ЛЕКЦИЯ 9. ХІХ ғ. Екінші жартысы ХХ ғ. Басындағы Жапония

Жапон капитализмінің имперализмнің сатысына өтуі, оның ерекшеліктері.

Сыртқы саясаты: орыс-жапон соғысы . Жапон мәдениеті.

Пайдаланатын әдебиеттер:

Негізгі әдебиеттер:

1.Эйдус Х. М. Очерки новой и новейшей истории Японии. М. 1955г.

2. Файнберг Э. Я. Русско Японские отношения в 1697-1875 гг. М. 1960.

3. Очерки новой истории Японии (1640-1917 ) под ред. А. И. Гальперина.

4. Нарочницкий А. Л. Губер А. А. Сладковский М. И. Бурлингас И. Я. Международные отношения на дальнем Вастоке.

Кн 1. ( в конце XVI-до 1917 г ) М. 1973.


Лекцияның мәтіні:

Жапон капитализмінің монополизмге дейінгі сатысы ұзақ болмады. Өнеркәсіптік дамудың алғашқы кезінде-ақ капиталдың шоғырлануына жағдай жасалды. Мемлекеттік неше саясаты. 1894-95 жж жапон- Қытай соғысынан кейін жапон капитализмі имперализм сатысына өттіде, 1904-05 жж орл процес аяқталды. Монополистік бірлестіктер пайда болды. Олардың негзгі формасы концерндер (дзайбацу), Мицуй, Мицубиси, Сумитама, Ясуда т. Б.

Монополиялардың өсунің негізгі факторы отаршылдық эспансия Кореяны, Тайваньды тонады. Қытайды ықпал сферасына бөлуге Жапон белсенді қатысты. Жапон сфералары өз капиталын Тайвань, Корея, Қытайға жұмсалды.

Жапон имперализмін Қ. И. Л. “әскери-феодалдық” деп атаған. (патшалық ресей) Жапон монополиялары помещиктермен, монархиялармен тығыз байланыста болды. Жапон концерндері-бұрынғы ескі көпестік монополиялық үйлерден пайда болды. Англия, Франция, АҚШ- пен салыстырғанда Жапонияда буржуазия емес помещиктік буржуазиялық монархия басқарды. Буржуазиялық либерализм жойылды, монопалистік буржуазия помещиктермен, бюрократия, әскери қолының одақтасуы жалғасты.

Жапон-Қытай соғысынан кейін буржуазия помещиктік партиялардың рөлі өсті. Олардың өкілдері министрлік қызметтерінде болды. 1900ж дзюто т.б. негізінде жаңа партия “ Саяси Достар қоғамы” (Сэйюкай) ұрылды-оны Хирабуми Ито басқарды. Бұл шаруа ірі монополистік буржуазияның саяси партияларды өзіне қарату жайындағы үлкен қадам деп есептелді.Сэйтакай реакцияшыл ішкі саясатты, және агресивті сыртқы саясатты қолдады. Жапон манархиясын күшейту үшін күресті.1900-1913 жж өнеркәсіптік өндірісінің көлемі Жапонияда 181% өсті, АҚШ- 85%, Ирма Нияда-54%, Францияда-51 % , Англияда -25%. Өнеркәсіптік даму көлемінен Жапония бірінші орынға шықты. Осы өндіріс көлемі Италияны артта қалдырып Францияға жақындады. Жапония халықаралық аренаға шыққанда дүние жүзі империялистік державалармен бөлініп қойған еді, сондықтан Жапония оны соғыс арқылы қайта қаратқысы келді.

1894-95 жж Жапон-Қытай соғысынан кейін Жапон буржуазиясының отаршылдық эспансиясы күшейді. Жапон монополистері Кореяда толық бақылау орнатуға тырысты. Жапония 1900 ж Қытайға қарсы 8 державалар интервенция жасады, соның бірі, 22 мыңдық әскер жөнелді.

Империялистік державалардың Қытайды бөлу үшін күресі қарама-қайшылықтардың шиеленісуіне алып келді. Ресей, Франция, Германия, Жапония Қытайға Ляодун жақтастарын қайтарып беруге мәжбүр болды ( Симононли келісімі). 1896 ж орыс-қытай келісімі жасалды да, орыс патшасының позицияларының Қытайда, әскери Маньчжурияда нығаюына жағдай жасады, және орыс патшасы Жапонияның жоспарына кедергі болды. Осындай жағдай Кореяда да болды.

