М. Б. Булатова интернет – журналистика және жаңа медиа
-Тақырып. Интернет басылымдар жүйесі Мақсаты
жүктеу/скачать 195.68 Kb.
|
3-Тақырып. Интернет басылымдар жүйесі Мақсаты:веб басылымдардың типологиясымен танысу; желілік басылымдарды түрлері бойынша сипаттау; онлайн-БАҚ типологиясының ерекшеліктерін анықтау. Жоспары:1Дәстүрлі медиа құрылымдар 2 Онлайн-БАҚ-тың типологиясы Бүгінгі желілік БАҚ-тың «арғы тегі» (BBS) электрондық хабарландыру тақталары мен (Newsgroups) жаңалықтар топтамалары болды. Содан кейін желілік БАҚ спектрі ерекше кеңейіп, бүгінгі күні интернетте дәстүрлі медиа құрылымдар мен арнайы желілік құрылымдар ұсынылған. Жоғарыда аталған топтардың әрқайсысының негізгі ерекшеліктерін қарастырайық. Дәстүрлі медиа құрылымдар. Желінің таралуымен (әлеуетті аудиторияның ұлғаюын білдіреді), технологиялардың дамуымен (www платформасының пайда болуымен графикалық, дыбыс және бейне материалдарын пайдалану мүмкін болды) интернет киберкеңістігіне дайын болған дәстүрлі БАҚ үшін тартымдылыққа ие болды. Технологиялық даму кезеңінде бірінші болып баспа басылымдарының электрондық нұсқалары пайда болды, себебі мәтіндік ақпаратты тарату дыбыс пен бейнені таратуға қарағанда анағұрлым жүзеге асты. 1990 жылы АҚШ-та The Electronic Club атты алғашқы электрондық газет пайда болды, содан кейін газеттердің электронды нұсқаларының нағыз бумы басталды (мысалы. The Wall Street Journal, Los Angeles Times, etc). 1995 жылдың басында барлығы 100 электронды газет болса, 1996 жылдың басында газеттің саны 815 болды, ал 1996 жылдың ортасында - 1115 болды (Editor & Publisher журналының деректері бойынша - http://www.mediainfo.com ). 1999 жылдың ортасында AJRNewslink компаниясының деректер базасына (http://www.ajr.newslink.org) 4925 желілік газет қосылды. (Әрине, бұл уақытқа дейін олардың ішінде тек электронды түрі ғана бар газеттердің айтарлықтай саны болды). (Businessweek, Editor & Publisher, etc.) журналдарының, ИА (Associated Press)сайтының және (CNN, ABC) телерадиокомпанияларының электрондық нұсқалары пайда болды. Бұл оқу құрал тек толыққанды БАҚ жайында, жарнамалық сипаттағы сайттар қарастырылмаған. Баспа БАҚ-тың электрондық нұсқаларын дамыту сәтті жүрді. 1996 жылдың басында баспа басылымының кӛпшілігін желілік нұсқа ретінде берудің «ӛсу» кезеңі болды. «Вашингтон Пост» газетінің электронды нұсқасының авторларының бірі- М. Мак Адамст ӛзінің «желілік газетін» құру кезінде: "қарапайым газет - қарауға ыңғайлы формада ұсынылған, кӛлемі аз ақпарат, ал желілік басылым әлдеқайда кӛп ақпаратпен қамтамасыз етуі тиіс" деген. «Вашингтон Пост» газетінің интернет нұсқасының моделі (http://www.washingtonpost.com) дәстүрлі газет ресурстарын да, желі ұсынатын арнайы мүмкіндіктерді де пайдаланады. Интернет нұсқасы басылымның типологиялық сипаттарын, желілік ерекшеліктерді және әлеуетті аудиторияның тілектерін ескере отырып әзірленген. Оқырмандар арасында ӛткізілген сауалнама нәтижесінде, оқырмандардың бір бӛлігі желідегі нұсқада қағаз басылымның нақты кӛшірмесін кӛргісі келгендіктен, редакция оқырмандардың тілегін орындағанын кӛрсетеді. Екінші жағынан, желілік нұсқа қағаз сияқты кӛлемімен шектелмегендіктен, материалдар тақырыбын және қарастырылып отырған проблемаларды жарықтандыру