Магас 2011 шу б бк к84. 09(=Инг)6-44

ЛОМ ВАЙНА ХА

Сийсара гулбеннача нахаца ловзаш, цар хьесташ, ханнахьа Iовижа ца хиларах; кIаьдвенна а наб яйна а вар Лом. Цудухьа, нана гIоттача хана а хьал ца гIотташ, божа дIалахка йодача даь-наьнаца а ца водаш, аллийсавар из. Йоккха саг чуеча, Нувса бежкарт цIенъеш йоаллар. Ма йодда кIаьнк волча яхар даь-нана. Из чуийнна наб еш вар. Хьий, Ломилг-яI, кIаьдвеннав сийсара дукха лайза, аьнна; из хьаста а хьаьста; хьаараяьнна, бежкарта дIачуяха; несийга, аз шура дIалуттаргья вайна, хьо йоаллаше со а яргья, цу ханале вай кIориг а сомаяргья (иштта оалар цо цкъаза виIий-воIах), тIаккха, марта а диа, воай гIулакхаш дергда-кх вай, аьлар ГΙайгΙата.

Арара гIулакхаш йисте а даьнна, чуйоагIа маьр-нана а нус а цхьатарра нийсбелар кIаьнк уллача цIагIа. Из ший метта вацар. ЮвргIа хьалъайбир йоккхача сага – цу кIал а вацар. «Ше дукха вижа илландаь эхь хеташ, цхьаннахьа лечкъа хургва са кIориг, хIама дергдац, хьагучавала», аьлар цо. Хьалха цкъа-шозза даьдар кIаьнка из мо ловзар. Маьнгешта кIал а яьсса яр. Из хила тарлуш мел йолча метте хьежар, цхьаннахьа а вацар. Нахá дIахазар кхераш, шорттига кхайкар. Фунна-гIа цар дирах, гучавоалаш вацар е Iимад а яцар. Сахьайзар йоккхача сага. Укхул дукхагIа ше кхераеннаяле а; хIама дергдац, нáнá, цхьаннахьа хургва из, яхаш; тейора несас ший маьр-нана.

– Ва Даьла, ма вайталахь са кIаьнк, – аьнна, цIагIа чуяха шалта хьа а ийца, юхаараийккхар йоккха саг. Дукха уйлаш ессар керта чу; укхо даь хургдий-хьогI, вокхо даь хургдий-хьогI, яхаш.

Несийна дIа а хозаш, аьлар тIаккха:

– Хьо моллагIа вале а, са кIаьнк вихьар; со тIакхоаче, кхы дийна дIа-м леларгвац хьо; аз укх шалтаца воардаргва хьо!

Гуш дар йоккха саг корзагIа чIоагIа яьнналга.

– ХIама дергдац, нáнá; хьал-Iо аьнна а, хоаттаргда вай; сих ма ле; хьайна селлара хало а ма е, – кхы дIахо а маьр-нана тейора несас.

ЦIаьхха, лохе цхьа бера Iимад хилар. Iоедар ГIай-гIат. ХьалйоагIар ши кхалсаг, шоашца акхар кIаьнка ханнара бер а долаш. Акхарна лохе бáхачáр каст-каста Лоара йолча кхувлар могаш доаца бераш. Иштта боагIа хургба-кх уж, аьнна; ше фу леладу ца хайта; царга хIама хаттанзар йоккхача сага. Из хила а хилар иштта. ХьалтIа ма кхаьччинге, ГIайгIата Ιуйре дика а йийца:

– Фу ду Iа, нáни? ХIаманга хьажа араяьнна хургья хьо, – аьлар цар.

– ХIаа, яьннай. Оаш фу ду? – хаьттар ГIайгIата а, Лоара йолча уж болхалга шийна ховшше. ХIана аьлча кхетамал доккхагIа дар цунна ловр. Цунна бакъахьа хетар, царцара бер ший виIий кIаьнк хилча.

– КIеззига лазара фо кхийтта бер ийца, Лоара йолча долхар тхо.