Англия мен АҚШ Жапония арқылы Ресейдің Қиыр Шығыстағы позициясын әлсіретксі келді. 1899 ж Англия Жапонияға әскери мақсаттарға үлкен несие берді, ол кезде Жапон верфьтері әлі кеме жасауға шамасы келмейтін еді.

1901 ж Англия мен Жапония арасында ресми түрде одақ туралы келіссөздер басталды. 30. 01. 1902 ж ағылшын-жапон одақтас келіссөзге қол қойды . Бұл екі импералистік державалардың агрессивті, басқыншылық мақсатта жасалған одақ еді.

Орыс-Жапон соғысы ағылшын-жапон келісімінің жасалынуы Жапонияның Ресейге қарсы дипломатиялық соғысы жағынан дайындауда үлкен роль атқарды. Англиямен бірге АҚШ Жапонияны соғысқа итермеледі. Америка капиталы Манчжурияға көз тікті де олар Жапония күшімен Ресейге қарсы соғыс ашуды қолдады, себебі ол кезде Ресей европалық істерге кірісе алмайтын еді.

ХІХ ғ. соңы ХХ ғ. бас. “Шығыс мәселесінің” жағдайы.

Таптық, ұлттық діни қарама-қайшылықтардың шиеленісуі.

Османизм. Жас түріктер революциясы.

Империяның құлауы. Пан исламизм және пантюркизм.

Пайдаланатын әдебиеттер:

Негізгі әдебиеттер:

1. Прошшин Н. И. История Ливии в новое времия (Сер XVI –ны- ХХ в М. 1981.

2. Прошин Н. И. Триполитание под в ластю Испанцев и Магьтий ского Ордена (1550-51 ).

3. Актуальные проблемы стран Арабского востока и Ив Африки М. 1917.

4 Гасратин М. А. Очерки истории Турции. М. 1983.

Реакция үстемдігі елде прагресивті күтердің дамуын таба алмады. « Жаңа Османдар идеясын жас түріктер одан әрі дамытты. Зүлым режимі оларды сұлтан билігіне қарсы революциялық әдісті қолдануға себеп болды.

1899 ж Стамбул қаласында әскери-медициналық училещше курсанты Им браги Тено инцентива « бірлік және прогрес атты» құпи қоғам құрды, амақсаты; Абду-Хамит реакциясына қарсы күрес : Соны мен қатар Ахмет-Рйза бей басшылығы мен имегранттық апазитция қалы птаса бастады. Бұл ұйым мүшелерін еуропада жас турактер деп атады. Бұл жас интелегенция ұлттық –буржуазия помещиктер өкілі еді.

Негізгі мақсаты.; Конституциялық режимді қалпына келтіру. Ев ропа ұйымы мен буржуазиялық реформа атқару. Ұлттық мәселе бағы тынша бірлік болмады. Ахмед-Рйза бастаған бір бөлігі түрік атты буржуазия мүдделерін қорғады.

« Османизм доктринасын» басшылыққа алды. Империяның державалардың қаруында қалды. Жас түріктер ұйымдарының қызметі алғашқы кезде пропаганда мен агитация мен шектелді.( Түркия және шетелде шығатын газет, журналдар арқылы)

Барлық партия, топ үиірмелер жұмысын біріктіру әрекеті жастардың 1901ж Париж конвенциясында жасалды. Бірақ Осман империясындағы режимді өзгерту жолдары мен әдістерін жөніндегі қарама-қайшылықтар қозғалыстың болуына алып келді. Біреуінің негізі Ахмед-Реза тобы. Оның «Менверт» атты газет беттеріне шыққан идеялары осы саяси бірліктің негізін құрады. Сабахаддин тобы «Децентрамизатция және жеке инецатива қоғамы» деген ұйымы бірікті: олар Осман фидератциясының құрылуын қолдады. Оның құра мында-халықтарға автономия бірігуге тиісті еді. Екі жас трактер орталығының бәсекесі Абул-Хамит режиміне қарсы күрестің бәсеңдеуіне алып келді.

Париж конгессиясының қатыс ушылары қарулы метералисті Абул-Хамит екінің таққа отырғанына 33 ж туылған күні бастауды шешкен, бірақ көтеріліс бұл мерзімнен ерте басталды. 1907 ж Анататизмдегі қозғалыс төмендей түсті. 1907 ж Сұлтан үкіметі империядағы ұлт-азаттық жас түріктер қозғалысына қарсы регрессия қолданды. 1908 ж Ревель(Таллин) қаласында орыс императоры Никалай ІІ және ағылшын королі Эдуарт VII Австро-Венгрияның Салоникиге қарай те мір жол салуына берілген кансецияға қарсы шара қолдану туралы келісі мге келді. Мажданияны «германизатция» қаупінен құтқару үшін Сирия және Ресей Портарын қайта құру жоспарын ұсынды. Ол бойынша 10-12 мың ондық әкерді көтеруді жоспарлаған.

