Лекция: 52 сағ Семинар: 50 сағ СӨЖ: 17 сағ обсөЖ: 16 сағ Барлығы: 135 сағ

Заңтану-тарих факультеті

С И Л Л А Б У С

Курс: 2, ІІІ-ІV-семестр, 3 кредит

Лекция: 52 сағ

Семинар: 50 сағ

СӨЖ: 17 сағ

ОБСӨЖ: 16 сағ

Қорытынды бақылау: емтихан 4 семестр

Барлық балл саны: 100 кредитке

Типтік бағдарламаның индексі:

Оқу-әдістемелік кешен кафедра мәжілісінде талқыланған
№ Хаттама ________ « ________ » 2005 ж

Кафедра меңгерушісі ______________

Әдістемелік кеңесінің төрағасы: _______________________

Факультет Кеңесінде мақұлданған

Факультет Кеңесінің төрағасы ________________________

меңгерушісімен келісілген ___________________________

«Тарих - география» кафедрасы ,

Телефон: -

Кафедрада болу уақыты:

Мазмұны

1. 
   Абстракт .......................................................................................................................
   
2. 
   Курстың мақсаты мен міндеті .................................................................................
   
3. 
   Оқу сабақтарының құрылымы ..............................................................................
   
4. 
   Жұмыс оқу жоспарынан көшірме ..........................................................................
   
5. 
   Студенке арналған ережелер ...................................................................................
   
6. 
   Оқу сағаттарының кредитке сәйкес тақырып
   

7. 
   Лекция сабақтарының мазмұны ............................................................................
   
8. 
   Семинар сабақтарының жоспары, мазмұны .......................................................
   
9. 
   ОБСӨЖ-сабақтарының жоспары, мазмұны .......................................................
   
10. 
    CӨЖ-жоспары, мазмұны .........................................................................................
    
11. 
    Кредиттің мазмунына сәйкес бақылау түрлері: ..................................................
    
12. 
    а) Баылау сұрақтары
    
13. 
    б) жазбаша бақылау жұмысы
    
14. 
    Студенттердің академиялық білімін рейтингтік
    

15. 
    Пән бойынша оқу процесінің картасы ...............................................................
    

Абстракт

Оқу әдістемелік кешені «Орта ғасырдағы Қазақстан тарихы» пәні бойынша 050114 – «Тарих» мамандықтарының студенттеріне осы курс бойынша оқытушының жұмысын неғұрылым тиімді ұйымдастыруға арналған барлық қажетті оқу-әлістемелік материалдарды құрайды. Білім беруде кредиттік технологияны пайдаланып, барлық құжаттарды бір кешенге біріктіре отырып, пәнді меңгеру процесінде студенттің білімін, машықтануын және біліктілігін жоғарғы деңгейге көтеру мақсаты көзделініп отыр.

Жұмыстық бағдарламада оқу жұмысының түрлері бойынша сағаттар көрсетілген; ПС-практикалық сабақтар.

ОБСӨЖ – оқытушының басшылығымен студенттің өзіндік жұмысы, СӨЖ - студенттердің өзіндік жұмысы.

Оқыту бағдарламасы (Syllabus), семестрдің басында әрбір студентке беріліп, студенттің білімін тереңдетуге, пәнге деген ықыласының артуына, шығармашылық және зертеушілік қабітеттері ашылып, одан әрі дамуына себебін тигізеді деп күтілуде.

Дәрістің қысқаша жазбасы студентке қайсы бір тақырыпты қарастыруда неге назар аудару керектігіне бағыт береді, санасына негізгі ұғымдар мен терминдерді енгізеді. Пәнді толықтай меңгеру үшін студент ұсынылған әдебиеттің барлығымен дерлік жұмыс өткізіп және өзіндік жұмысынын барлық көлемін орындауы қажет.

Тапсырмалар мен жағдайлардың жиынтығы студенттерге аудиториялардан тыс өзіндік жұмысты, үй тапсырмасын орындауға арналған.

Тесттік тапсырмалар студентке кредиттерді тапсыруда пән бойынша өз білімдерін тексеруге және рейтингтік бақылауды тапсыруға, сынақ/емтиханды алуға арналған.

Пәнді оқытудың мақсаты
Курстың мақсаты – студенттерді Қазақстан тарихындағы нақтылы оқиғалармен, қазақ халқы және басқа да халықтардың тарихымен таныстыру. Қазақ халқының ғасырлар бойы өз дербестігі, қоғамда демократиялық құрылысты құру, осы міндеттерді мемлекет дамуының қазіргі кезеңінде жүзеге асыру жолындағы күресін көрсету.

