңызға ие болды. Осылайша, жер учаскелері азаматтық айналымнан ұзақ уақыт алынғаннан кейін (кеңестік жарлықтармен жерді мемлекет меншігіне алу салдарынан) қайтадан азаматтық құқықтардың объектісіне айналды және сәйкесінше азаматтық айналымға тартылды. Қазақстан Республикасының Жер кодексінің 6-бабында жер қатынастары объектілері: 1) жер табиғи объект және табиғи ресурс ретінде; 2) жер учаскелері; 3) жер учаскелерінің бөліктері. Жер учаскесі жер қатынастарының объектісі ретінде Қазақстан Республикасының БҚ 6-бабының 2-тармағында жер бетінің бөлігі (оның ішінде топырақ қабаты) ретінде анықталған, оның шекаралары белгіленген тәртіппен сипатталған және куәландырылған. Заң әдебиеттерінде Жер кодексіндегі терминологияның біртұтастығын қамтамасыз ету үшін «мемлекеттік жер кадастры туралы» заңда бұрын бекітілген анықтаманы толығымен қайталау керек деген пікір айтылды. Азаматтық құқық шеңберінде жылжымайтын мүліктің түрі ретінде қарастырылатын жер учаскесінің азаматтық айналымға қатысу ерекшеліктеріне тікелей әсер ететін өзіндік ерекшеліктері мен ерекше сипаттамалары бар. Жер иелерінің өкілеттіктерінің көлемін және жер учаскелерінің азаматтық айналымға қатысу шегін анықтау кезінде жердің әлеуметтік-экономикалық маңыздылығын ескеру қажет. Бұл аспект өнерде көрсетілген. Қазақстан Республикасының Конституциясының 9-ы, оған сәйкес жер және басқа да табиғи ресурстар Қазақстан Республикасында тиісті аумақта тұратын халықтардың өмірі мен қызметінің негізі ретінде пайдаланылады және қорғалады.[6] Жер кімге тиесілі болса да, үлкен әлеуметтік, қоғамдық қызығушылыққа ие. Жер жалпы қоғамға қызмет етеді, өйткені оған жолдар, байланыс желілері, электр желілері және басқа да пайдалы коммуникациялар салынады. Жерді қалпына келтірілмеу, орны толмас, кеңістіктік шектеу, орын ауыстырылмау сияқты белгілер сипаттайды. Экономикалық құбылыстың бір түрі - экономикалық рента жермен байланысты. Жер учаскесі өзінің орналасқан жеріне, табиғи қасиеттеріне байланысты белгілі бір төлемдер түрінде алынатын және қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыру көзі бола алатын табыс табуға қабілетті. Жер басқа жылжымайтын мүлік объектілерін орналастырудың кеңістіктік негізі болып табылады және бұл тұрғыда оның нарықтық экономика жағдайында азаматтық айналым объектісі ретіндегі рөлі орасан зор. С. А. Степанов дұрыс атап өткендей, «жер учаскесінің заттың ерекше түрі ретіндегі құқықтық құрылымы өте күрделі, заттың құрылымынан мүлдем өзгеше және оған қоғамдық қызығушылықтың едәуір бөлігінің болу қажеттілігіне бағынады». Ол сондай-ақ құқықтың басқа салаларымен (жер, орман, қала құрылысы және т.б.) реттелетін қатынастарға қатысумен, сондай-ақ жылжымайтын мүліктің заттық және міндеттемелік құқықтық қатынастардағы орны мен рөлімен, айқын нысаналы мақсатымен, айналымға қосу және қатысу ерекшеліктерімен сипатталады. Мұның бәрі жер қатынастарын реттеуге, оның ішінде жария-құқықтық элементтерге, жерді иелену, пайдалану және оған билік ету тәртібін анықтауға ерекше көзқарасты талап етеді, бұл жердің азаматтық айналымға қатысуына негізсіз шектеулер енгізуді мүлдем ақтамайды. Азаматтық құқықтар объектілерінің, оның ішінде жер учаскелерінің маңызды сипаттамаларының бірі олардың айналым қабілеттілігі болып табылады. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің 129-бабына сәйкес, азаматтық құқықтар объектілері әмбебап мұрагерлік (мұрагерлік, заңды тұлғаны қайта құру) тәртібімен немесе басқа жолмен, егер олар айналымнан алынбаса немесе айналымда шектелмесе, еркін иеліктен шығарылуы немесе бір адамнан екінші адамға ауысуы мүмкін. Жер учаскелерінің айналымына келетін болсақ, заттардың айналымы туралы азаматтық заңнаманың жалпы ережелері осы тармақта көрсетілген. Осы баптың 3-тармағы: «...