Порттағы қойылған ағылшын Ресей ультиматумы Саланикидегі жас түрікткр камитеттен тез арада көтерілісті бастау туралы шегшім қабылданды. 1908 ж 3/07 Македонияның Бесна қаласындағы гарнициялық каменданты Ахмед-- Ници-бей 200 адаммен саұлтан режиміне қарсы шықты. Оларды Салоники монастыр Сколпле т. б. Ірі қалалардан гарнициалдар қолдады. Тез арада көтеріліс сұлтанның европалық иеліктеріне жарады. Македония мен Албания партизан стритары мен жергілікті халық арасынан қолауц тапты. 26/07 күні «Бірлік және конгрестің» СА лоники камитеті кампитуция енгізхуді талап етті. Сталинге

қарсы революциялық жорық жасау қаупін төндірді. Көтерісшілерге Стамбул қаласында орналасқан Шу мер, А фон және Флот эпилоптары қолдау көрсетті. А бул-Хамит ІІ 24/07 қараған түні конституцияны қалпына келтіруге және парламентті шақыруға келісім берді.

Прошин Н И История Лившие вновое времия (сср. XVI - ны XX в ) М 1981Прошин Н.Ш. трипоштания под властьюи истанцев и Магьтиштеною ордена (1880 – 1851)

Реакции үстемдігі елде прегрессивті күштердің дамуын тоқтата алмады.Жаңа османдар идиясын жас түріктер адам әрі дамытты. Зүлым режимі оларды сүлтан билігіне қарсы ревалюциялық училище курсанты гебрашм тено инициалевасымен «Бірлік және прагрес» (Итехау вч терахли ) атты купил қоғам құрды. Мақсаты – Абдух- халид реакциясына қарсы күрес. Сонымен қатар АхмедРеза бей басшылығымен эмигранттық опазиция қалыптаса бастады. Бұл ұйым мемлекеттерін Европадағы жас түріктер деп атады. Бұл жас интелегенция, ұлыттық буржуазия помоцикер өкілі еді.

Негізгі мақсаты констуциялық режимді қалпына келтіру, Европа үлгісімен буржуазиялық реформа өткерді. Ұлыттық мәселе бойынша бірлік болмады. Ахмед Риза бастаған бір бөлігі түрік ұлыттық буржазия мүдделерін қорғады « османизм »доктринасын басшылыққа алды, империяның істеріне державалардың көріспеуін тезисін қардап. Ол принцип сабакаддин бастаған, жас түріктердің бір тобы шетел буржуазиясымен одақты, ұлыттық мәселені адеминистрациялық децеитрализация арқылы шешуді үсынды.

Жас түріктер үйымдарының қызметі алғашқы кезде проконда мен агитация мен шектелді ( түркии және шетелді гипатынгард,трокоралар арқылы ). Барлық партия, топ үйірмелер жүмысын біріктіруі әрекеті жас түріктің 1902 ж Париж конгрессанде жасалды. Бірақ Осман империясы ресеиді өзгерту жолдары мен әдістері жөніндегі қарама – қайшылықтар қозғалыстың бөлінуіне алып келді. Біреуінің негізгі Ахмед Риза тобы. Оның, меш верет ( Деват) атты газетбеттеріне шыққан идиялары осы саяси бірліктің негізін құрады. Сабакаддин тобы « Дезенбра мезадии және жеш инициатива қоғамы» деген үйымы бірікті. Олар осман федарация сының құрылуын қолдады – оның құрамында халықтар автономия берілуге тиісті еді. Екі жастүріктер орталығының бәсекесі Абдул-Хамид режиміне қарсы күрестің бәсеңдеуіне алып келді.


ЛЕКЦИЯ 11. 1905-1911жж. Ирандағы революция.

Жоспары:

1. Иранның жартылай отарға айналуының әлеуметтік –экономикалық салдары.

1905 ж Ресей революциясының Ирандағы әлеуметтік дағдарысының күшеюіне тигізген ықпалы.

1906ж Конституция.

Иран мәжілісі: құрамы және қызметі.

Иран революциясы және державалар саясаты.

1.История Ирана с вре древнейших времен до нашех дней. Е. 1980

2. История Ирана с древнейших времен до канца XVIII в Л. 1958.

