Лекция: 45 сағат Семинар: 15 сағат СӨЖ: 60сағат обсөЖ: 60 сағат Барлық сағат саны: 180

1919 жылы май- июнь айларында Қытайда антиимпсриалистік қыр көрсстулср болды. 4 майда Пекиннің студенттер Гсрманияның Шаньдун түбсгінде бүрынғы "арендага" алған территорияларын Жапонияға бсру туралы Париж бітім конференциясының шешіміне қарсы наразылық білдіріп көшеге шықты. Үкімст әсксрлсрі демонстранттарға оқ жаудырды.

Пекинде студснттср дсмонстрациясын атқылау халықты қатты ызаландырды. Тяньцзинде, Шанхайда, Нанкинде және көптеген басқа да қалаларда саяси срсуілдер мсн көшс демонстрациялары болды. Бүкіл слдс Жапон товарларына бойкот жариялау басталады.

Халықтың қысымымсн Париж бітім конфсрснциясындағы Қытай делегациясы Версаль бітіміне қол қоюдан бас тартты.

"4 май қозалысы" Қытайда бірінші дүнисжүзілік соғыстан кейінгі ең бір ірі оқиға болды. Оның озі Қытай пролетариатының саяси белсснділігін күшейтіп, оны ұлт-азаттық күресінің авангарды етті.

Стачкалар саны жылдан жылга өсті, Олардың көпшілігі саяси сипат алды. Британ империализмінің Қытайдағы мызғымас қамалы — Гонконгтағы — теңізшілер мсн порт жүмысшыларының стачкасы ерскше қажырлылығымен көзге түсті. Бүл стачка 1922 жылы январъда басталып, 55 күнге созылды. Гонконгган 100 мыңнан астам жүмысшы кетіп қалды. Ақыр аяғында кеме қүрлысы иелері жумыс тастағандарға жалақыны арттыруға мөжбур болды. Гонконг жүмысшыларының жеңісі бүкіл Қытай пролетариатын жігерлсндіріп, стачкалық қозғалысты онан өрі өрлсте түсуге ссбеп болды.

өткен кезде Қытайда ешбір жүмысшы үйымдары болған емсс сді. "4 майқозғалысының'" нәтижесінде елде жүмысшылардыц түңгыш кәсіподақтары және маркстік үйірмслер мсн топтар пайда болды, "Коммунистік манифест", В.И.Лениннің "Мемлекет және революция" дегсн кітабы жэне марксизм — лснинизм негізін салушылардың баска да ціығармалары қытай тілінс аударылды. Маркстік — леииндік үлы идеялар алдыңғы қатарлы Қытай интсллигенциясы арасында ксң тарады, иңтеллигенция оларды халыққа жеткізді

1920жылы Чанша қаласында жас халық мүғалімі, ірі әдсбиетші, шаруаның баласы Мао Цзе- дун коммунистік үйірме қүрды. Ақырында осы үйірмсден Қытайдьщ коммунистік қозгалысьшың корнскті талай қайратксрлері шықты..

1921 жылы июльде ІПанхайда коммунистік үйірмслер мен топтар делегатгарыныц жария смсс сьезі болды. Бүл съезд Қытайдыц Коммунистік партиясын /ҚКП/ қүру туралы қаулы қабылдады, өз сліндс пролстариат диктатурасын орнатуды Қытай жүмысшы табының түпкі мақсаты деп таныды. ҚКП өзінің скінші сьезіпдс / 1922 жылы майда / Қытайда феодал-милитаристер мсн шетслдік империалистсрдің үстемдігін қүлатуды, нағыз демократиялық рсспублика қүруды, жүмысшылар мсн шаруапардың түрмыс жағдайын жақсартуды озінің таяудағы міндеттсрі етіп алға қойды.

ҚКП оз омірінің алғашқы жылдарында сан жағынан аз болды, Бірақ ол сенімді тура жолмсн журіп, өзінің бүқарамек байланысын барған сайын өрістсте берді.

ҚКП - ның басшьшығымен коммунистік жастар қозғалысы өрістеді. 1922 жылы майда Кантонда /Гуанчжоуда / косіподақтардьщ бүкілқытайлық бірінші съезі болды. Съсзд Қытайдьщ жүмысшы табын ссгіз сағаттық жүмыс күні үшін күреске шақырды
Дамыған капиталистік еддерге қарағанда, Қытайда үйымдасқан жұмысшы қозғалысынан кейінірек пайда болды. Бірақ Қытай жүмысшы қозғалысының аса зор артықшылығы -жұмысшы табының жікке бөлінуі және оның арасында социал — демократиялық идеологияның тарамауы сиякты қүбылыстар болған жоқ.