тереңдігін айтарлықтай кеңейтуге мүмкін болды. Арнайы желілік ресурстардан мұрағатты ретінде (ақылы мақала үшін - 50 цент), фотогалереяны, Вашингтон мейрамханалары бойынша жолсілтемелерді, АҚШ Конгрессінің барлық мүшелерінің жұмыс мекен-жайларының анықтамасын, сыртқы ресурстарға пайдалы сілтемелер мен оқырман форумдарын атап ӛткен жӛн, сондай-ақ барлық ниет білдірушілер «Вашингтон Пост» журналистерімен ӛзекті мәселелерді талқылай алады немесе газетте жарияланған материалдар жӛнінде ӛз пікірін білдіре алады. Газет нӛмірінде жарнамалық хабарландырулардың санына шектеулердің болмауы (баспа нұсқасында жарнама шығарылымның жалпы кӛлемінің 40% - дан астамын алмауы тиіс) жарнама санын ұлғайтуға және оны пайдаланушылардың ыңғайлылығы үшін құрылымдауға мүмкіндік берді. «Вашингтон Пост» электрондық мекен-жайын теру арқылы оқырман «кіру бетіне» ӛтеді, ол газет ресурстарына шлюз ретінде қызмет атқарады. Онда сіз ең қызықты материалдардың атаулары мен лидтерін, ағымдағы нӛмірдің айдарлары мен материалдарының тізімін, газеттің қағаз нұсқасының дәл кӛшірмесіне сілтемені, меншікті «Вашингтон Пост» ресурстарын және ең қызықты сыртқы сайттарға сілтемелерді таба аласыз. «Вашингтон Пост» мазмұнын жаңарту онлайн режимінде, яғни жаңа материалдардың түсуіне қарай жүргізіледі, ал бұл күніне кемінде 5 -10 рет жаңарып отырады, бұл күнделікті шығатын «Вашингтон Пост» баспа нұсқасымен салыстырғанда үлкен жеделдікті білдіреді. Осылайша, осы кезеңде баспа басылымының желілік нұсқасы қағаздан айтарлықтай ерекшеленетінін, тіпті кейбір дәрежеде одан асып түсетінін айтуға болады. Телерадио компаниялардың интернет ӛкілдіктері дәстүрлі және ИА мультимедиялық желілік ортасы жаңа жұмыс түрлерін іздеуде және соның ықпалымен ӛзгеруде. CNN Interactive серверлері бұған мысал бола алады (http://www.cnn.com) және ABCnews (http://abcnews.com) АҚШ телекоммуникация нарығының кӛшбасшылары Си-Эн-Эн және Эй-Би-Си компанияларын құрған. Олар интернетке нақты уақыт режимінде хабар таратады, алайда белгілі бір техникалық қиындықтарға байланысты ақпараттың негізгі бӛлігі әзірше иллюстрация, бейнелер мен дыбыс жазбаларының сүйемелдеуімен мәтін түрінде. Интернеттегі хабар таратудың артықшылығы баспа басылымдары сияқты үлкен жеделділік, материал кӛлемінің шектелмеуі, талқыланған тақырып бойынша қосымша мәліметтер беру және оны терең ашылу мүмкіндігі болып табылады. Желі ӛзінің жеке баспа құралдарын құрды. Дәстүрлі бұқаралық ақпарат құралдарына ең жақынан бастайық - бастапқыда желілерде құрылған және жұмыс істейтін түпнұсқалық электронды басылымдар. Оларға негізінен желілік журналдар мен газеттер жатады. Желінің ағылшын тілді сегментінде бірінші «e- zines» (ағылш. «электрондық журналдар») атауын алған, ал екінші жеке термині бекітілмеген. «Newspaper» сӛзі (ағылш . электрондық нұсқалардың атауларында ғана қолданылады, ал қағаз нұсқасы жоқ желілік газеттер үшін де E-zine термині қолданылады. Мұндай басылымдардың мысалы ретінде Salon Magazine (http://www.salon.com сондай - ақ wired Digital-Wired News концернінің басылымы (http://www.wired.com), Hot Wired (http://www.hotwired.com) және Wired Magazine) технологияларға, компьютерлерге, бағдарламалық нарықтың жаңалықтарына және желілік қоғамдастықтағы оқиғаларға