3. История Ирана М. 1977.

Орта ғасырларда Иран (Перси) азияның ірі мемлекеттерінің бірі болды. Жаңа зам ан басында маңызды сауда және стратегиялық жолдарда орналасқан, Сараева қол астында болып экономикалық мәдени гүлдену кезеңі болып табылса XVIIғ соңында дағдарысқа ұшырады. 1722 ж Иранға Ауған тасталары кірді , ал олардың билеушісі МЕР Махмуд Шах болып жарияланды. Ауғандарды қууға бюағытталған күресті Надир басқарды. Ауғандар Иранннан қуылды. Надирдың жаулап алу соғыстары нәтижесінде 1736 ж ол Шах етіп жарияланды. Аз уақытқа үлкен империя құрылды оны құрамына Ираннан басқа Ауғаныстан, Бұхара, Хва, Сол Үндістан, Закавказия кірді. Бірақ түрақсыз бірлестік 1747 ж Надир өлтірілгеннен кеәйін құлады. Грузия тәуелсіздікке ие болды. Иран феодаодары Шыығ Армения мен А зербайжан халықтарын қанады XVIII ғ соны мен ХІХ ғ басында Иран әлсіз бытыраңқы мемлект болып табылды. Елден халқының жартысыцнан көп бөлігі Иран тайпалары, ¼ Азербайжан соны мен Иранды Түркімендар, Араптар, Күрттер т. Б. өмір сүрді. Елден халқының 1/3 көшпелі болды. Әр түрлі аудандарының әлуметтік экономикалық дамиуы әр түрлі болды. Әсіресе артта қалған көшпелі т айпалар аудандары.

Елдің басында билігі шексіз шах отарды. XVIII ғ ұзаққа созылған иөз ара соғыстар нәтижесінде Иранда Каджарлар әулеті нығайды. Оның тақт ағы алғашқы өкілі аға Мұхамед(1796-97) ал одан кейін Фати-А ли шах( 1797-1834 жж)

Иран 30 ауданға бөлінді ол жердерді Шах ұлдары мен туыстары басқарды обылыс билшеушілері өзіндік тәуелсіз княздер болды. Олар салық жинады кейбіреулері ақшада шығарды. Кейде олар арасында жанжалдар болып тұрды. Ол окруктер мен аудандарды ықпалы күшті жергілікті хандар басқарды. Елдің саяси өмірінде мұсылман дін басылары үлкен рол атқарды. Осман империясының Суней мұсылмандары мен салыстырғанда Иран мұсылмандары шейт болды. Сот-дани сипатта болды. Аға Мұхамед билік еткен уақы тта кең таралған жаза көрді. Әсіресе жаулап алынған територияның халқының жағдайы ауыр болды. 1795 ж аға Махмуд Грузияға жорық жа сады. Тибилиси тоналып 20 мың оның халқы құлдыққа алынды. Сондықтан Грузия, Закавказия халқы Ресейден көмек сұрады. Иранда үстемдік еткен феодалдывқ қатынастар негізінде Мери деген феодалодық меншік болды. Үндістан секілді жердің, судың, малдың т.б. жоғары иеленушісі Шах болды. Ал бірақ іс жүзінде Шах иелігінде тек қана Домен болды, одан түскен кіріс сараи , әскер , орталық үкімет аппаратына гнумсалды жердің көп бөлігі феодалдарының мендік иеліктері болды (XVIII ғ соңы мен ХІХ басында ) ленді иелену шахқа әскери қызмет ету мен байланысты болды. Осы категорияға көшпелі тайпалар жерге кірді олар тайпа хандары қолында болды. Жердің көп бөлігі Вакуптер болды. Зааң жүзінде олар мемот қасиетті жерлер болды. Ал іс-жүзінде дін басылар қолында болды.

Осы негізгі жер иеліктерінен басқа мүлік жерлері болды. Олар жекеменшік еді. Бұл жер иелену түрі шахқа вассалдық қызмет етумен байланысы болған жооқ. Жердің азғана бөлігі жер иеленушілердің бсқа категориялардың меншігі болды, ал кей жағдайда шаруалардың барлық категориялары қаналды.

Ереже бойынша шаруаның жинаған өнімі беске бөлінді. Оның төр бөлігі жер, су, ұрық, мал жұмысшыға байланысты. Шаруа памещике өнімнің ¾ бөлігін беріп отырған және шаруалардың көптеген натуралды міндеткерліктері болды. Көптеген салық төлеген . Заң жзүзінде шаруа еркін болды, бірақ қарыздар ханның шексіз билігі оныжерін тастап кетуге тиым салдыда іс-жүзінде олар шаруаға айналды.Қашқан шаруаларды күтеп ескі жеріне қайтарылған. Қанау шаруаларлдың кедейленуіне және ауңылшаруашылығының құлауына алып келді.