жер және басқа да табиғи ресурстар жер және басқа да табиғи ресурстар туралы заңдармен олардың айналымына рұқсат етілген шамада иеліктен шығарылуы немесе бір адамнан екінші адамға ауысуы мүмкін». Қазақстан Республикасының БҚ іс жүзінде мәмілелердің тек үш түріне мүмкіндік береді: жер учаскелерін сатып алу-сату, айырбастау, жалға беру. Қазақстан Республикасының БҚ 37-бабында жер учаскелерін сатып алу-сату ерекшеліктері анықталған. Қазақстан Республикасының БҚ 37-бабының 1-тармағына сәйкес, мемлекеттік кадастрлық есептен өткен жер учаскелері ғана сатып алу-сату объектісі бола алады. Жер учаскесінің кадастрлық есебі «мемлекеттік жер кадастры туралы» заңға сәйкес жүзеге асырылады. Заң шығарушы бұл талапты жер учаскелерін сатып алу-сатуға қатысты ғана белгілейді және мәмілелердің басқа түрлеріне таратпайды. Қазақстан Республикасының БҚ нормаларының күші ауылшаруашылық жерлерінің айналымына қолданылмайды, ол 2002 жылғы 24 шілдедегі «ауылшаруашылық жерлерінің айналымы туралы» заңмен реттеледі. Бұл заң, Қазақстан Республикасының БҚ сияқты, негізінен жер учаскелерін сатып алу-сатуды және жалға алуды реттейді, тек жер үлестеріне қатысты басқа мәмілелер туралы айтылады. Жер учаскелерін, оның ішінде ауылшаруашылық мақсатын кепілге қою 1998 жылғы 16 шілдедегі «ипотека (жылжымайтын мүлік кепілі) туралы» заңға сәйкес жүзеге асырылады. Жер заңнамасымен өзге де мәмілелер (сыйға тарту, рента, сенімгерлік басқару және т.б.) реттелмейді. Жер учаскелерінің мұрагері Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінде мұрагерліктің жалпы нормаларымен де, жер учаскелерін реттеудің ерекшеліктері туралы арнайы нормалармен де реттеледі (Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 1179-1182 - баптары). Егер жер учаскелерін айналымға жіберу жер учаскелеріне қатысты тек жер заңнамасында көзделген мәмілелерді жасау мүмкіндігі ретінде қарастырылса, онда мұндай тәсіл жер заңнамасында реттелмеген мәмілелерді жасау мүмкін кстігіне әкеледі. Сонымен қатар, осы тәсілмен Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 421-бабының 2-тармағына қайшы келеді, оған сәйкес тараптар Заңда және басқа да құқықтық актілерде көзделген және көзделмеген келісімшартты, сондай-ақ заңда немесе басқа да құқықтық актілерде көзделген әртүрлі шарттардың элементтерін қамтитын аралас келісімшартты жасай алады. Осылайша, азаматтық құқықтың маңызды қағидаттарының бірі - келісім-шарт бостандығы қағидаты бұзылады. Тағы бір проблема сөзсіз Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес азаматтық заңнаманың Қазақстан Республикасының құзыретінде болуына байланысты туындайды. Жер заңнамасы-Қазақстан Республикасы мен Қазақстан Республикасының құрылтай субъектілерінің бірлескен басқаруында, нәтижесінде Қазақстан Республикасының жер заңнамасы БҚ, заңдардан және оларға сәйкес қабылданған Қазақстан Республикасының құрылтай субъектілерінің заңдарынан тұрады. Егер жер учаскелерімен мүмкін болатын мәмілелер шеңберін анықтау жер заңнамасымен жүзеге асырылатын болса (демек, Қазақстан Республикасының құрылтай субъектілерінің заңдары), онда бұл баптың 2-тармағымен қайшылықтарға әкеледі. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі, оған сәйкес азаматтық заңдар Азаматтық кодекстен және оған сәйкес қабылданған заңдардан тұрады.[7][8] Жер учаскелері оларда орналасқан өзге де жылжымайтын мүлік объектілерімен (ғимараттармен, құрылыстармен) бірлесіп айналымға жиі қатысады. Жер учаскесінің айналымын жер заңнамасының нормаларына, ал онда орналасқан жылжымайтын мүлік объектілерінің айналымын азаматтық заңнаманың нормаларына бағындыру сөзсіз Қайшылықтар туғызады және сол арқылы мүліктік айналымға кедергі келтіреді. Керісінше, міндет-құқықтық реттеу құралдарының көмегімен жер учаскелері мен олармен тығыз байланысты жылжымайтын мүлік объектілерінің тағдырының бірлігін қамтамасыз ету. Осылайша, жер учаскесінің көпфункционалдығы, сөзсіз, оны құқықтық реттеудің ерекшелігін анықтайды. Жер учаскелерімен мәмілелер жасау ерекшеліктері жер заңнамасында жазылуы мүмкін, бірақ олар азаматтық заңнаманың жалпы принциптері мен нормаларына қайшы келмеуі керек. Жер учаскесі табиғи объект және табиғи ресурс қана емес, сонымен қатар жылжымайтын мүлік объектісі болғандықтан, жылжымайтын мүлік объектілерін құқықтық реттеу туралы азаматтық заңнаманың жалпы ережелері оған да қолданылады. Жер учаскесі бөлігі болып табылатын жылжымайтын мүлік объектілерінің бүкіл жүйесіне тән құқықтық реттеудің ерекшеліктерін елемеу, жалпы азаматтық құқықтар объектілері сияқты, олқылықтарды, қайшылықтарды, жер заңнамасын екіұшты түсіндірулерді жоюға, демек, азаматтық айналымның маңызды объектілерінің бірінің нақты, болжамды құқықтық режимін қамтамасыз етуге ықпал етуі екіталай. жүктеу/скачать 91.26 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|