– Цамогачоа моаршал хилда!

Дагахьа, из-м шул дикагIа ма ховра; саготденна дIахетта мара, аьнна; цIенгахьа яхар ГIайгIат. Ер хьалкоакхаьчача, ше латтачара меттагIара яланза латташ нус а яр, хьагучара хувцаденна хIама а дацар.

– Из дийлхáр Лоара йолча дуга бер дар, – аьлар цо Нувсайга. – Кхы гá йиш яц, со Аьлабоарз волча йода, – аьнна, маьр-воI волча едар йоккха саг.

Даьллахь иштта ма удаялар ер, йоккха хилча дего лой а мича хов цо бу низ, яхаш; вайна кIаьнк а вицвенна; маьр-нанна тIехьахьежаш латтар Нувса.

ГIайгIат хьалкхаьчача, коа вар Аьлабоарз. Ер гушше; IотIавена, хаьттар:

– Нáнá, фу ду Iа, сел сиха хIаний хьо?

Коа уллача дахчан тIа Iо а хайна, доккха са а даьккха:

– КIаьнк, кIаьнк... – аьлар йоккхача сага. Кхы дIахо хIама оаладаланзар.

– Ай, фу даьд цига? ПаргIатта хьадувца! – аьнна, чIоагIо йистхилар вож.

ЦIаккха цу тайпара даь-сесагага йистхиланза вар из. ТIачайха-м хIанз а аланзар цо, хIаьта а ший оаз лакхо нийсъенна новкъа дар. Из чIоагIа йистхилари тIачовхар-цачовхари теркалдеча яцар ГIайгIат. Мичав ца хов кIаьнк дагавоаллаш, сахьувзар цун.

Юххера, мухь баьлар йоккхача сагага:

– КIаьнк вайнав, кIаьнк мичав хац!

Из цIогIа хеза, цIагIарбараш хьаарабайдар, лоалахой а хьакоабаьхкар. Юххе Iо а хайна, Аьлабоарза аьлар:

– Нáнá, хIама дергдац; со кхета а веш, хьадувцал.

Саббаре дувцалга вIаштIехьа а ца доалаш, халла аьлар ГIайгIата:

– Божа дIалаьхка со чуеча, вай нус йоаллар бежкарт цIенъеш. Цу хана гIаттанза вар из. Цкъа бIарг тохаргба-кх аз сай Ломилгах, аьнна; со дIачуяьлча; чуийнна наб еш уллар. «Хьайл, сийсара дукха ураваьгIалга да хьона ер», аьнна; сомавалар кхерашше, хьаста кулг хьекха; сай дезар де яхар со. Цхьатарра шаккхе йистедаьнна, хIама юача кIаьнк хьавоалаве лаьрхIа тхо дIачудахача, из метта вацар. Лехача, цхьаннахьа вац. Шоана хIама ца хайта гIерташ, сахьата гаргга лийхав оаха. КоравагIац. КIаьнк вайнав, цхьанне вихьав, хIанз кхийтарий хьо!? – мухь баьнна, йийлхар йоккха саг.

Хьалха а тIехьа а нах болаш, веший дезала коа Iочуведар даь-воша. Из дΙахеза гулбенна, кIеззига нах а бар кIал.

– Мел ха я шоана кIаьнк мичав ца хов? – хаьттар маьр-вошас Нувсайга.

– Сахьат гаргга ха хила мег, – аьлар несас.

ТIаккха гулбеннача нахага аьлар Аьлабоарза:

– Жи, хоам беш йола цIераш ювза.

Дукха ха яр, вIовнаш тIара кIур урагIбахийта, оарц ца доаккха. Сиха хьувзар нах. Цхьабараша, жIали хьадоаладе; Iулагара бодж а чуйоалае; цар хьажах лохаргва из, йоахар. Хет-хетараш дувцаш, кегабенна нах хьувззача кхаьчар Ковнаркъ. ГIулакхах ше кхийтта ваьлча, цо аьлар:

– Жи, ма латта, массе а наькъа такилгах дIа-хьа гIо, лар яккха. Говраш чуйоалайий, царца а гIо.