Қытай жүмысшы қозғалысы бастан- ақ марстік- лениндік идеологияның туы астында, коммунистік партияның тікслей басшылығымсн дамыды.

1917 жылдың күзінсн бастап Кантонда Сунь Ят-сеннің республикалық үкіметі өмір сүрді. Бүл укіметтің тірегі Сунь Ят-ссннің бірінші дүниежүзілік соғыстан бүрын қүрған Гоминдан партиясы -Қытайдъің үсақ және орта буржуазиясының партиясы —болды, Гоминдан Қытайдың саяси жағынан біріктіріп, үлтты азат ету мақсатын көздеді. Бірақ ол кезде Гоминдан томаға түйық жәнс бүқарадан қол үзген үйым болатын, Сунь Ят-ссннің өзі халықпен одақтасудың маңызын үзақ уақыт бойы жсте бағаламай келді. Ол бір милитаристерге қарсы тұру үшін екінші милитаристермен уақытша кслісімдер жасады. Осының салдарынан елдің оңтүстігіндегі республикалық үкіметтің жағдайы түрақты болмады. Милитаристер бұл үкімстті талай рст қүлатты. Сунь Ят-сенді Кантоннан қашуға мэжбүр етгі. Бірақ ол өз үкімстін әрдайым жаңадан қалпына келтіріп жүрді.

Ұлы Октябрь социалистік революциясы Сунь Ят-сенге үлкен әсер стті. Сунь Ятсен Октябрь революциясын қатты қүттықтап, оны "адамзаттың ұлы сенім" деп атады. Ол Россияны .Қытай "өзініц үстазы/" деп қарауға тиіс дсгенді талай рст айтты, жазды да. Сунь Ятсен Октябрь. революциясының көсемі В.И.Ленинді тсрсң сске түсіріп, оны қатты құрметтеді

Октябрь революциясының және Қыгайдың өзіндегі бүқаралық қозғалыстың өрлеу ықпалымсн Сунь Ят-ссн өзі бастаған Қытай буржуазиясы дсмократиясының халық бүқарасымен тығыз одақтасуы қажст сксн дсгсн қорытындыға келді. Сунь Ят-сен озінің 1907 жылы-ақ үсынған халықтық үш принципін жаңаша байымдады. "Үлтшылдық" дегені шетел империазміне қарсы Қытайдың үлттық төуелсіздігі жолындағы бітіспсс күресі; "демократизм" дегені Қытайда демократиялық рсспублика құру күресі; "халык, игілігі" дегені шаруаларға жср боліп беру және ірі капиталды тсжсу мағынасында болды.

Сунь Ят-сеннің және оны басқарған гоминдан партиясының халық бүқарасымен одақтасуға бет алуы Қытайда жүмысшы табыны, шаруалардың және үлттық буржуазияның біртұтас антиимпериалистік майданын қүруға мүмкіндік жасады. ҚКП-ның 1923 жылы июньдс болған 111 съезінде Сунь Ят-сеннің халықтық үш принципі нсгізінде коммунистік партияның дербестілігін жәнс меншікті партия аппаратын сақтай отырып, коммунистердің гоминданга кіруін жақтап сөз сөйленген-ді.

Сунь Ят-сен коммунистердің бүл пісшімін қүтықтап, олармен ынтымақтасуға озір екснін білдірді.

Жоспары:

1.Қытай халқының революциялық қозғалысының себептері

2.1925ж. 30 мамыр қозғалысы

3. Чан Кайшидің конрреволюциялық төңкерісі

Пайдаланатын әдебиеттер:

Негізгі әдебиеттер:

Социально-экономические и политич еские проблемы Китая в новое и новейшее время.М.,1991

Қосымша әдебиеттер:

Страны мира: Краткий политико-экономическии спавочник. (Под.ред.И.С.Иванова).М.,1997.
Лекция мәтіні:

Қытайда өріс алған халықтық ұлы рсволюция өзінің сипаты жағынан буржуазиялық-демократиялық революция болды. Бірақ оның баска слдердсгі буржуазиильіқ-демократиялық революциялардан бірқатар ерскшеліктері болды.

