Лекция 23-24. Жарыстардың міндеттерін орындауға қойылатын талаптар

1. Жылдық циклда жаттығу-жарыстық процесті жоспарлау

2. Жарыстағы жалпы, арнайы әдістік дайындық құралдарын жоспарлау

3. Жарыстар мен жаттығулардың әсерлерін бақылау

Келешектік жоспарлардың негізінде спортшыларды дайындаудың ағымдағы жылдық жоспарлары жасалынады. Оларда жаттығудың құралдары атап көрсетіледі, жаттығу жүктемелерінің көлемі, спорттық жарыстардың мерзімі нақтыланады. Жылдық циклды жоспарлау спорттық бапқа келуді (форманы) дамыту заңдылықтарына сәйкес жаттығуларды кезеңдерге бөлу ерекшеліктері ескеріліп іске асырылады.

Жылдық жаттығуды жоспарлау және оның сандық көрсеткіштерін анықтаудың мына екі үлгісі (варианты) болуы мүмкін: айлық және апталық. Сондықтан, жаттықтырушы дайындық жоспарын графикалық бейнелеу кезінде 12 айға бөлінген тік бағанаға немесе жылдық циклдағы аптаның сәйкес санына 52 тік бағанаға бөледі.

Жылдық жоспардың құрылымы (макроциклдардың саны және бірізділігі, кезеңдері және мезоциклдары) әрбір нақтылы спорт түріндегі спортшының немесе команданың жеке жарыстық жүйесінің күнтізбесіне байланысты нақтыланады. Жылдық цикл бірнеше макроциклдардан тұруы мүмкін, бәріненде жиі екі немесе үш макроциклдан тұрады.

Екі немесе үш циклдық дайындықты жоспарлау кезінде мыналарды ескеру қажет: бір жыл шегіндегі қосымша аяқталған макроциклды ендіру әсіресе жас, дәрежелі спортшылардың спорттық нәтижелерін жақсартуға мүмкіндік туғызады. Үш және төрт циклдық жоспарлауды пайдалану жақын 1-2 жылға нәтижелердің өсуімен, сонымен бірге спортшының спорттық өмірінің қысқаруымен қатар жүреді. Сондықтан, мұндай құрылымды жеткілікті дәрежеде бұған негіздеме болған жағдайда ғана ұсынуға болады.

Жылдық дайындық жоспарына алдымен аптаның реттік қатар санынан (номерінен) және айдың атынан тұратын күнтізбелік кестені (сетканы) ендіреді. Келесі операция бұл сеткаға басты жарыстарды түсіру, ал содан кейін басты жарыстардың қажетті мерзімінде спорттық бапқа келу жағдайына жетуді қамтамасыз ететін негізгі сатылары (мезоциклдары) мен кезеңдерінің жылдық жоспарының кезеңдеріне кіретін макроциклдардың шекарасын анықтау болып табылады. Осыдан кейін барып, жарыстың жеке күнтізбесі түсіріледі, ал спорт ойындарының командалары үшін-түгелдей ойын күнтізбесі, содан соң жаттығу процесінің жалпы көрсеткіштерін макроциклдың әр аптасына немесе айына бөлген дұрыс. Одан әрі осылай жаттығу жүктемелерінің жалпы көлемі, барынша қарқынды және спецификалық құралдарының жеке көлемдері (5-9 көрсеткішке дейін) бөлінеді: бақылау тестінің мерзімі, спорттық нәтижелер динамикасы, жаттығу жиындарының мерзімі, қалпына келтіру шараларының негізгі бағыттары. Үлкен параққа жазылып басылған жоспарлары жаттықтырушының күнделікті практикалық жұмысына бұл құжатты көрнекі және өте қонымды пайдалануына қолайлы болады. Бұлай жоспарлау түрі оның ЭЕМ-де оны талдауына мүмкіндік береді.

Жылдық жоспарды жасау кезінде келесі ұйымдастыру-әдістемелік ережені ескеру қажет:

• 
  әртүрлі басымырақ бағыттағы жүктемелердің үйлесімді байланысы – дайындық кезеңінің ең ерте сатысындағы таңдап алудан дайындық және жарыстық кезеңдердің қорытынды сатыларының кешендісіне дейін;
  
• 
  әдістік-тәсілдік шеберлігін көрсету негізінде жатқан қозғалыс сапаларын үйлесімді немесе кешенді жетілдіру, жаттығу жүктемесі динамикасының толқын тәріздес сипаты есебінен лиминттелген қозғаушы күштерінің әсерін азайту, оның компоненттерінің ара қатынасын, көлемі мен жұмыс қарқындылығын және демалысты өзгерту.