арналған интернеттегі ең құрметті ақпарат кӛздерінің бірі. (Осы және басқа да желілік басылымдар туралы толығырақ «желілік баспасӛзге шолу» айдарынан қараңыз). Желілік басылымдар тілінің ерекшеліктері туралы айтатын болсақ, «желілік мәтінге» тән белгілер: қысылу, гипермәтіндік сілтемелер мен медиа ортасы ретінде ерекшеліктерімен және монитор экранынан ақпаратты қабылдау ерекшеліктерімен анықталатын гипермәтіндік байланыстар мен мультимедианы пайдалану салдарынан сызықты емес кеңейтулер. Интернеттегі журналистиканың ең жақсы мысалдары осы сипаттамаларға ие және болашақта веб түрінде жасалған мәтіндер дәстүрлі баспадағы мәтіндерден ерекшеленеді. Әлемде осы саладағы зерттеулер жүргізілуде, ал бірқатар шетел университеттерінде «Гипермәтінге негізделген құжаттарды құру» пәні оқытылады. Желілік басылымдардың ерекше түрін жаңалықтар топтары мен электрондық пошта арқылы таратылатын тарату тізімі құрайды. Олар тақырыптарға бӛлінген және сол немесе басқа тарату тізіміне тіркелу арқылы, сіз үнемі (кӛбінесе күн сайын) ӛзіңізді қызықтыратын тақырып бойынша хабарлама дайджестін алатын боласыз. Жаңалықтар топтарының ерекшелігі-оларды оқырмандардың ӛздері жасайды. Олар бір нүктеде жиналған пайдаланушылардың жіберген хабарларын біріктіріп, бастапқы хатқа ондаған және тіпті жүздеген жауапты ұзын «тізбектер» пайда болады. Шын мәнінде, жаңалықтар топтары мерзімді жаңартылып отыратын жарияланымдардың тақырыптық жинақтары болып табылады. Usenet сол топтардың ең ірісі, түрлі тақырыптарға арналған мыңдаған жаңалықтар тобын біріктіреді. Тек кейбіреулеріне тоқталып кетсек: - comp.bugs.misc-компьютерлік вирустармен күресу тәсілдеріне арналған топ; alt.folclore.urban-қалалық фольклор мен әзіл әуесқойлары үшін топ; rec.arts.sf.written-ғылыми фантастика әуесқойлары үшін топ; talk.political.misc-саяси тақырыптарға арналған топ. А. И. Акопов атап ӛткендей, мұндай құрылымдардың бірегейлігі «олар тек оқырман аудиториясының қажеттілігіне қарай құрылады, дамиды және түрі ӛзгереді». Т. о., басылымдардың осындай түрлері оқырманға ақпараттық ӛнім шығаруға белсенді қатысуға мүмкіндік береді және автор мен оқырман арасындағы шектерді жояды. А.И. Акопов атап ӛткендей, мұндай құрылымдардың бірегейлігі «олар тек оқырмандар қажеттіліктеріне сәйкес жасалған, дамыған және ӛзгертілген». Осылайша, жарияланымдардың мұндай түрлері оқырманға ақпараттық ӛнім шығаруға, белсенді қатысуға мүмкіндік береді және сол арқылы автор мен оқырман арасындағы шектеуді жояды. БАҚ пен чат сайттарындағы оқырман форумдары ұқсас сипаттамаларға ие. Бұл «тікелей эфирдегі пікірталастар», виртуалды «әңгімелерге арналған бӛлмелер», әдетте жер шарының кез келген нүктесінен адамдар бірігіп, сӛйлесе алатын тақырыптық бӛлікке ие. Сіз терген хабарлама «чат» қатысушыларының экранында пайда болады және оған дереу жауап беруге болады. Интернеттегі бұқаралық ақпарат құралдарының осы түрінің құрылымы Yahoo (http://chat.yahoo.com) серверінде орналастырылған чат туралы мысалда қарастырылатын болады. Сӛйлесулер тӛмендегі санаттардың бірі бойынша нақты уақыт режимінде жүргізіледі: Жалпы сұхбат («бәрі туралы әңгімелесу»); Кӛңіл кӛтеру (ойын-сауық туралы сӛйлесу); Компьютерлер және ғылым («Компьютерлер және информатика»), «Жаңалықтар және