Қытай революциясы ең алдымсн антиимпериалистік жоие антифеодалдық рсволюция болды. Оның басты қозгаушы күштері пролетариат псн шаруалар болды. Антиимпериалистік күреске ұлттық буржуазия да қатысты. Бірақ ол қанаушы тап болғандықтан толқымалы позиция болып, мезгіл-мезгіл контрреволюция лагеріне аусып кетіп жүрді.

Пролстариат рсволюцияның жетскшісі болды. Дәл сондықтан да Қытай революциясы демократиялық жаңа революцияның, яғни буржуазия смес, пролстариат басқарған жаңа типті буржуазиялық-демократиялық рсволюция үлгісіболып табылады.

Қытайдағы халық революциясы ұзаққа созылған рсволюциялық азамат соғыстарының формасын алды. Ол 25 жылға созыльш, өз дамуында ауыр жолдан өтгі. Ол өрлеу кездсрін де көрді. Революцияның әрбір кезеңінде тап күштерінің орналасу жағдайы озгеріп отырады.

Қытай революциясының болек-дара емес, қайта, Совет Одағына тірек жасай отырьш, дамуы оның маңызды ерскшелігі болып табылады.

1924-1927 жылдары болған революциялық бірінші азамат соғысы революцияның бастапқы ксзеңі больш табылады.

Антиимпсриалистік біртұтас майданның қүрылуы.

1924 жылы январьда Кантопда Гоминданның, бірінші сье^-зі болды. Осы сьезде гоминдан қайта ұйымдастырылды. Оіаи коммунистер қабылданды. Гоминданның сьезд ід сайлаған Орталык, Атқару Комитстінің құрамына коммунистік партияныц көрнскті қайраткерлері, соның ішіндс Мао Цзе-дун дс кірді, Съезд қабылдаған манифесттс Сунь Ят-сеннің СССР-мсн одақтасу, жұмысшы жөне шаруа қозғалысына сүйсну сияқты саяси жаңа үш нүсқауы көрсетілді. Қайта үйымдастырылған гоминдан жүмысшы табы, шаруалар, қалалық үсақ буржуазия және үлттық буржуазия блогының үлтгық-революцияшыл партиясына айналды. Бірақ гоминданда Чан Кай-ши бастаған оңшыл қанат болды, ол коммунистермен ынтымақтасуға қарсы шықты.

Антиимпериалистік біртұтас майданның қүрылуы Қытай халқының шстелдік империалистер мен феодалдық-компрадорлық рсакцияға қарсы революцияшыл соғысын ұйымдастыруға қажетті алғышарт жасады, Сунь Ят-еен үкімстінің билігі жүргсн Гуандун провинциясы Қытай революциясының күш жинайтын базасы болды. Коммунистер революциясының қарулы күштері үйытқысын жасауда Сунь Ят-сенге комектесті. Кантонға жақын Вампу /Хуанпу/ аралында әскери мектсп ашылды. Бүл мектепте саяси жүмысты коммунистік партияның корнекті қайраткері Чжоу Энь-лай басқарды, Мектеп рсволюцияшыл армияның жүздегсн офицсрлерін озірлеп шығарды. 1925 жылы Кантон үкіметі қүрган әскери бөлімдср біртүтас "Үлттық рсволюцияшыл армия" /ҮРА/ болып қайта үйымдастырылды. ҮРА-ның болімдері мен қүрамаларында соғыс комиссарлары мен саяси органдар болды. Армияда саяси жүмысты көбінесе коммунистер жүргізді.

Рсакция күштсрі Сунь Ят-сеннің үлт революцияшыл үкіметін қүртуға әрекет жасады. 1924 жылы октябрьде Кантонда компрадорлық буржуазияның коитррсволюцияшыл бүлігі деп атады. Гонконгтағы агылшып окімст органдары бүлікшілергс кару-жарақтар бсрді. Бірақ Вампудсгі әсксри мсктептін курсантгары мсн жұмысшылар бүлікшілсрдіц тасқталқанын шығарды. Осыдан ксйін Сунь Ятсен укіметінің билігі күшсйіп, ыкпалы бүрынгыдап да гөрі артты.