ХІХ ғ. соңы мен ХХ ғ. бас. Үндістан экономикалық дамуы.

Отаршыл өкіметін ішкі және сыртқы саясаты.

Бенгалиннің бөліні. Үнді ұлт-азаттық қозғалысты ерекшеліктері.

“Свадиш және Свардж”, УУК және Мұсылман Лигасының қызметі.

Тилах процесі. Мерли-Минто қайта құрулары.

Тогор және Рандидың үнді ұлттық сана сезімін қалыптастырудағы ролі.

Пайдаланатын әдебиеттер:

Негізгі әдебиеттер:

1.

Қосымша әдебиеттер:
Лекцияның мәтіні:

«Еркін» капитализмнің монопалистік капитализмге өсу працесі аяқталған кезең имперализмнің отаршылдық жүйесінің қалыптасып аяқталуына сәйкес келді. Отаршылдық қанаудың жаңа формаларымен әді стері онымен байланысты әлуметтік экономикалық-саяси дамуындағы өзгерістер шығыстың басқа елдеріне қарағанда Үндістан ерте және толығымен байқалды. ХІХ ғ 70 ж Азия мен Африка басқа елдеріне қарағанда Үндістанды толығымен Бри тан отаршылдары басып алдыда ол құқысыз отарға айналды.

Үндістан ағылшын өнеркәсібінің негізгі рыногына айналды. Соны мен қатар шикізатпен ауылшүаруашылық өнімдерінің көзіне айналды.1873-1883 жж аралығында Англиямен Үндістан саудасы 60% өсті. Англияның Франция, Германия мен саудасы 7% өсті. Үндістан Британ буржуазия капиталын құятын сфераға айналды. Алдынғы кезде Ағылшын капиталын шығарудың негізгі түрі несие еді. Лондон банкирлерінен Британ отаршыл билеушілері алып лтырды. 1856 ж оның суммасы 133 млн , ал 1900 ж 4 млн өсті. Ол несие Британ-отаршыл отары мен әскерін жұмсады және Үндістанның шығыс елдеріне бағытталған жаулап алу соғыстарына, ал Британ банкирлері үлкен процеске ие болды. Ал несиені жалаңаш Үнді шаруасы төледі. Үнді капиталын теміржолдар мен телеграф салынуға жұмсалды олар отаршылдық өкіметтің жеке меншігі болып есептелінді. Ағылшын фирмалары мен жұмысшылардың барплық жағдайын жасап отырды кейінгі уақытта темір жол жүйесі кеңейді. 1891 ж Үнді темір жол ұзындығы 27 мың км жетті. Темір жол салуды ағылшындардың мақсаты үндістанның әр түрлі экономикалық аудандарын жалғастыру емес метрополиядан өнеркәсіп таварларын теңдеп әкеліп тұру мен қажет. Теміржолдар саклынғанда Британ имперализімінің әскери стратегиялық мүделері ескерілді. Үндістандағы азаттық көтерілістер мен Азиядағы көршілес елдер мен соғысқан жағдайда әскерді теміржол арқылы жеткізу , соны мен қатар Британ отаршылдары шай, кофе, каучк, плантацияларын кеңейтті. Ү ндістанның отаршылдық шикізат көзі және тавар сату рыногына айналуы Үнді халқының қанаудың одан әрі күшейюін болдырды.