Цхьабараш яжа дIахийца говраш йоалае бахар. ДукхагIбараш массе а оагIорахьа дIа-хьа байдар.

Фуд укхаза хиннар, аьнна; хьакоаера юрта магIа-йистте яха кхалсаг. Дар дIадийцача цо аьлар:

– Вай, даьра, божа лаьхка кIеззига ха яьннача хáна; со наIарга нув хьокхаш йоаллаш; шун кIаьнк хьалла такилга тIа-м вагIар. ДукхагIа йолча хана ГIайгIатаца из хуландаь, аз кхы теркал а винзар, – аьлар цо.

Бахá хьежача, кIаьнк хинна лараш яр. Цу юкъá хьакхáча декхарийла вар, цига ца воагIаш висавáцар. ВIовнаш тIа йийза цIераш бIаргаяйна а баьхкабар. ТIехьарча хана ца даьннача тайпара, оарц даьннадар лоам. Эггара хьалха кхаьча, шеддолчоа кулгалдеш Лоаманкхаз а вар.

– ФуннагIа хуле а, цкъа жIалега фу дулу хьажа вай, – аьлар цо, тIаккха дIакхайкар, – ГIайгIат, кIаьнк иллача хьадж яккхийте, оашош устагIа а газа а дайча оалар аьле, уж ма лохарий цо, хьаараяьле хьал-Iо йолалел. ТIаккха из дукхагIа гIертачахьа гIоргья хьо, тхо тIеххьа хьалдоагIаргда, тхона раьза дац из.

– Борз, Борз, – аьнна, цIагIа дIачуйолаелар ГIайгIат. ТIехьадоагIа жIали бIаргадайча, гIадъяха аьлар:

– Ай, хIанад хьо, ва Борзиг, селлара мела? Дá воаца тоъал ха ма йий хьа! ХIанз вошилг а ма вайнавий хьа! Хьадолале чехкагIа, хьадж яккха!

Юхакхайда; жIале качара гамажа нахьара оасах йоалла чIуг хьалаьца; дIаозадир ГIайгIата Борзиг. ЖIали цIена ца лоархIандаь, хьалхагIа лоралора йоккха саг, Борзиг хьа ца хьокхадолийташ. ХIанз из бIеха хетача яцар из. ГIайгIата бIаргех Iолегаш жагIа мо хий дар. Дергда сайна могар-м, аьлча мо, цхьа Iимадаш яь, жIали тIеххьа дIадедар. Из дIа а хийца; хьадж яккха, хьадж яккха, яхаш; кIаьнка хIамаш Борзига мерий кIал кхухьар йоккхача сага. Из болх дика ховш дар жIали, «хьадж» яха дош а кхетадора. КIазилг долча хана, Жабала Iомадаьдар из, хьайба дIалочкъадий из хьалехийташ. ГIайгIата а леладора цу тайпара гIулакх, Iулага яхáча дийнахьа шийца Лом веча, кIотаргашта юкъе из дIалечкъа а веш, тIаккха Борзигага хьа а лехийташ. Дехьа а, сехьа а, кIаьнк вижа иллáча меттах а, массе хIамах а хьадж яьккха; чIоаггIа фо хьачу а эза; корта урагIа а бегIа; дIаэттар жIали; хIанз фу ях Iа аьлча мо. Хьалха а дора цо из, ше хIама лаха эттача. Из кхетадаьча ГIайгIата:

– Долле, хьалаха са кIаьнк! – аьлар.

Бат лаьтта юххе Iойихьа, арадедар из. ГIайгIат, дIаараяьннача дог дIалаьца, кхы хьал ца йохалуш, йисар. Лоара а кхалнах а цунга хьажа айттар. Бисараш, Лоаманкхаз хьалха а волаш, жIалена тIеххьа бахар.