Совст Одагы Кыгай халқының азатгык. жолындағы күрссіне моральдік, саяси үлксн көмек көрсетіп, оны қолдады. 1924 жылы СССР-дің және Қытайдың (орталық /пскиндік/ үкіметі арасында диломатиялық қарым-қатынасгар орнату 'гуралы келісім жасалынды. Бұл Қытайдың жаңа гарихында тсң ираволы бірінші келісім болды. Бул келісім орьіс царизмінің Қытайды мөжбүр стіп жасаган кіріптарлық кслісімдсрнің бәрін жойды, Совет халқы империалистік дсржавалардыц Кытайдағы зорлық-зомбылықтарына қарсы батыл наразылық білдірді. СССР-де "Қытайдан қолыңды тарт" аггы қоғам қүрылды. Бүл қоғам Қытайды қоргау ксрек дсгси ұранмсн толып жатқан жиылыстар мен митингілер үйымдастырылды.

1925 жылы маргга Қытай халқы ауыр қазаға ксзікті, Онын, революцияшыл көрнекті көсемі Сунь Ят-сен қайтыс болды. Сунь Ят-сен озінің саяси өсистінде гоминданды революцияшыл күштер бірлігін жөне Совст Одагымсн достықты нығайтуға шақырды. Сунь Ят-сен СССР Орталық Атқару Комитетіне жолдаған үндеуінде: "СССР-дің қуатты азат Қытайды досымен одағын қүггықтайтын күні тез келетініне және дүние жузінің езілген халықтарын азат сту жолындағы ұлы күресте екі одақтас жеңіскс қол ұстасып баратынына сснім білдіргім келсді"-деп жазды.

Гоминданың басшы тобы үстазының өсисттсрінс опасыздық жасады. Бірақ бұл өсиеттерін Қытай коммунистер аброймен жүзсге асырды.

"30 май козгалысы" және революциякың бүкіл Қытайга таралуы.


30 майда Шанхайдың студенттерімен
коммунистердің басшылығымсн
1925 жылы Қытайда антиимпериалистік бүқаралық қозғалыс өріс алды. Циндаодағы жапон тоқыма фабрикаларының жүмысшылары ереуіл жасады. Жапон полиция жүмысшыларга оқ аттьі. Олардың көбі өліп, талайы жарақаттанды. Амсрикан консулының бұйрыгы бойынша Фучжоуда студентгер дсмонстрациясына оқ жаудырылды. Шанхайда жапоң фабрикаларының бірінде жұмысшы коммунист өлтірілді
импсриалистердің аюандықтарына қарсы наразылық жасап, буқаралық демонстрация үйьмдастырды. Шанхайдың халықаралық ссттльментінің /кварталының/ ағылшын-американ полициясы демонстранттарға пулеметтен оқ жаудырды, Өлгендер мсн жарақаттанғандар көп болды.

Шанхайда болған жаңадан атқылаулар Қытай халқы арасында қатты ашу-ыза туғызды. 1925 жылы 1 июньдс Шанхайда антиимпсриалистік жаппай среуіл бұрқ етіп бастап кетті. Оған 200 мыңнан астам адам қатысты. Жүмысшыларға студенттер, қолөнершілер, ұсак, саудагсрлср қосылды Шанхайдан Қытайдың басқа барлық дсрлік калалары үлгі алды. Антиимпериалистік ерсуілдср, дсмонстрациялар және митингілср Пекинде, Тяньцзиндс, Нанкиндс, Ханькоуда және көптеген басқа да қалаларда болды. Барлық жердс бірдсй жапон тауарларына бойкот жариялаиды.

Июньнің ортасында Гонконгтың жәнс Қытайдағы шетел көсіпорындарының Кантондағы жүмысшылары среуіл жасады. Гонконг-Кантондық стачка-бойкоты 16 айға, яғни 1926 жылдың октябіріне дейін, созылды, Қытайдагы шетел империалистерінің мүлдделеріпе еруіл зиянын тигізді. Жүмысты тастаган жүмысшылардың бір бөлігі Гуандун провинциясының деревняларына тарап, онда шаруаларды помещиктерге қарсы күрескс көтерді.