Брест отаршылдық қанауының негізгі обектісі Үнді шаруасы болды. Шикізат пен азық-түлікті шығару ауыл шаруашылығының таварлығы мен ббелгілі бір аудандардың пайда болуына себеп болды. Шикізат пен азық-түлікті шығару мен Үндістанда мақта, ассам шай, мадрас шай өсімдіктері пенджап эспортқа шығаратын бидай өндірілді. Ауыл шаруашылығының таварлығының өсуі памещиктік жер иеленудің үстемдігі т. Б. Феодалдық жағдайда болды. Қауым жерін ағылшын отаршылдары мен памещиктер экспроприлтиялауы жалғастырылды. Шаруалардың көпшілігі памещиктерден жерді арендаға алды, оның есесіне өнімнің 60 % беріп отырды. Жер құнарсыздануы өнімнің төмен болуына әкелді. Елдің көпшілігі ауыл шаруашылығы мен айналыссада өз-өзін азық-түлік пен қамтамасыз ете алмады отаршылдық жүйе шаруалардың жерсізденуіне аш-жалаңаш өмір сүруіне алып келді. 1846 -1878 жж аштан 2,5 млн үнді өлді. 70-80 жж Үндістанның бірқатар аудандарында шаруалар көтерілістері мен толқулары болды. Пенжапты антиимпералистік және антифеодалдық ішкі шаруаларының қозғалысы секталық қозғалыс түрінде жүрді. «хандхари» олардың қатарында 50-100 мың мүшесі болды. Оның басшысы Рам Синг-сектаны орталықтанған ұйымға айналдырды. Бүкіл Ренджап бойынша өз өкілдері болды. 1842 ж басып жаншылды. 1873-83 жж Махаражтрада көтеріліс болды. Оны Кенглия басқарды. Антиимпералистік ағылшын үкіметтерін қатысқан 600 адамды соттады. 1879 ж Махаражтрада жаңа көтеріліс басталды. Оны басқарған Пуне Васуде Вольвант Пхатке Пенджап халқы қолдады. 1857 -59 жж көтерілістің басшысы Нома Сахит орыс әскерлері мен ағылшындарды қуу үшін келе жатыр деген әңгіме кең тарады. 1849 ж Ташкент қаласында жүрген «Намдхари»үкіметінің басшысы баш Слихтан екінші келді. Елде ағылшындарға қарсы күресті орыстардан көмек сұрады.1879 ж шілде айында көтеріліс басылды. 1879 ж шаруалардың стихиялық қозғалыстары Үндістанның басқада аудандарында болды. Олар орта ғасырлық сипатта болсада шетел отаршылдарына қарсы бағытталған еді.

Индонезия Голландияны жаулап алу қарсаңында.

Ява мемлекеттері.

Голандия отаршылдарының саясаты.

Бантам мен Матарамды жаулап алуы.

Дипо Ниоро көтерілісі.

Губер А.А. «Индонезия. Социольно – экономические очерки» М., 1962.

Берзин Э.О. «Юго – Восточная Азии и экспанции запады в XVII-XVIII вв». М., 1987.

Қосымша әдебиеттер:

Полетика Европических держав в Юго – Восточной Азии (60-е ж XVIII -60 е ж XIХ в) Документы и материалы. М., 1968.

Юго – Восточная Азии в мировой истории. М., 1977.
Лекцияның мәтіні:

Индонезия Азядағы алғашқы отарға айналған мемлекет. Оның аралдарында 1602 жылы құрылған Голланд-Ость-Инд компаниясының сауда бірлестіктерінің бірігуі нәтижесінде отаршылдық қанак жүйесі қалыптаса бастады.

Индонезия архипелогының құрамына мыңнан аса үлкен және кіші аралдар кірді, онда XVII ғасырда 3 млн-ға жуық халық өмір сүрді.

Индонезияның туысқан этникалық жағынан, әртүрлі жолдармен диалекті сайлайтын халықтары мен тайпалары әртүрлі әлеуметтік-экономикалық даму сатысында тұрды.

Суматри, Калимантам (берню), Славчи (целибес) ішкі аудандарында және көптеген ұзақ аралдарда алғашқы қауымдық құрылыстың ыдырау процесі жүріп жатты және таптық қоғам қалыптасуы басталды Мады, Суматра жағалау аудандарында, кейбір аудандарды дамыған феодалдық қатынастар өмір сүрді.

Явада орта ғасырлардың өзінде ірі мемлекеттік құрылымдар пайда болған, олардың үстемдігі Индонезияның көп бөлігіне тарады. Индонезияның ең соңғы орталықтанған феодалдық империясы Маджапакит XVI ғ құлады, Инфдонезияда алғашқы Европалық жаулап алушылар келген уақытта (Португалдықтар). Оның орнында мұсылман әулеттері басқарған бірнеше тәуелсіз мемлекеттер пайда болды.

Ява тұрғындары жоғарыдан мәдениет құрды. Біздің күнге дейін тамаша Буддалық және Индуистік храмдар сақталған. Үндістанның мәдени дәстүрлері ықпалының көрсеткіші.

Сонымен қатар Индонезияның қолөнершілерін де айтуға болады. Асыл құнды элитасымен піл сүйегінен жасалған, қолдан сүйрет салынған мата (битик). Орта ғасырларда пайда болған кукла көлеңкесі өнеркәсібі де дамыды (ваянг). Аңыз әдебиет кең дамыды. Испанияның тарауы әдеби шығармаларының кең тарауына жағдай жасады. Сонымен қатар мұсылман дініне негізделген заң нормаларын енгізді.