Бұл курсты оқыту барысында студенттерге нақтылы тарихи материлдарға методологиялық талдауды игеруге нақтылы тарихи процестердің объективті заңдылығын ашуға көмектесу.

• 
  адам мен дүниежүзілік ғылымының дамуындағы жалпы тарихи объективті заңдылықтарды;
  
• 
  қоғам мен жеке адамның дүниеге көзқарасының дамуында білімінің маңыздылығы;
  
• 
  қоғамдық процестердің дамуындағы негізгі тарихи кезеңдерін оқыту.
  

Пәнді толық меңгеру үшін студент ұсынылған әдебиеттердің барлығымен жұмыс істеуі кажет

проблемаларды анықтай білу және шешу жолдарын белсенді ой әрекет талап ететін әдіс-тәсілдерді меңгеруі керек

Материалды сабақ үстінде оқытушының көмегімен оқып меңгеру. Оқытушы тақырыпқа сәйкес студенттің білім деңгейін тексереді, бақылайды

орындайды, өз бетімен меңгереді.

1. 
   Сабаққа кешікпеу керек.
   
2. 
   Сабақ кезінде әңгімелеспеу, газет оқымау, сағыз шайнамау, ұялы телефонды өшіріп қою керек.
   
3. 
   Сабаққа іскер киіммен келу керек.
   
4. 
   Сабақтан қалмау, науқастыққа байланысты сабақтан қалған жағдайда деканатқа анықтама әкелу керек.
   
5. 
   Жіберілген сабақтар күнделікті оқытушының кестесіне сәйкес өтелінеді.
   

«Орта ғасырдағы Қазақстан тарихы» пәні

бойынша 050114 - «Тарих»

мамандықтарының студенттері үшін.

Жетісай - 2005

1. 
   Шыңғысхан басқарған моңғол мемлекеттінің құрылуы мен нығаюы.
   
2. 
   Шыңғысханның Орта Азия мен Қазақстан аумағын жаулап алуы
   

1. 
   Әбілғазы. Түрік шежіресі. – Алматы, 1998-206 бет.
   
2. 
   Аманжолов К.Р. Түркі халықтарының тарихы. 1-2-т. – Алматы, 2002.
   
3. 
   Амандолов К.Р.,Тасболатов А.Б. Қазақстанның әскери тарихы.
   

4. 
   Жақыпов Е.Қ. Шыңғысхан және ол құрған империяны аулап алу жорықтары. (XII-XIII ғасырдың бірінші жартысы). Автореферат. – Алматы, 2002-25 бет.
   
5. 
   Қадырғали Жалайыр. Шежірелер жинағы. - Алматы.,«Қазақстан», 1997ж.
   

Жошы Ұлысы, оның ішкі әкімшілік құрылымы. Батыйдың Бұлғар, Орыс, Солтүстік Аквказ елдерін бағындыруы. Шығыс Европаға шабуылы.

20 жылға созылған күрес нәтижесінде 1206 жылы жалпы моңғол құрылтайы Темучинді ең жоғары билеуші етіп сайлап, Шыңғысхан деген атақ берді.

1203—1217жж. аралығында керей, найман хандықтары мен Сібір, Шығыс Түркістан, Жетісу жерлерін бағындырып, Пекинді алды. Солтүстік Қытайды жеңген Шыңғысханның алдында Орталық Азияның ең қуатты мемлекеттерінің бірі Хорезмшақ иелігі тұрды. 1218 ж. екі мемлекет аралығындағы дипломатиялық келісімге қарамастан, сол жылы Отырардағы сауда керуенін Қайыр ханның қырып тастауын сылтау етіп, 1219 ж. қыркүйекте Шыңғысхан соғыс ашты. 150 мың әскерден құралған үлкен қол 1219—1224 жж. аралығында Қазақстан мен Орта Азия иеліктерін түгелімен жаулап алды. Жергілікті халықтың қарсылығын басу үшін Шыңғысхан жаппай қырып-жою, зорлық-зомбылық әдістерін қолданды. Отырардың билеушісі Қайырхан 80 мың әскермен қаланы бес ай бойы қорғады. Жеті күн берілмеген Сығанақтың халқы түгел қырылды. Жент, Баршынент, Үзгенд қалаларыда жаппай тонауға ұшырады.