Кхай дIоаххала хьалходаьннача, сецар жIали. ГIаь-хьа из яр тхьовра коа енача кхалсага кIаьнк ваьгIав яьхá моттиг. ЦаI лохаш мо цига а даьлла, дIаходахар жIали. Лаьттара бат хьал ца айеш, йортагIа додар из, ераш тIехьабисача юхасецаш. Говрий тата хеза Лоаманкхаз юхавийрзача, говрашца Аьлабоарзи Сихавари боагIар.

– Живари, жIали гоаду оаха; цунца доха ца луш; шо говраш ма йолхха гIолаш, – аьлар Лоаманкхаза тIа-кхийначáрга.

«Даьллахь, тхо ше мел волчул чIоагIагIа оарцагI-ваьнна хьувз-кх ер. Из вохийтаргва-кх аз жIалена тIехьа, нагахьа кIаьнк коравой, хьалхагIа из тIакха-чийта, цунна дика хетийта», – аьнна, ший дагахьа чIоа-гIдаь, Лоаманкхаза юхе говр юхаэза, тIера Iо а ваьнна, аьлар Аьлабоарза:

– ДIахо хьо гIол укх говраца, со акхарца тIеххьа хьалвоагIа хьона.

Лоаманкхаз, сихха говра тIахайна, гош тоIадаь из сихъяь, тIакхийра ца соцаш водачоа. ЖIали къайладаьлар, акхар говраш сихйир. Ераш лакхе хьалтIа-баьлча, сецá лаьттá жIали дIаийккхар, Iаха а Iаьха. ФуннагIа дале а; цаI-м хоаденнад цунна, аьнна; говраш сихйир Лоаманкхазар. ЖIали геттара масса дедар, акхар а йIоахалаша тувсайолийташ хаьхкар говраш. Борзиг цIаьхха сецар. Ераш хьалкхаьчача; дIаудаш, хьаудаш, леладер фуд ца ховш; хьувза даьлар Борзиг. ТIаккха Лоаманкхаза аьлар:

– Лар яйна хьувз, хьаллаллал говр, дIахо гIо вай, лар тIа дáла тарлора из.

Акхар говраш хьаллоахкашше; хьалхьалхаийккха, урагIдедар Борз; говраш ма йолхха – ераш а. Шин кхай дIоахала хьалхо хьун петараш а ягIаш моттиг яр. Цкъарчоа цига сецар жIали. ТIаккха, бат дIаегIа хьадж а яьккха, духхьала петарашта юкъе чудахар. Цул тIехьагIа гIаддахара хьисапе шозза-кхозза Iаьхар.

ХьалтΙакхаьча, говраш тIара бессар ераш. Новкъостага говр дIалаца а аьнна, юкъагIара шалта хьаяьккха, хьун петарашта юкъе Борз дахáча гIолла чувахар Лоаманкхаз. Гаьна доаццаш латтача жIале, хIама тIагIерта яьлча оалаш хиннача тайпара, «гIаггI» аьлар. Юхе ма гIерталахь, аз во лозавергва хьо, яхилга дар из. ДIахье-жача, жIале качара чIуг бе йоаллаш, лоам мел дола хIама хьайра хинна кхостадаь кIаьнк а вар латташ, цхьаккхача хIаманна ше бехке воацаш мо, шоллагIа кулг Борзига тIагIолла Iо а хьекхаш.

Дика довзар уж шиъ шоайла. Дийнахьа цкъа Борз ца хьаьстача, Iелуш вацар Лом, дукхагIча хана шозза а хьоастар. Хетаргдар, тахан шоаш духьала ца айттандаь, укхаза вIашагIкхийтта, шоай юкъагIдисар кхоачашдеш уж латт.

– ГIаьххьа волаш, кIаьнк укхаза ва, – аьнна, дIаара-кхайкар Лоаманкхаз.

