«мамандыққа кіріспе» ПӘнінің

1. Жоғарғы қабаттағы құрғақ дәндік массаның өздігінен қызуы

2. Ұзақ мерзімде сақталатын дәндік массаның өздігінен қызу үрдісінің пайда болуы
Ұзақ сақтау тәжірибесінде ылғалдылығы шектіден төмендәндік массаның өздігінен жылыту жағдайлары белгілі. Ылғалдылығы 12...14% ақ бидайдың дәндерінің партиясында қоймада қозғаусыз үш-төрт жыл бойы сақтағанда өздігінен жылыту үшінші-төртінші сақтау жылында жалпы ешқандай ерекше сыртқы әсерсіз пайда болады. Ол жаздың екінші жартысында 0,5 ...0,8м терендікте төбешіктің сыртқы қабатында дамиды. Күзге жақын ұзақ периодтың ішінде (бір-екі ай) температураның баяулап өсуі процестің тез дамуымен аяқталады.

Құрғақ дәндік массаның өздігінен жылытылуы оның үстінгі қабатының жатып қалуымен басталады. Кезекті тексерулердің бірінде щуп төбешіктің ортанғы және астыңғы бөліктеріне өте қиын енгізіледі. Бақылаулар қыздырылған қабаттағы дән ылғалдылығы партияның орташа ылғалдылығына қарағанда 1,5...2,5% және кейде одан да жоғары болады. Жатып қалған бірақ өздігінен жылытуға шалдықпаған қабатта да ылғалдылығы жоғары болады (1...2%-ға).

Қозғалусыз ұзақ уақыт сақталған құрғақ дәндік массада өздігінен жылытудың пайда болуының негізгі себебі кезендік температураның ауқуы (көбінесе төбешіктің үстіңгі қабаттары) болып келеді. Бұл қабаттарға температурасы әртүрлі (жыл мерзіміне байланысты) қоршаған ауаның кіруі ылғалдың орын ауыстыруымен және конденсациясымен бірге жүреді.

Осы кейбір қабаттардың ылғалдануына байланысты көктем кезеңінде барлық физиологиялық процестер және бірінші қатарда микрофлораны белсенденуіне әкеледі. Бірақ дәндік массаның жалпы төмен ылғалдылығы, келесіде жазғы тұрым (ауа құрғақ және жылы болады) температураның және оның салыстырмалы ылғалдылығының өзгеруі ылғалдылықтың теңесуіне және микрорганизмдердің дамуының тоқтатылуына әкеледі. Әр көктемде бұл құбылыстың қайталануы дәннің жабқыш ұлпаларының біртіндеп бұзызылуына және зең саңырауқұлақтарының жиналуына әкеледі. Көктемгі кезендердің бірінде микробиологиялық процестердің пайда болу нәтижесі дамып келе жатқан өздігінен жылыту процесіне ауысатын өте қарқынды мінезді болады.

Дән партиясын сақталуға салынған бастап оның өздігінен жылытылуына дейін төрт жыл бойы дәндік массаның үстінгі қабатындағы микрофлораға жасалған бақылау (59 кесте) алғашында айтылғанды дәлелдейді. Сақтаудың барлық периодында дәндік массаның орташа ылғалдылығы 13,8...14,2% құраған. Үстінгі қабаттың (кеш қыздыру) ылғалдылығы кейбір кезендерде 13,4-тен 16,5%-ке дейін ауқып тұрған, өздігінен жылыту кезінде 17,9% жеткен. Сақтаудың төртінші жылында дән үлгісі өздігінен жылыту кезінде алынған.

59 кесте. Орын ауыстырусыз және белсенді желдетусіз 4 жыл сақталған ақ бидай дәндік массасының үстінгі қабатындағы микрофлораның өзгеруі

Ұзақ жедел сақталатын құрғақ дәннің өздігінен жылытылуын қарастырғанда біз алдыда айтылған дәндік массаның кейбір жерлерінде нан қорының зиянкестерінің жиналуының нәтижесінде өздігінен жылыту процесінің даму мүмкіншілігі туралы жағдайды қайталамайық. Ұзақ сақтау тәжірибесінде өздігінен жылытудың кейбір жағдайларында қыздырылатын қабатта кенелер мен ұнжегіштердің жиналуымен бірге жүруі ерекше белгіленді.

Қоймада ұзақ уақыт сақталған құрғақ дәнде төбешіктің бөлек қабаттары бойынша ылғалдылықты және зиянкестермен зақымдалуын жақсылап бақылау, бетінен 0,5...0,75 м терендікте қабаттың және төбешіктің қабырғаға жақын жерлеріндіктегі ылғалдылығын міндетті түрде бақылау уақытында пайда болып келе жатқан өздігінен жылытуды алдын ала табуға және оны жоюға шаралар жасауға мүмкіндік береді. Жатыпқалу белгілеріннің пайда болуын есептеу қажет.
Дәріс № 29, 30

Тақырыбы: Дәндік массаның жатып қалуы (слеживание).

1. Қойманың қабырғасына жақын жатқан астыңғы қабаттағы және участкедегі астық түйірдің қысымы.

2. Артық мөлшерде суыту кезінде ылғал және сулы астық түйірдің мұздауы.

3. Өздігінен қызу

4. Бөлек физиологиялық процесстер.
Дәндік массаның жатып қалуы дегеніміз – ол себулігін жартылай немесе толық жоғалту құбылысы. Жатып қалу себебіне байланысты ол себулігін жоғалтқаннан басқа, дәндік массаның басқа қасиеттері және оның сапасы өзгеру мүмкін.