Шыңғысхан шапқыншылығы елге үлкен қайғы-қасірет әкелді. Өркениет деңгейіне жеткен қалалар, мәдениет ошақтары күйреді. Қазақстан тайпаларының этносаяси бірігу процесі шегеріліп, рухани жетістік монғолдардың артта қалған қарабайыр шаманистік жүйе қарамағында қалды. Мемлекет дамуындағы тиімді әкімшілік жүйесі әскери әкімшілік жүйесі мен ауыстырылды. Қарахан кезеңіндегі әлемдік биікке көтерілген ғылыми дамудың тамыры қиылды. Діни тұрғыда білімнің дамуымен қоғамдық сапаны жаңа белеске көтерген ислам діні шаманизм бұғауына түсіп бұрмалануға ұшырады. Монғолдар енгізген шамандық діни салттардың жаңғырығы бүгінде өмір сүруде. Суландыру жүйесі дамыған жер шаруашылығы да монғол атының тұяғына тапталды.

Дегенмен, монғол шапқыншылығы қарсаңында әлеуметтік-экономикалық және мәдени жетістік қирап, күйрегеніне қарамастан, шапқыншылықтан кейінгі бой көтерген жаңа мемлекеттердің дамуына негіз қалады.

IІI-лекция.
Алтын Орда. Саяси және мемлекеттік құрылымы.
(2 сағат)
Қарастырылатын мәселелер:

1. 
   Алтын Орда мемлекетінің құрылуы.
   
2. 
   Алтын Орданың саяси тарихы.
   
3. 
   Алтын Орданың күйреуі.
   
4. 
   Алтын Орда мемлекеті кезіндегі өнер, ғылым мен мәдениеттің жетістіктері.
   

1. 
   Әбілғазы. Түрік шежіресі. – Алматы, 1998-206 бет.
   
2. 
   Аманжолов К.Р. Түркі халықтарының тарихы. 1-2-т. – Алматы, 2002.
   
3. 
   Амандолов К.Р.,Тасболатов А.Б. Қазақстанның әскери тарихы.
   

4. 
   Жақыпов Е.Қ. Шыңғысхан және ол құрған империяны аулап алу жорықтары. (XII-XIII ғасырдың бірінші жартысы). Автореферат. – Алматы, 2002-25 бет.
   
5. 
   Қадырғали Жалайыр. Шежірелер жинағы. - Алматы.,«Қазақстан», 1997ж.
   

Алтын Орданың құрылуы (1243). Алтын Орданың Монғол империясынан оқшаулануы. Берке (1257-1266) және Өзбек (1322-1342) хандар. Алтын Орданың күшеюі. XIV-ғ. 60-70 жж. «дүрбелең кезең». Куликово шайқасы. Тоқтамыс хан (1380-1395) тұсындағы Алтын Орда. Билік үшін ішкі қырқысулар. Тоқтамыс хан мен Әмір Темір әскерлері арасындағы шайқастар (1395). Алтын Ордвның ыдырау жолына түсуі. Қазан, Қырым, Аштархан, Әбілхайыр хандықтарының Ноғай Ордасының бөлініп шығуы.

Алтын Орданың территориясы, құрамындағы халықтарды этникалық және басқа ерекшеліктері. Шаруашылығы, оның түрлері, діні, тілі, мәдениеті. Саяси құрылымы. Хандық билік. Басқару жүйесі. Мұрагерлік жол. Әскерінің құрылымы.

Орда Ежен Ұлысы, территориясы мен ондағы тайпалар. Ұлыстың алғашқы саяси орталығы. Саяси орталықтың Сыр бойына ауыстырылуы, оның себептері, салдары және маңызы. Сығанақ-астана. Сасы Бұқа, Ерзен хандар саясаты. Ақ Орданың Алтын Ордамен қатынасы. Мүбәрәк хан «бүлігі». Шымтай хан (1344-1361). Алтын Ордадағы «дүрбелең кезең» және Ақ Орда. Орыс ханның Алтын Орда тағы үшін күресі. Ақ Орданың Алтын Орда құрамына енуі. Барақ хан (1423/24-1428) тұсындағы Ақ Орда. Ақ Орданың күйреуі.

Алтын Орда. Монғол шапқыншылығынан соң Қазақстан аумағы Шыңғысханның үш ұлына бөлінген ұлыстар құрамына енді Жетісудың солтүстік бөлігі және төменгі Еділ бойына дейінгі жерді қоса бүкіл Шығыс Қыпшақ даласы Шыңғысханның үлкен ұлы Жошының үлесіне тиді. Екінші ұлы Шағатайға Жетісу аймағы және Маураннахр мен Шығыс Түркістан, үшінші ұлы Үгедейге Жоғарғы Ертіс пен Тарбағатай жерлері бөлінді. 1227 жылы Шыңғысханның қайтыс болуымен күшпен, зорлықтан құрылған империясының ордасы сөгіле бастады. Орхондағы орталық пен ұлан-ғайыр жердегі ұлыстардың шалғайлығы мен ұлыс билеушілердің мүддесі империяның ыдырап, жеке мемлекеттерге айналуына алып келді.