«ГIаьххьа волаш» яхар хьалхагIа аьлар, кхыдар хьалха аьлча, кIаьнка хьал миштад ца ховш, тIехьа доагIар оалача юкъа, новкъостага сагот ца дайта. ВIашагIйийхка говраш дIахийца, кIотаргашта юкъе чухьийдар Сихавар. ДоагIа тата унзара хийтта, кIаьнка бера доалаш, хьадедар жΙали ераш болчахьа.

– Сих ма лелахь, Борзиг бегаш бе лаьрхIа дац, – аьлар Лоаманкхаза Сихачунга.

Юххе хьатIа а дена; лоа мо кIай царгаш гуча а яьха; доагаш бIаргаш а долаш; дIаэттар Борз; кхы ког хьабаккхал аьлча мо. Гуш дар, жIали дийна а долаш, кIаьнкá ераш а кхыдола хIама а тIакхоачаргдоацилга.

– Борзиг вайга ладувгIа лаьрхIа дац. Со, дIаара-ваьнна, баь тIа латтаргва; хьо, ма водда Iочу а вахе, йоалой ГIайгIат а Нувса хIаьта а йоалош вола; царга хIама ца ала тарлу укхо, – аьлар Лоаманкхаза.

Сихавар; хьун петарашта юкъера араваьнна; чехка, ше малагIчоа хов ца ховш; Лоаманкхáза говра тIахайна; из ма йоддара вахар. Хьал-Iо а ах сахьата бе никъ бар из. Укхун говр тIехьаяхар. Ер тоъал вахача, духьалбоагIаш нах бар. ОарцагI баьхкача нахах дукха-гIа мел вола саг жIали дахáчахьа хьалъухар. Царца ГIайгIат а, из хьаллаьца цунна уллув Нувса а, хаьн уллаш дарбан тIормиг болаш, даггара хьехар деш Лоара а яр. ХIанз-м дикка меттаенаяр ГIайгIат.

Ше фу леладу а ца ховш, уж кхерабалар кхераш, гаьннара Iокхайка, аьлар Сихачо, ше царна вовзале:

– Кхаъ ба шуга, кIаьнк хьакораваьв, вай Борзиго хьалехав из!

ОарцагI болхараш цхьатарра хьалтIабайдар. ГIай-гIат массарел хьалха яр. Шеддар дIа а дийца, Сихачо аьлар:

– ХIанз вай паргIатта хьалтIагIоргда, вожаш а хила тарлу IобоагIаш, вай кIаьнк хьалха а волаш.

Кхерар из, сих а енна, Iоа коа мо йоккхача сагá хIама хилар. ГIайгIата аьлар, корзагIъяьнна а йоацаш:

– Из бакъ хуле совгIат дикадар-м дергда аз хьона!

Тоъал ха яр Сихавар ГIайгIата гаргарча йиIигаца бегаш беш вола. Из дар цо дийцар. Цхьабарашта ховш дар из, цудухьа уж белакъежар. Сихавар, эхь хийтта, цIийвелар.

Хийцца урагIдахар оарц.

ГIайгIатар хьалкхáчарга хьежаш латтача Лоаманкхаза аьлар Ломага:

– Ай, фу леладу Iа, ва Ломилг? Нáнá хьо лехаш са хаьда ма хьувзий, волле чу, Нувса кхайк хьога!

– Нáнá дика, Нувса дика, – аьнна, кIаьнк хьаволавелар. Борзиг а; лаьрххIа духьалъотта доаллача тайпара; «гIаггI» аьнна, кIаьнкаца доладелар. ХIанз тешамерча новкъостаца ма вий хьо, аьнна; петарашта юкъера хьаараваьлар Лоаманкхаз. ТIеххьа кIаьнк а жIали а хьа баь тIа даьлар.

Борзиг хьаьстар Лоаманкхаза, нагахьа цо духьале ца йой, кIаьнк мархIавелла Iоволавала дага. ЖIали ладувгIа лаьрхIа дацар. Хьун петарашта юкъе хинначул а бирсагIа дар из. Цох дог а дилла, кIаьнкага аьлар Лоаманкхаза:

– Хьаволле, чудолх вай. Хьайла, Iоа хьалйоагIаш латта нáнá а Нувса а.

