Лекция 30 сағат Лабораториялық сабақ 15 сағат СӨЖ 45 сағат обсөЖ 45 сағат Барлық сағат саны 135 сағат

Лекция № 28

(1 сағат)

1.Фототропизм.

2.Геотропизм.

3.Хемотропизм.

4.Травмотропизм.

5.Электротропизм.

1.Якушкина.Н.И. Физиология растений. М. 1993г

2.Полевой.В.В. Физиология растений.М. 1991г.

3.Кенесарина.Н.Ә.Өсімдіктер физиологиясы және биохимия негіздері. Алматы, 1988ж

4.Жатқанбаев.Ж.Өсімдіктер физиологиясы.Алматы. 1988 ж.

5.Қалекенұлы.Ж.Өсімдіктер физиологиясы.Алматы. Қазақ университеті.1996ж.

6.Сағатов.К.С.Өсімдіктер физиологиясы. Алматы, 1996 ж.

7.Сағатов.К.С.Өсімдіктер физиологиясы. Алматы, Ғылым баспасы, 2002 ж.

8.Уалиханов.Г, Есмағұлов.Қ. Өсімдіктер биотехнологиясының негіздері. Алматы .Респ. баспа кабинеті, 1999 ж.

9.Жатқанбаев.Ж.Ж. Өсімдіктер физиологиясы және биохимиясы негіздері. Алматы 2004 ж.

10.Медведев.С.С. Физиология растений. Изд –во СПБГУ, 2004 г

11.Якушкина. Н.И, Бахтенова.Е.Ю. Физиология растений. М.Владос, 2005 г.

12.Папорков.М.А, Клинковская.Н.И. Милованова.Е.С.Учебно –опытная работа на пришкольном участке. М.1980 г.

13.Физиология и биохимия сельскохозяйственных растений (под ред. Третьякова.Н.Н).М.

2000 г.

15.Кенжеев.Қ. Өсімдіктер физиоллогиясының практикумы. Алматы. 1989ж.

Бұл жағдайда жапырақ алақандары күн сәулесіне көлбеу (перпендикуляр) орналасады. Білік мүшелерде оң немесе теріс фототропизм байқалады. Көптеген өісдік тамырларының өсуін теріс фототропизмге жатқызады. Фототропикалық иілулер өсімдіктің немесе мүшесінің жарыққа қараған жағы мен одан қарсы бағыттағы жағының өсу қарқындылығының айырмашылығына байланысты. Мүшелердің жарық бағытына қарай иілуі көлеңке жағының созылып өсуінің қарқындылығынан байқалады.

Жапырақтардың фототропикалық реакцияларының маңызы өте күшті. Себебі, олар осы қабілеттілігіне байланысты, қаншалықты көп болса да, бірін-бір көлеңкелемейтіндей болып, “күн сәулесін біркелкі пайдаланатын бағытпен ”, жапырақ нақышын пайда етіп орналасады. Фототропикалық иілу хлорофилден көрі сары пигменттерге – каротиноидтерге көбірек байланысты.

Геотропизм. Өсімдік тіршілігінің жердің тарту күшіне байланысты бағытталып өсуін геотропизм деп атайды. Олардың негізгі тамыры тік төмен қарай (оң геотропизм) өседі де негізгі сабақ (дің) жоғары қарай (теріс геотропизм) өседі.

Геотропикалық иілу де өсуге байланысты. Сабақтың төменгі жағы қарқындылау өседі. Кейде күшті нөсер жаңбырдың немесе желдің әсерінен дәнді дақылдар құлап қалады да, біраздан кейін көтеріледі. гер өсімдіктер масақтанып, гүлденген болса, сабақтың тек үш жағы көтеріледі. Тұқым ұрығының жаңа ғана қалыптасқан негізгі тамырын көлбеу жайғастырып қойса, оның ұшы төмен қарай тік өседі. Геотропизм – тарту күшін қабылдау, тітіркенуді ауыстыру және тітіркенуге жауап өскіннің иілуі деп бөлінеді. Геотропикалық құбылыста әсерленуге қажетті мезгіл 2 мин, реакция мерзімі 10-90 мин шамасында болады. Магнитті күшті қабылдау клетка мембранасына (плазмолемма немесе ЭТ) цитоплазмадағы ауыр бөліктердің – статолиттердің қысым әсеріне байланысты. Статолиттер ретінде амилопластар, хлоропластар, ГА, сондай-ақ клеткада кристалдар күйіндегі қымыздық қышқыл тұздар, карбонаттар әсер етуі мүмкін.

Хемотропизм. Өсімдік мүшелерінің химиялық қосындылардың әсерінен өсу бағыттарын өзгертуі хемотропизм деп аталады. Ол тамырда, тозаң – түтіктерінде, шықшылдақтың без түтікшелерінде, т.б. байқалады. Бұндай тітіркендіргіштерге қышқылдар және сілтілер (Н⁺ және ОН^- иондары), минералдық тұздар және органикалық қосындылар (трофикалық), гормондар т.б. заттар жатады. Өсімдік мүшелері, бөліктері, (ұлпа клетка) тітіркендіргіш жаққа бағытталып (оң хемотропизм), немесе (теріс хемотропизм) өсуі мүмкін.Хемотропикалық қимыл газдарға да байланысты болуы мүмкін.

Термотропизм. Жылықтың бір жақты әсерінен өсімдіктерде термотропизм құбылысы байқалады. Асбұршақ тамырының өсу аймағының температурасы 26 ⁰С –тан 41 ⁰С-ға дейін көтерілгенде тамырдың өсуіне 5 есе артатындығы (кері термотропизм ) байқалады.

Әдетте тамырлар зақымданған жағынан қарама-қарсы бағытқа иіліп өсседі. Мысалы, кейбір өсімдіктердің (қыша , күнбағыс,бөрібұршақ) өскіндерінен тұқым жарнақтарын толық жұлып тастап олардың қисайып өсетіндігін байқауға болады.

Жапырақ алақанының бір шетін жұлып тастағанда сағақ пен орталық жүйе жараланған бағытқа қисаяды. Жапырақтарды түгел алып тастап сабақтың гүлшелерді бір жақты бөліп тастап , өркеннің жараланған жаққа бағытталып өсетіндігін байқауға болады. Көпщілік жағдайда травмотропикалық иілу өсімдіктің (оң травмотропизм) жараланған жағына бағытталады.