Жошының мирасқоры Батый 1236—1242 жылы ұлыстың шекарасын Еділден батысқа жылжытып, енді Алтайдан Дунайға дейінгі жерлер ұлыс құрамына енді. XVIғ. Соңынан “Алтын Орда” болып құрылған мемлекет өз кезінде билеушілердің атымен Батый ұлысы, Берке ұлысы деп аталған мемлекет ұлыстың жүйеде құрылды. Орданың оң қанатында мемлекет орталығы орналасса, ал сол қанаты Жетісудың солтүстік шығыс бөлігі, Ертіс аймағы мен Ұлытаудан Қаратауға дейінгі жерлер, ағасы Орда Ежен басқаруына берілді. Ішкі ұлыстар өз кезегінде кіші ұлыстарға бөлініп басқарылды. Астанасы алдымен Сарай Батуде, кейінірек Сарай Беркеде орналасты.

Берке ханның (1257—1263) тұсында империя орталығынан, Батый ханның кезіндегі қағаз жүзіндегі болса да тәуелділікпен толық дербестікке қол жеткізді. Шаманизмнен — бір құдайшылыққа — ислам дініне бет бұрып, мұсылман болған Берке тәуелсіз мемлекеттің ғылымды дамытуға күш салды. Монғолдардың іштей қарсылығына қарамастан Иран, Египеттен ғалымдарды алдырып, мемлекеттік басқару жүйесіне білімді адамдарды жинады. Алтын Орда мемлекеті Мұхаммед Өзбек ханның билігі тұсында шариқтау шегіне көтерілді. Ислам дінін мемлекеттік дін деп жариялай отырып, экономика мен мәдениеттік дамуын саналы биікке көтерді. Сауда қатынастары Батыс Европа, кіші Азия, Египет, Индия, Қытай мемлекекеттерімен жүргізілді.

Алтын Орда мемлекетінің негізгі тіректі күші Қазақстанның жергілікті тайпаларынан тұрды.

Монғол билеушілері нояндары аз уақыттың ішінде түріктеніп, кейін қазақ халқының құрамына енді.

Қазақ мемлекетінің Алтын Орданың заңды мұрагері, жалғасы екендігін көрсетеді.

Алтын Орда Жәнібек ханның өлімінен кейін ішкі алауыздыққа ұрынды. Жиырма үш жылда (1357—1380) жиырмадан астам хандар бірін-бірі ауыстырды. Орданың батыс бөлігі бірнеше иеліктерге бөлінді. Ішкі аласапыраннан кейін билікке қарадан шыққан түменбасы Мамайда, Маңғыт әмірі Едіге би араласып іс жүзіндегі билеушілерге айналды. Едіге он бес жыл билікті өз қолында ұстады.

Едігенің 1419 жылы билік үшін күресте қаза болуынан кейін орталық билік толық ыдырауға бет алды XVғ. ортасына қарай оның аумағында Астрахань-Қазан, Қырым хандықтары құрылды.

Жошы ұлысының негізгі ордасы болған Қыпшақ даласы Алтын Орданың тіректі күші болды. Орда ішіндегі алдын ұлыс болған Ақ орда орталықтан бөлініп жеке мемлекетке айналды. Алтын Орданыңда негізгі аумағы қазақ халқының атамекені — Ақ орданың билігіне көшті.


ІV- лекция.

АҚ ОРДА
(2 сағат)
Қарастырылатын мәселелер:

1. 
   Ақ Орда мемлекетінің құрылуы.
   
2. 
   Ақ Орда Алтын Орданың ыдырауы кезеңінде.
   
3. 
   «Ақ Орда» мен «Көк Орда».
   
4. 
   Ақ Орданың мемлекеттік-әкімшілік құрылысы.
   

1. 
   Әбілғазы. Түрік шежіресі. – Алматы, 1998-206 бет.
   
2. 
   Аманжолов К.Р. Түркі халықтарының тарихы. 1-2-т. – Алматы, 2002.
   
3. 
   Амандолов К.Р.,Тасболатов А.Б. Қазақстанның әскери тарихы.
   

4. 
   Қадырғали Жалайыр. Шежірелер жинағы. - Алматы.,«Қазақстан», 1997ж.
   

Ақ Орда тарихының Қазақстан тарихында алатын орны. Қорытынды.