1925 жылдьщ май-июнь айларында "30 май қозғалысы" дсгсн атақпсн әйгілі болган оқиғалар Қытай революциясының дамуында үлкен алға басқандық болды. Бұл оқиғалар революцияның бүкіл Қытайға тарағандық белгісі еді.Бүл оқиғалар пролетариаттың революциядағы жетекші ролін бурынғыдан да гөрі айқьн көрсетгі. Дәл сондықтан да олар тек шетел империалистерінің ғана смес, тіпті ұлттық буржуазияның басшы тобының да үрейін ұшыра састырды

Гомннданның оцшыл элсмснттсрі революцияны ауыздықтауға өрекет істеді. 1926 жылы мартга Чан Кай-ши өзіне берілген әскср бөлімдермен Гонконг-кантондық стачка комитстінің үйін қоршап, коммунистік партияньің 50 ден астам кызметкерін гұтқынға алды. Бірақ Чан Кайши өрсксті жүмысшылардың ашу-ызасын қатты кслтірді. Чан Кай-ши озінің алған бағытынан кайтуға мәжбүр болды. Тұткынға алынған коммунистер босатылды.

Кантон үкіметі қытай милитаристерін талқандап, бүкіл елді азат сту мақсатымсн солтүсгіккс жорык жасауға талай жылдар бойы озірленгеи еді. 1926 жылы июльдс ҮРА-иыц нсгізгі күштері /60 мыңға жуық жауынгерлср/ жорыкқа шьіқіы. ҮРА-ның не командирлсрі, не коммисарлары коммуиистер болған болімдері ұрысқа нсғұрлым қабілеггі болды АҚШ пен Англияның итаршысы милитарист У Пэй-фудың әскерлерін бірқатар шайқасгарда талқандап, ҮҒА-ның бөлімдері 1926 сентябрьде бойын гүзсп Янцзы өзсніне қарай шықты Үлттық революцияшыл укімст Кантоннан Уханьға /Янцзы өзенінің бойындағы бір-біріне қабаттас Учан, Ханькоу және Ханьян үш қаланың аты/ көшіп барды.

ҮРА-ның жеңістері халық буқарасының оны мықтап қолдап, комск көрсетуінен болды. Жау тылында жүмысшылар жүмыстарын тастады, милитаристердің қару-жарақтары мен әссрлсрін тасымай қойды, котсрілістср жасады. Шаруалар ҮҒА-ның қатарына жаппай кірді, көп үзамай-ақ оның саны 170 мың адамға жетті. 1927 жылы мартта Шанхайдың коммунистср басқарған жүмысшылары көтеріліс жасады, ҮРА-ның бөлімдері жаудан мүлдсм тазартылған қалаға ксліп кірді. Мүнымсн бірге ҮҒА-ның басқа бөлімдері Нанкинге де кірді. Солтүстік жорықтың нөтижесінде 250 миллион адамы бар ұлан байтақ территория азат етілді.

Азат етілген территорияда жүмысшы және шаруа қозғалысының күшті өрлегсндігі байқалды, Ханькоудың жүмысшылары бұл қаладағы ағылшын концессиясын басып алды. Еңбскшілердің ұйымдары тсз өсті, Солтүстік жорыққа дейін көсіподақтарға үйымдастырылған жүмысшылар саны 500 мың адамнан аспаушы еді. Ал 1927 жылдың апреліне көсіподақтар мүшелерінің саны 3 млн адамға дсйін өсті. Шаруалар қозғалысы, әсіресе Хунань провинциясында Мао Цзэ-дун басқарған қозғалыс үлкен өріс алды. 1927 жылы майда шаруалар одақтары 10 миллионан астам адамды біріктірді. Коммунистік партияның бұқара арасында бедслі мсн мсн ықпалы мықтап өсті. ҚКП мүшелерінің саны І925 жылғы 1 мыңнан 1927 жылы 60 мъң адамға дсйін көбейді.

Қытайдың рсволюцияшыл күштері Солтүстік жорық ксзіндс үлкен жсңістерге ие болды. Бірақ бүл жеңістер тұрақты болмады. Елдсгі бүқаралык, қозғалыстың беталысынан қорыққан ұлттық буржуазияның басшы топтары революцияны ауыздықтауға барған сайын ашық әрекст етті. ҚКП сол кездегі Чэнь Ду-сю бастаған басшылары жүргізген оңшыл-оппортунистік, шын мәнісінде капитулянттық саясаты революция ісінс үлкен зиян келтірді. Әлгі Чэнь Ду-сю аграрлық революцияға қарсы, сонымсн қатар буржуазияны "қорқытып жібермеуді" желеу етіп, стачкалық қозғалысты дамытуға қарсы шықты. Ол жәнс оның жақтаушылары үлттық революциялық армия күшті жүмысшы-шаруа үйтқысын жасауға қамқорлық етпеді, осының сатдарынан оңшыл гомииданшылар қарулы күштерге іріткі жасап, олардьщ едәуір бөлігін өз жағыпа шығарып алды.

