Л. Я. Гуревич Халықаралық Бизнес академиясының жоғары оқудан кейінгі ғылыми- методологиялық орталығының директоры, т.ғ. д., социология ғылымының профессоры
жүктеу/скачать 2.37 Mb. Pdf көрінісі
|
| Демократия (от греч. demos — халық және ...кратия) —билік көздері
ретінде халықтың тануына негізделген қоғамның мемлекеттік-саяси құрылысының түрі. Бұл халықтың тәуелсіздігін қамтамасыз етуге шақыратын елдегі саяси тәртіпті, қоғамның әлеуметтік және саяси ұйымдарының жетекші түрі, адам мен адамзат құқының ажырамауы, азшылықтың құқын қорғау кезінде көпшіліктің билігі. 25 Демократия – азаматтарға саяси шешімдер қабылдауға қатысуға құқық беретін және орталық пен жергілікті билік органдарына өздерінің өкілдерін сайлайтын қоғамдық - саяси жүйе. Диктатура (лат. dictatura) – диктатор, қолында шексіз билігі бар адам. Демократия диктатура кезінде тек декларация береді, бірақ жұмыс жасамайды. Жеке бостандығын қатаң шектеумен қатар, биліктегі шектеулерді жою жүргізіледі. Диктатура — мемлекетте билікті демократиялық әдістермен ғана емес, өктем саяси тәртіппен жүргізеді. 26 Басқарманың демократиялық жүйесі әдет-ғұрыптар, институттар мен рәсімдердің жиынтығынан тұрады, осылардың негізінде өкімет күнделікті шешім қабылдайды және де төмендегі сауалдарға жауап береді: • Азаматтар мемлекеттік саясатты қалыптастыруға қалай және қандай деңгейде қатыса алады? • Басқарма мемлекеттік қызмет жұмысы мен мемлекеттік ресурстарды басқаруды қаншалықты тиімді жүзеге асырады? • Мемлекеттік билікті теріс пайдаланушылыққа қалай қарсы тұру керек? • Мемлекеттік шенеуніктер өз жұмыстарына қаншалықты жауап береді? 25 http://ru.wikipedia.org/ 26 http://ru.wikipedia.org/ 270 • Мемлекет азаматтардың арызына қандай шаралар қолданады? Демократиялық басқарудың дұрыс механизмы толық қанды демократиялық жүйені қалыптастыруға көмектесе ме?. 1 Ол мынада (1кесте). 1 кесте. Демократия мен диктатураны салыстыру Демократия Диктатура 1. Сайлаулы Заңдық билікке сайлауға заңмен анықталған жасқа жеткендер және еңбекке жарамды қатысады Заңдық билік немесе түрлі әдістермен беріледі немесе заңды тағайындалады 2. Билікті бөлу Заңдық, атқарушы және сот билігін бөлу қағидасын қатаң сақтау Заңдық, атқарушы және сот билігі бір адамға немесе азшылыққа жинақталған 3. Шешім қабылдау Атқарушы биліктегі шешімдерді жеке өзі қабылдау, заңдар туралы шешімдерді топтық түрде қабылдау (дауысқа салу) Заңдар, жеке шешімдер, олардың орындалуы туралы және орындалуының заңдылығы туралы Сонымен, диктатура кезінде бір тұлға ойын тәртібі туралы шешім қабылдайды (заңда), олардың орындалуы туралы және орындаушыларға бақылау жүргізеді. Демократия кезінде Заңдық билік сайланады, ол атқарушыны тағайындайды және оны бақылауға алады. Мұнда тәуелсіз сот билігі бар, заңмен жасалған ойын тәртібін атқарушы биліктің орындауына бақылау жасайды. Егер жоғарыда келтірілген мәтіндегі «акционер» деген сөзді «азамат» деген сөзге, Директорлар Кеңесін-Парламентке ауыстыратын болсақ онда мұндай мемлекет азаматтарды тартар еді, өзіміздің азаматтарымыз басқа мемлекетке, ал басқа мемлекеттің азаматтары осы елдің азаматтығын алуға құштар болмас еді. Енді біз демократиялық басқару принциптері мен бірлесіп басқару принципін, оған бірлесіп басқаруға жатпайтын мысалдарды салыстырумен әбден салыстыра аламыз. Талқылау үшін негіз ретінде демократиялық мемлекеттің негізгі белгілерін аламыз. (3 кесте) 1 Economic Reform. Issue paper. - Center for International Private Enterprice. - №. 0405. – 22.01.2004. – P.4 1,2 271 |