Маджапахиттен тәуелді княздіктер (Явадан тыс орналасқан), ең алдымен Европалықтар жаулап алу объектісіне айналды. Европалықтарды хоздика, мускат, бұрыш көптеген аралдар қызықтырды. Молутка, архипелак Банда, Амбена халқы осылармен салық төледі. Европалықтар келуінің қарсаңында осы экспортқа шығатын азық-түлікке үстемдік ету үшін екі сунбанат күресті-Тидоре және Тернат. Осындай алғашқы Европалықтардан келген.

Индонезиядағы Португалдықтардың территориялық жуалап алулары архипелоктың кейбір аудандарымен шектелді. Малакаты орныққан соң (1511 ж) Амбенада Португалдықтар бақылау орнатуды көздеді. Индонезиядан батысқа шығатын жол Маллхка бұғазы осылардың қолында болды.

Бірақ Партугалия өзгеше дамыған Ява мемлекеттері ғана емес ұсақ мемлекенттерді де бағындыруға шамасы келеді. Сайлау сипатын сақтай отырып ауыл билеушілері феодалдық ирархиясының төменгі сатысына айналды. Олар міндеттермен салықтан босатылды, қосымша жер үлестері болды.

Бүкіл XVII ғасырдың алғашқы жартысында Матарам өз иеліктерін кеңейтуді жалғастырды. Солтүстік Шығыс жағалауындағы аудандар және Мадура, Батыста – Черибен Книяздығын Матарам өзгеше күшті сұлтанат Бамтамды бағындыруға тырысты.

Көптеген көпестер Малахка бұғазының орынына Зонт бұғазымен қолданды. Бамтам ірі сауда орталығына айналды. Таяу Шығыс, Қытай, Үндістан, Сиям көпестері. Бамтам порт – Астана базарларында кездесті. 1595 жылы осында алғашқы Голланд сауда экспедициясы келді, оны Корнемес Хутман басқарды.

Бамтаның ішкі жағдайы феодалды қатынастардың тез дамуымен, шарауаларды қанаудың күшеюімен сипатталды. Португалдықтар Батада орныға алмады.

XVII ғасырдың ортасында Голланд Ость – Инд Компаниясы өзінің шыңына жетті. Ол Индонезядан барлық европалық бәсекелестерін ығыстырып өз монаполясын орнатты.

Голландия флоты сол уақытта ең күшті және саны көп болған. Голландия биржалары, мануфактуралары сияқты Европадағы ең ірі болып есептелді. Голланд Ость–инд компаниясы өзінің көп капиталымен, ірі акционерлік бірлестік еді. Ол басқа Ость-инд компанияларына, Англияға үлгі болды.

Хош иісті өсімдіктердің өндірісіне, сыртқа шығаруына бақылауын жеңілдету үшін, компаниясы оларды тек рұқсат еткен жерлерде өсіруді ұйымдастырды: Мысалы, Амбонады-гваздиха, Бандади-муехат. Ал баксқа аралдар тұрғындары осындай өсімдіктерді жоюға тиісті болды. Голландияның әскери теңіз экспедитцияларын азғана бұзушылықты қатаң жазалады. Голландықтарға қарсы көтерілістерде болып тұрған, бірақ олар қатыгездікпен басып жаншылды.

Голланд компаниясы алғаш рет кең көлемде әскер құрып оны қолдана бастады. Жергілікті тұрғындардан құрылған, себебі ло арзанға түсті, Европалықтарды әкелгеннен гөрі. Голлндтар ұлттық және діни қарама- қайшылықты өз мүдделеріне пайдаланды.

Голландықтар бірінші рет жаулап алынған территорияларды жергілікті фиодалдар көмегімен басқаруды енгізді. Компания «одақтық», Вассалдық княздіктер ішкі істеріне араласқан жоқ және Ява территорияларда ескі фиодалдық-бюрократиылық апаратты сақтады. Ал Матарам мен Бантам бұрынғы чиновниктері мен налистері натуралды рента-салық төлеуге тиісті болды.