КIаьнк сихха хьаволавелар:

– Мичай нáнá, мичай Нувса, – аьнна. ТIаккха вийлхар.

МоллагIа бер дийлхача водача тайпара, дIатIаво-лавелар Лоаманкхаз кIаьнк хьалъэца лаьрхIа, Борзиг диц а денна. Геттара сиха дагадохийтар цо ше Лоаманкхаза. Ер дIатIаволавеннача тайпара, кIаьнк хьагаргавенаваларе, чаккхе во йолаш хургдар гIулакх. Духьалъэттар фуннагIа яле а, шийх ца кхерилга ше бакъдича мара, качдодаш оамал яцар Борзига, хоам ца беш-м хIаьта а. Ше латтачара тоссаденна; геттара чIоагIа, лергнIана боаттIабе мо «Iофф» аьнна; Лоаманкхаза шодаш хьатIатохаш; сецар жIали.

– Цкъарчоа гIалат а воалар-кх. Борзиг, Борзиг, дIадалалахь, со шоана новкъа саг вац, – аьнна, шорттига тIехьашкаваьлар Лоаманкхаз.

ТIаккха волле, хье чувоагIе, аьнна; кIаьнкага чIоа-гIо йистхинна; волавелар из.

– Воти во, воти во, – аьнна, кIаьнк кхы а вийлхар. Укхо болар сихдир, ше Iогаьнаваьлча, жIали а кIаьнк а тIехьадахкар догдоахаш. Из иштта а хилар. Ер юхатIе-хьашкахьа хьежача, кIаьнка боларах доагIар шаккхе а. Цхьа гIараш еш мо а хийтта, Лоаманкхаз Iохьежача, хьалдоагIаш дукха адам дар. ОарцагIбоагIа нах хургба-кх уж, аьнна; Iохайра из. «ГIайгIат а Нувса а хила тарлу царца, аз кIеззига салоIашше, хьакхоачаргба уж, кIаьнк а IотIакхоачаргва», – аьнна, цигга сабардир цо.

Ца хьелуш, хьалкхаьчар оарцагIбоагIараш. Уж тебеш, царга къамаьл а деш, Сихавар а воагIар. ГIайгIат, Нувса, Лоара, массехк кхы кхалсаг; хьалха боагIа кагий нах дIабаьлча; шоллагIа бар.

Шоаш хьалтIакхоачашше хьалгIеттача Лоаманкхазага, хаьттар ГIайгIата:

– Мичав са кIаьнк?

– Хьалхьажал, гой хьона хьалла латта шоай Борзиг, – аьлар укхо, – цунна тIехьашка Iохайна вагIа, кIаьд-венна хургволаш ва из. КIаьнк тхоца хIана вац, Iове-начо дIадийца хург ма дий шоана.

ГIайгIат сихъялар кхераш, дIахо аьлар:

– Вай паргIатта хьалгIоргда. ХьалхагIа Борзиг хьаста а хьаьсте, хье дIа а йовзийте, тIаккха кIаьнк хьаэцаргва Iа, Борзиго хьайна духьале ца йой. Хьо ютарг-йий сона хац, кхы саг тIавита лаьрхIа-м дац из Ломá.

Хьалкхоачашше, ГIайгIати Нувсаи хьалхабаьлар. Мухь баьнна йийлха а йийлха, аьлар йоккхача сага, жIалена дIатIа а йийрза:

– Доккха хIама ма дий; Iа леладу, яхаш; акхар дувцар. Ай, Дала доахаде, са Борзиг, хьо; мичав вай кIаьнк!?

Хоза хьоастаденна; цIайза хьаходаьнна; юха тIадий-рзар жIали; шийна тIехьашка вагIача кIаьнка; ер ва-кх хьона из, аз чо Iобожийтабац укхун тΙера, аьлча мо.