Қытай революциясының табыстары империариалистер арасында ашу-ыза туғызып, оларды Қытайға қарсы гікслсй қарулы интервенцияға шығуға итсрмслсді. ИІанхайда жөне Қытайдың басқа да порттарында 170 — ден астам шстелдік соғыс кемелері шоғырланды, Шетелдік дипломаттар гоминданның оңшыл элементгерін коммунистерді жазалаута айдап салды.

1927 жылы 24 мартта ағылшын және американ кемелері Нанкинге артиллериядан оқ жаудырды. Қалада жүздеген адам өлді.

Нанкинді атқылауды гоминданның оңшыл қанаты коммунистерге шабуыл жасауға көшу дабылы ретінде қабылдады.

Сол жылы 12 апрельдс Чан Кай-ши контрреволюциялық гөңкеріс жасады Оның өскерлері Шанхайда жүмысшылар мнтингісінс оқ жаудырды, Осының артынан іле-шала коммунистсрді жаппай қуғындау басталды, Бір айдың ішінде Шанхайда 5 мыңнан астам реполюцияшыл жүмысшыларды кырып тастады.

Чан Кай-шидің контррсволюциялық төңкерісі антиимпсриалистік біртұтас майданның ыдырауына әкеп соқты. Ұлттық буржуазия халықтан байланысын үзіп, контрреволюция лагеріне шыгып кетті. Рас қалалық ұсақ буржуазиядан құрылған солшыл гомиңданшылар коммунистсрмсн біраз уақыт бойы ынтымақтасуын сактап келді. Уханьда солшыл гоминданшьшар укімсті омір сүрс бсрді. оның қүрамында коммунистер болды. АлайдаУхань укімстінің бақылауларындагы тсрриторияда шаруалардың жер үшін күресінің үлксн қарқын алуы бұл үкіметті бастаған үсақ буржуазиялык, интеллигенттеррді дс контрреволюция лагеріне кетірді. 1927 жылы І5 июльде Ухан үкімстінің басшысы, опасыз Ван Цзин- всй контррсволюциялық төңкерісі жасады. Ол коммунисгсрді үкімсттсн айдап шығып, оларды қаталдықпен жазалай бастады.

Рсволюциялық бірінші азат соғысы рсволюцияшыл күштсрдің жсңілуімен тынды. Алайда Қытайда азаттық қозғалыстың онан әрі дами бсруі ушін оның үлкен маңызы болды. Ол калың халык, бұқарасын қозғады. Пролетариат революцияға жетекшілік /гегемония/ студі жеңіп алды. Коммунистік партия жүмысшы табының халық арасында орасан зорбсдслі жәнс ықпалы бар бүқаралық партия болып қалыптасты. Осымсн Қытай рсволюциясыньң жаңа, өз дамуыиың, бүрынғыдан гөрі жоғары, ксзсңінс өтуінс алғышарттар жасалады.
Лекция 4. Тақырыбы: ХХ ғ I.жарт. Қытай.

Жоспары:

1. Гоминдан өкіметі қол астындағы Қытай

2.Қытайдағы 1927ж. ек. жарт. жұмысшылар мен шаруалардың революциялық күресі

Чан Кай-шидің контррсволюциялық тоңкерісінің салдарынан Қытайда таптык, күштердің арасалмағы шұғыл озгерді. Бүрын тек (феодал-милигаристердің, помещиктсрді жәнс компрадорлық буржуазияны біріктіріп келгсн контрреволюция лагсрі үлғайды. Бүл лагсрьде сң әуелі ұлттық буржуазия, кейін ұсақ буржуазиялық интсллигснция да енді. Бірақ ұлттык, буржуазия билікке араласа алмады. Орталық нанкиндік үкімет болып қүралған оңшыл гоминданшылар мемлекеттік окіметті баю мақсатында пайдаланған компрадорларға айналды.