4. 1678 жылы Матармдағы көтерілісті басқаннан кейін отаршылдар Бамтамға қысымды күшейітті. Ал Бамтам билеушілері Матарам көтерілісін өз мүддесінде пайдалануды көздеді. Бамтам сұлтанының сарайында ағылшын Ость – Инд Компаниясының агенттері пайда болды. Бантасы ақсүйектері арасындағы кресті Голландықтар қолайлы көріп пайдаланды, тақ мұрагерінің біреуіне қолдау көрсетті, ал ол 1684 жылы Голланд компаниясымен келісім жасайды. Ол бойынша Голландықтар Бамтам мен оның тәуелді жерлерінде Суматрада сауда монополиясына ие болды. Матарам мен Бамтам мен жалғаған келіс сөздері Яваны толық жаулап алуға ерекше қадам болып есептелді. Себебі Голландықтардың Индонезиядағы позициясын, монополиясын нығайтты. Ал басқа Европалық елдердің көпестері кетуге мәжбүр болды. Бірақ Суматрамның Батыс бөлігінде ағылшындар факториясы болды. Голландықтар жаулап алған жерлерде қанауды күшейтті. Олардың талабын орындап отырған Пакубувана өз туыстарының наразылығын тудырды. Ол күрес оның өсімнен кейін одан сайын күшейді 1749 жылы.

Пакубувана өмір алдында Голландияға Матармның құқығын берді, осы үшін Компания оның ұлына қолдау көрсетуді мойындатты. Ал соңғы өзінің мұрагерлік құқықтары негізінде емес, ленних ретінде танылды.

Пакубувананың осы іс-әрекеті және Компаниясы қызметі Матарам халқының қарсыластығын туғызды. 1751 жылы Явалық отрядтар Солтүстік жағалауды азат етті және копония территориясыны қауіп төндірді. Сонымен қатар 1750 жылы Бамтамда көтеріліс басталды. Бірақ көтеріліс жетекшілері арасындағы Матарам тағы үшін күрес, Компанияға осы жағдайды қолдануға мүмкіндік берді. Компания арбитр, делдал ретінде шығып, Матарамның екіге бөлінуіне қол жеткізді.

Отаршылдарға қарсы күресті феодал жетекші Мангсунегоро жалғастырды, 1757 жылы қарсыластықты тоқтатты, ол үшін Сурахарба жерінің бір бөлігін мұрагерлік иелікке алды. Барлық Книяздықтар өздерінің копанияның вассалы деп мойындады. Матарам жойылды. Матарамның бөлінуін, жаулап алуды аяқтағаннан кейін Голландықтар барлық күшін Бамтамға жұмсады.

XVIII ғасырдың соңына таман Голланд Ость-Инд компаниясы Яваны толық бақылады. Бірақ осы кезде компания дағдарыста еді. Оның монополиясы Англия бәсекелесімен әлсіреді. Жаңа территорияларды жаулап алумен көтерілістерді басу компания қазынасын ойсыратты.

1800 жылы 1/10 компания жойылды. Оның барлық иеліктері мен дүние мүлкі Недерланды мемлекетіне өтті. Недерланды халықаралық жағдайы өзгерген еді. XVIII ғасырдың соңында Недерланды Француз бақылауында болды, ұзаққа созылған Англиямен соғысқа кірісті, Англия флоты Голланд отарларын басып ала бастады.

1811 жылы Индонезия ағылшындар қолына өтті. Бірақ Наналеон талқандалғаннан кейін Англия өзінің бәсекелесі Францияның Солтүстік шекарасында күшті мемлекет құруға мүдделі болды. Европаның саяси картасында Голландия қайта пайда болды. Оның құрамына Белгия кірді. 1814 жылы августь айында оған Индонезиялық иеліктері қайтарылды.

Бірақ Голландия елді екінші орындағы Европалық мемлекет еді, Англияға тәуелді сондықтан осы Голандық отаршылдық саясатынанда көруге болатын еді.

5. ХІХ ғасырдың 20-жылдары Явалық шаруалар қарсыластығы күшейді, Джохолькарта мен Суракарта книяздықтеріне де кең тарады. Джохолькартаның тағынан Голландықтар алыстатқан сұлтан екені Дипонегоро беделі өсті.

Көтеріліске себеп болған отаршылдық өкіметтің Дипонегоро мазары арқылы жол салу еді. Көтеріліс 1825 жылы басталды. Әскер саны күннен күнге өсті. Көтерілісшілер Джохолькарта қатынасына ие болды. Дипонегоро «Ислам қорғаушысы» титулымен сұлтан етіп жарияланды, бес жылға созылды. Бірақ шаруалар антифеодалдық талаптар қоймады. 1830 жылы Дипонегоро Голландия мәселесін жасауға келісті. Оның барысында Дипонегородан бас тартты. Осы кезде Голландықтар Дипонегораны тұтқынға алды. Оның ұзақ бір аралға жер аударды, халықтық көтеріліс басылды.