Ва, са кIаьнк, аьнна, даь-нанага баьнна мухь а; нáнá, Нувса, аьнна, кIаьнкага даьнна цIогIа а; цхьатарра нийсделар. ГIайгIат а йийлхар, кIаьнк а вийлхар. БIаргех хий ца доалаш саг а висанзар цу ара. Низткъала вIашагIкхетар дар из. Цига хинна гIар, белхар, белар, узам вIашагIъийнадар.

Юстардаьнна, гаьна доаццаш Iодижар Борз. Шийна из бIарахьежача, хеталора Лоаманкхаза, боккъал бехк ма биллалахь, аз леладаьр сай декхар дар хьона, цо яхаш мо.

– КIеззига укх сийнача баь тIа салоIаргда вай, – аьнна, Iохайра ГIайгIат, – тIаккха цIенгахьа а гIоргда, цIагIа бисарашка сагот ца дайта. Тхьовре а нах-м бахаб, царга кIаьнк хьакораваьлга дIаала. ХIаьта а фуннагIа аларах дIатешаргбац, шоашта бIаргавовлцца. Хезáчул тешамегIа ма дий бIаргадайнар, чугIоргда вай, – аьнна, дукха ца говш, хьалгIеттар из.

Нáха, дIа-хьа ийвеш, хьестар кIаьнк. ВоккхагIча вешийца ена, Нувсай зIамагIа йола йиша а яр цига. ЗIамагIа бола вежарий тхьовре бахабар кIаьнк лаха. ХIа аьнна ший наьна-йишийга дIакхоачашше:

– Наьци во, наьци во, – аьнна, тIакхийттар из. Гуш дар, шийга цо аьннар кIаьнка хIанз а диц ца деннилга.

Iочукхаьчар кIаьнк хьакораваь боагIараш. Ше воагIашше кIаьнкага кхайка а кхайкаш, духьалвера Ковнаркъ:

– Ой, дадена ваха хьо, Даьллахь. Iа тхо кхера-м даьдар, кхы ма делахь из. Жи, – аьлар дIахо, – оарцагI-бахарашта дIахайта кIаьнк хьакораваьлга.

Юртара нах чубехаш хилча, локхаш зурмаш яр хIара юрта. Уж хьаийцá, массе оагIорахьа бахар кагий нах. Лакхе а бувлаш, чубахканза болча нахá дикагIа хозаргйолаш, локхар цар уж. Зурмай оаз кхоачар, ах сахьата сага никъ билла йолча метте.

Чуухачáрех воагI-воагIачо хоаттар:

– КIаьнк кораваьвий?

Жоп даларга ца хьежаш, тIатохар, мичахьара аьле. Из дIа мел хезáчо, царна дика хетийта, сихха оалар:

– Кораваьв, цига вар, – Лом хинна моттиг а ювцаш. ДIахо шеддар, Борзиго леладаьр а тIехьа, долчча тайпара дIадувцар.

Жабала хáннара болча нáха дувцар:

– Дала гешт долда цунна, со жIалена мотт Iомабе воалл, Жабала аьлча; дош хетацар дукхагIчарна; хIанз ма гой вайна цо хьийга къа ца дайнилга!

Цхьанне аьлар:

– ХIара цIеннах цхьацца кIазилг Iомадича бакъахьа дар вай иштта.

ШоллагIчо тIатехар:

– Гá а ца говш, бе беза вай из болх!

Iотеха бежан дийна, хьоалчагIа дир юрто. Цу дийнахьа денз; лаьрххIа, аргI-аргIагIа бIаргкхоабар ГIайгIатарга кхоачарагIболча наха. Мелла дукха а тешаме а цунга хьожаш нах хиларах, ший бIарга кIалхара дIавалийтацар ГIайгIата кIаьнк. ХIаманга ше йодаш хилча, вига йиш яле, шийца вугар; нагахьа шийца вига аьттув беце, Нувсайна а цIагIа вусачунна а хьехар дий мара йодацар.