Нанкин үкіметі компрадорлық буржуазия мен ірі помешиктердің контрреволюциялык дикгатурасьн орнатты және ол шетслдік империализмнің тікслей агентурасы болып табылды. Гоминдан билеп-төстеуші партия болды да, ірі компрадорлық буржуазия мен помещиктер блогының партиясына айналды.

Революция лагсріне жүмысшы табы мсн шаруалар, яғни халықтың басым копшілігі кірді. Лагерьдің басқарушы күші коммунистік партия бастаған жүмысшы табы болды.

Контррсволюцияның тіректі пункттері бүл ксзде гоминданшылар мен шетслдік империалистердің қарулы күштері шоғырландырылған үлкен-үлкен қалалар болатын, Қайта реакцияның деревнядағы позициялары әлдеқайда әлсіз еді. Сондықтан революцияшыл күштердің қарсы шабуылы пролетариат және оның партиясы басқарған шаруалар соғысы түріндс көбінесе селолық жерлсрде өріс алып жатты.

1927 жылы Қытайдың революцияшыл күштері ауыр жеңіліске ұшырады. Бірақ олар талқандалмады, күресін жүргізе берді, Бұл күрестің үйымдастырушысы да, жстскшісі де Қытайдың қаһарман коммунистік партиясы болды, оны гомиңданшылардың құртуға, шамасы келмсй, подполъеде жүмыс істеугс мәжбүр етіп қуъіп тастады.

1927 жылы августың басында ҚКП Орталық Комитетітің төтеншс кеңесі болды. Осы кснесте Чэн Ду-сюдің оңшыл оппортунистік тобы партия басшылығынан аласталды, революцияның жсңілу ссбсптсрінің бірі әлгі топтың капитулянттық саясаты болатын. Ксцсс аграрлық рсволюцияны дамытуға жәнс гоминдандық реакцияның шабуылына қарулы қарсылық көрсстуге бағыт алғанын жариялады.

Осы болған жайдың озі коммунисгік партияны шегінуге мәжбүр етті, дсгенмен ол ұрыстар жасай отырып шегінді, олардың барысында революцияшыл күштср жиналып жатты жәнс кейін қарсы шабуылға көшу жағдайларын жасауға әзірлік істелді.

1927 жылы 1 августа.Наньчан қаласында бүрынғы ұлттық-рсволюциялық армияның екі корпусы көтеріліс жасады. Коммунист Чжу Дэ басқарған котсрлісші әскерлер гоминдандық окіметті қүлатты, бірақ қаланы өз қолында ұстап тұра алмады. Олар оңтүстіккс, Гуандун провинциясына барып онда гоминданшыларға қарсы партизандык. соғыс жүргізді.

1927 жылы 1 августте - қытайлық Қызыл Армияның /кейін ол Халық-азаггық армиясы болып аталды/ туған күні болды.

1927 жьшы сентябрь-октябрь айларында Орталық Қытайдың бірқатар провинцияларында шаруалар мен жүмысшылардың "Осенний урожай" дсп аталған белгілі көтерілістері бұрқ етіп шықты. Бүл көтерілістердің ішіндс Хунань мен Цзянси провинцияларының, шекарасында Мао Цзэ-дун басқарған көтеріліс өте-мөте ірісі болды. 1927 жылы ноябрьде Мао Цзэ-дун Цзинган тауларында Қытайдың түңгыш революцияшыл партизандық базасын құрды.

1927 жыддың 11 дскабріне қараған түні Гуаньчжоуда /Кантонда/ жүмысшылардың коммунистер ұйымдастырған котерілісі басталады, Көтерілісшілер қаланы басып алып, жүмысшы-шаруа үкіметін құрды. Бұл үкімст тсң праволы емсс договорларды жою, помсщиктік жерлсрді конфискациялау, оларды шаруаларға тегін бсру. сегіз сағаттық жүмыс күнін снгізу сияқтьг бірқатар революциялық декрсттср қабылдады.

Бірақ Кантои коммунасы нс бары үш-ак. күн өмір сүрді. Көтерілісшілергс қарсы гоминдан әсксрлсрінің үлксн бөлімдері жіберілді. Көтеріліс басталады. Жеңілгсндсрдің аюандықпсн жазалау ісі басталады. Кантондағы көтеріліс басылғансын үш күн ішіндс ғана 7 мыңнан аса адам өлім жазасына тартылды.