бизнес» («жаңалықтар және бизнес»), романс («танысу және флиртинг»); Қоғам және мәдениет («Қоғам және мәдениет»); Жасӛспірім («жасӛспірімдерге арналған сұхбат»); Спорт («спортшылар мен жанкүйерлерге әңгімелесу»). Чаттың нақты түрі «Multiplayer Dungeons» (MUD) – оқиғалы ойын құрылымы бар нақты уақыттағы чаттар. Желілік ақпараттық агенттіктер ақпаратты электрондық желілерде жинауды және орналастыруды жүзеге асырады. Кӛбінесе олар дәстүрлі бұқаралық ақпарат құралдары мен дәстүрлі емес желілік құрылымдардың бірлескен жобалары шеңберінде пайда болады. Мысал ретінде MSNBC (http://www.msnbc.com) - 1996 жылы желіге қосылған Microsoft компаниясының және NBC хабар тарату корпорациясының компьютерлік нарық кӛшбасшысының бірлескен жобасы айтуға болады. Эксперимент сәтті ӛтті деп санауға болады: MSNBC желіде ИА және тәулік бойы жаңалықтар арнасы жұмыс істейді, сондай апта сайын 15 млн. қаралымды тіркейді. Сонымен қатар, ақпараттық-іздеу жүйелері (АҚЖ) желіде пайдаланушыға іздеуді жеңілдету үшін құрылған, бұны желілік БАҚ-тың тағы бір түрі деп есептеу керек. АҚЖ- негізгі сӛз бойынша қажетті ақпаратты іздеуге ғана емес, сонымен қатар тақырыптық құрылымдалған мәліметтерді - жергілікті және халықаралық жаңалықтарды (әдетте, материалдың толық нұсқасы сақталған сайтқа сілтеме жасалған дайджест түрінде), сондай - ақ "сән", "ауа райын" және "денсаулық"пен "жұлдыз жорамалды" және медицинаның дәстүрлі емес түрлеріне дейін қамтиды. АҚШ-тың ірі ЭПС ретінде AltaVista (http://www.altavista.digital.com), HotBot (http://www.hotbot.com), Excite (http://www.excite.com), YAHOO! (http://www.yahoo.com) және басқаларын атауға болады. АЖС дамуының келесі сатысы порталдарды есептеу керек. Кристофер Хамильтонның айтуынша, «портал- бір веб-сайтқа ұсыныс: іздеу жүйелері, таңдау жаңалықтары, қарым-қатынас жасауға арналған «бӛлме», электрондық ойындар және т. б. «Порталдың ерекшелігі-ақпарат тұтынушыға кешенді қызмет кӛрсетуінде. Мысалы, Yahoo порталы! бұл жүйе пайдаланушысын қызықтыратын элементтер ғана кӛрсетілетін жеке қарау терезесін жасауға мүмкіндік береді. Осылайша, сіз жеке бет жасай аласыз My Yahoo! сізді қызықтыратын тақырыптарды кӛрсетіп, жүйе автоматты түрде қажетті мәліметтерді таңдайды. Мысалы, жер сілкіністері туралы ғана хабарлау немесе Нью Хемпшир штатында болып жатқан оқиғалар туралы ғана хабарлау. Сонымен қатар, жүйе сіздің қызығушылығыңызға сәйкес желі ресурстарына сілтемелерді іріктеуді жүзеге асырады. Бұдан басқа, Yahoo серверінде! тегін электрондық пошта қызметтері және Рейтер агенттігінен жаңалықтар сызығы ұсынылады. Әрине, бұл шолу мыңдаған түрлі және күрделі нысандардағы интернет- БАҚ-тардың толық бейнесін бермейді. Евгений Горн атап ӛткендей, «желілік жобалардың салыстырмалы түрде қадағалау керек және орталықтандырудың болмауы жоғары мамандандырылған, маргиналды және жеке электронды бағандарды, газеттер мен журналдардың ӛркендеуін қадағалау», себебі АҚШ желілік сегментінде айқын кӛрінеді. Интернеттегі БАҚ-ты сипаттайтын терминологиялық аппаратты әзірлеу және оларға талдаудың дәстүрлі әдістерін бейімдеу қажет. Сондай-ақ, электрондық нұсқа баспа басылымының нақты кӛшірмесін және әрбір жаңа баспа нӛмірінің шығуына қарай жаңартылуы мүмкін, ал баспа басылымы атауы