Қаһарман Кантон коммунасын апат болуы Қытай пролетариатының бұл кезде ірі қалаларда көтерілістер ұйымдас гтыруға шамасы келмейтіндігін көрсетті.

Чжу ДэніңI Гуандунда әрскст жасап жүрген партизандар отряды солтүттікке қарай кетуге мәжбур болды. 1928 жылы апрсльде Цзинган тауларында Мао Цзэ-дун қүрған партизандар бөлімдері Чжу Дэ отрядымен бірікті. Сөйтіп Қытай Қызыл Армиясының атақты 4 корпусы пайда болды. Корпустың қолбасшысы Чжу Дэ, саяси комиссары Мао Цзэ-дун болып белгілснді.

Наньчан көтерілісі жәнс Қызыл Армияның түңгыш бөлімдсрі мен түңғыш революциялық базалардың құрылуы рсволюциялық скініііі азамат соғысыпың басталу бслгісі болды.

Революциялық әрекеттің ауырлығы дсрсвняға ауысты. Рсволюцияшыл күштер жинау ксзсңі басталды.

1928 жылдан бастап Цзянси, Фуцзянь, Хунань, Хубэй, Гуанси және басқа да провинцияларда революциялық базалар тез көбейе бастады. Алғашқы уақытта бүл базалар тұрақты болмады. Гомиданшьлар Қызыл Армияның бөлімдерін ығыстырды, ығысқан бөлімдер басқа аудандарға ауыса берді. Бірақ Қызыл Армияның күштсрі біртс- біртс өсті, оның бытырап жүргсн отрядтары ірі құрама-қүрама болып бірікті, ал революциялық базалар нығайьш біршама түрақтаңды. Азат стілген тсрриторияларда өкімет жүмысшылар мсн шаруалар депутаттары жиылыстарының қолында болды. Өзінің таптық мәнінс қарағанда бүл революциялық өкімет пролетариат пен шаруалардың демократиялық диктатурасының ерекше формасы болып табылды да, антиимпериалистік жөне антифеодалдық рсволюцияның міндстттерін жүзегс асырып отырды. Революциялық базалар территориясында помещиктік жерлерді конфискациялап, оларды шаруаларга бсру саясаты жүргізілді. Шстслдік капиталистсрдің көсіпорындары национализацияланды, Қытай капиталистерінң кәсіпорындары иелерінің қолдарында қалдырды. Халық өкіметі ұсақ және орта өнеркәсіп иелеріне экономикальгқ көмек көрсетті. Дегенмен капиталистердің еңбскшілерді қанауы тсжелді. Азат етілген территорияларда сетіз сағаттық жұмыс күні, жоғарырақ жалақы, жылма- жыл ақы төленетін дсмалыс, аптасына бір күн тынығу тәртіптері орнатылды. Жалақы төлеудс әйслдер еркектсрге теңелді. Халық агарту саласында да үлксн жұмыс жургізілді.

Халық өкметінің әлсуметтік- экономикалық дұрыс саясаты жүмысшы табының тоңірсгінс тск қалың шаруалар бүқарасын ғана смес, сонымен қатар қалалық ұсақ буржуазияны да топтастырды.

1931 жылы ноябрьдс Жуйцзин қаласында / Цзянси провинциясында/ жүмысшылар мсн шаруалар депутаттарының бірінші съезі болып өтті. Бұл сьсзге Қытайдың барлық революциялық базаларының өкілдсрі қатысгы. Сьезд азат стілген аудандардың бастығын Мао Цзэ- дун етіп, Орталық жүмысшы — шаруа үкімстін сайлады.

Орталық және Оңтүстік Қытайда халық өкіметі гоминдандық реакцияға қарсы қатал күресте өсіп, нығайды. 1930- 1932 жылдардың бойында Чан Кай- ши азат етілген аудандарға қарсы төрт рет жорық ұйымдастырды. Бірақ Қызыл Армияның, бүкіл халықтық көмеккс сүйенс жәнс шебер маневр жасай отырьш, әлгі жорықтардың бәрінде талқандады.

1933 жылы халық өкіметі Орталық жәке Оңтүстік Қытайда 50 млн адамы бар ұлан байтақ территорияны қоластына қаратып алды. Бұл кездс қытайлық Қызыл Армияның қатарында 300 мың жауынгер болды.