мен тақырыптық бағытын ғана сақтай алады, бірақ бұл ретте жеке бұқаралық ақпарат құралы бола алады. Желілік БАҚ- баспа нұсқасы жоқ, тек желіде шығатын басылымдар. Бұл жағдайда Қазнетте ұсынылған әр түрлі басылымдардың жеке түрі туралы емес, барлық түрлері мен түрлерінің жиынтығы туралы айту керек, олар келесі түрлерге бӛлінеді: Эмитенттің кәсіпқойлық дәрежесіне қарай - кәсіби және әуесқойлық. Жқырмандардың қолжетімділігіне қарай - жалпыға ортақ жарияланымдар және шектеулі қолжетімділік. Аудиторияның сипаты бойынша - жалпы және мамандандырылған. Жарияланған ақпарат сипатына қарай - жаңалықтар, ақпараттық, аналитикалық және аралас. Жаңарту жиілігі бойынша - үнемі жаңартылып отыратын, тұрақты емес жаңартылып отыратын және ақпараттың түсуіне қарай жаңартылып отыратын. Тұрақты түрде жаңартылып отыратын БАҚ-тарда жаңарту кезеңі нақты кӛрсетілген. Тұрақты емес жаңартылып отыратын Бақ — қатаң «мерзімділігі» жоқ басылымдар. Желілік басылымдардың жеке түрі — ақпараттың түсуіне қарай жаңартылып отырады. Мұндай басылымдардың кӛрнекі үлгісі жоғарыда аталған жаңалықтар таспалары болып табылады — олар бірнеше минуттан бірнеше сағатқа дейін жиілікте жаңартылуы мүмкін. Ақпаратты тарату әдісі және ұйым нысаны бойынша-сайттарға (веб- ресурсқа), (электрондық пошта арқылы жіберілетін) және аралас басылымдарға тарату. Веб-сайттар-белгілі бір браузердің кӛмегімен пайдаланушы үшін қолжетімді веб-бет түрінде ұйымдастырылған Желілік бұқаралық ақпарат құралдарыт тарату-желілік баспасӛзді адресаттың электрондық пошта жәшігіне «жеткізуден» тұратын ақпаратты тарату әдісі; пайдаланушының электрондық мекенжайына жеткізілетін ақпараттың жиынтығы. Бұдан басқа, ақпаратты таратудың аралас нысаны неғұрлым кең тараған және тиімді болып табылады. Ақпаратпен жұмыс істеу әдістері бойынша-контент беруші және контент тұтынушы болып бӛлінеді. Контент беруші-ӛз бетінше (ақпараттық агенттіктерден, сыртқы кӛздерден, авторлардан, корреспонденттерден) алғашқы ақпаратты алатын, одан әрі оны ӛңдейтін және оқырмандарға ұсынатын желілік БАҚ-тар. Контент тұтынушы-бастапқы ақпараттың меншікті кӛздері жоқ, оны бірінші үлгідегі бұқаралық ақпарат құралдарынан немесе басқа да БАҚ-тардан (желілі емес) алатын және ӛз оқырмандарына тиісті нысанда (дайджест, жаңалықтар топтамасы және т.б.) ұсынатын желілік БАҚ. Әрине, жалпы бірқатар желілік БАҚ-тарда аралас түрдегі басылымдар да кездеседі, олар ақпараттық толықтыруды дербес жасаумен қатар басқа БАҚ-тардың материалдарын да пайдаланады. Формальды, функционалдық, стильдік белгілері, бейнелеу және әлеуметтік бағдар сипаты бойынша — сапалы (элитарлық), жаппай (танымал) және аралас (сапалы-жаппай). ӘдебиетҚазақстан Республикасының мемлекеттік жалпығы міндетті білім беру стандарты. – Астана, 2001. – 30 б. Исаева Г. Инновациялық технологияларды қолданудың кейбір ерекшеліктері // «Жаңа тұрпатты оқытушы дайындаудың ӛзекті мәселелері» атты республикалық ғылыми конференция материалдары. – 2011.-№ 3. – 60 б. Melinda Mac Adams. Inventing An On-line Newspaper // Interpersonal Computing & Technology, July 1995, Volume 3, #3, pp. 64-90 Хамильтон К. Сам себе продюсер //Мир Медиа XXI, № 1,1999, б.20 жүктеу/скачать 195.68 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|