Элеватор силосында дәнді сақтағанда ғана жатып қалу құбылысы байқалады деп ұзақ уақыт саналған. Бірақ қоймада ұзақ уақыт сақталған дән партияларын бақылау дән төбешіктің аз биіктігінде де (2...4м) жатып қалу мүмкін екенін көрсетті.

Дәндік массаның жатып қалу түрлері және дәрежелері әртүрлі. Тұтас және қабаттап жатып қалу жағдайлары белгілі. Сонымен қатар қабаттап жатып қалу төбешіктің үстіңгі, астынғы және шеткі бөліктерінде болуы мүмкін. Жатып қалу жағдайы, басқаша айтқанда дәндердің жабысу беріктігі де әртүрлі. Кейбір жағдайларда дәндік массаның себулігі тез қалпына келеді, басқаларда оны қалпына келтіруге мүмкін емес.

Жатып қалу мынаның нәтижесінде пайда болады:

1) дәннің қойма қабырғасына тиіп тұрған төбешіктің астынғы қабаттарына және бөліктеріне қысым жасауы;

2) көп салқытқанда ылғалды және дымқыл дәннің үсіп кетуі;

3) өздігінен жылыту;

4) кейбір физиологтиялық процестер.

Жатып қалудың бірінші себебі физикалық деп атауға болады. Жатып қалу элеватор силосында байқалады. Тығыздалу силосты толтырғанда болады және ол оның пішініне, қиғаш кесіндісінің өлшеміне және биіктігіне (қиғаш кесінді және биіктік жоғары болған сайын тығыздалу көбірек болады) байланысты едәуір дәрежеге жету мүмкін. Одан басқа тығыздалу дәннің сақталу мерзіміне және түріне байланысты болады: ауырлау дән аз тығыздалады, пленкалы көбірек тығыздалады.

Дәннің тығыздалуы көбінесе түйір пайда болатын силостың астыңғы қабатарында және бұрыштарында болады.

Биік темірбетон және темір силостарда ылғалдылығы 12...14% құрғақ дәндік массаны сақтағанда жатып қалу жағдайлары белгілі.

Дәндік масса шыққаннан бері қозғалусыз екі-үш силоста дәндік массаны сақтау кезінде силостың ішкі қабаттарында дәннің тұтас немесе ұялы көп қабатты өсінділері (сталактит тәрізді) байқалады, оны жою үшін механикалық әсер пайдалану қажет.

Себулігі төмен ылғалды және дымқыл дәнді сақтау кезінде жатып қалу жеңіл өтеді. Осындай төбешіктері биік партияны сақтау кезінде астындағы қабаттарда пресстелу болады. Осының әсерінен кейбір дәндердің пішіні өзгереді және дәндерде майысулар (вмятина) пайда болады. Ылғалдылығы жоғары дәндерді силоста сақтауға рұқсат бермеудің бір себебі – олардың жатып қалуы.

Жатып қалудың екінші себебі – дәннің үсуіде таза физикалық сипатты болады. Қозғалмайтын күйде дымқыл дәндік массаны қатыру (қоймада немесе арнайы алаңда), оларды берік тастарға айналдырады.

Жатып қалудың үшінші себебі - өздігінен жылыту. Көбінесе өздігінен жылыту процесі кезінде дәндік масса қатты жатып қалады. Өздігінен жылытудың асқынған түрінде себулік толық жоғалады, дәндер бір-біріне жабысып қалады және үстінгі қабаттардың ауырлығынан өте қатты престеледі. Өте берік тас түріндегі жатып қалған массаны лом көмегі алуға мәжбүр болған жағдайлар белгілі.

Жатып қалудың төртінші себебі – дәндік массада физиологиялық процестердің дамуы. Өздігінен жылыту кезінде дәндік масса себулігін жоғалту, жатып қалуы және престелуі дән құрылымының бұзылуына әкелу мүмкін. Микрорганизмдердің, жәндіктердің және кенелердің әсерінен дәннің қабаты бұзылады, ішкі ұлпалар бөлшектеп деформацияланады; дәннің өмір сүруі де оның деформациялануына және бұзылуына мүмкіндік береді. Ол көбінесе өсіп кетуінде байқалады.

Өздігінен жылытудың соңғы кезендерінде гумус тәрізді қосылыс бөліп шығаратын микробтардың дамуы байқалады. Құрылымы өзгерген дәнде бұл бөлінудің болуы жатып қалуға жақсы жағдай жасайды.

Бірақ жатып қалу әрқашанда өздігінен жылытудың әсері болып келмейді. Кейбір жағдайларда ол өздігінен жылыту процесінің алдында болады. Осындай жағдайдың тәртібін біз ұзақ уақыт қоймада сақталған құрғақ дәндегі өздігінен жылыту процесінің сипаттамасында қарастырғанбыз.

Төбешіктің үстінгі қабатындағы осындай жатып қалу температураның ауқуы және дәндік массаның қабаттап ылғалдану уақытында дамитын микрорганизмдердің өмір сүруімен түсіндіріледі.

Дәннің жабқыш ұлпаларының күйінің өзгеруі, дәндер бетінде микроб клеткаларының өмір сүру өнімдерінің болуы, дамуы қалып қалған микроб клеткаларының құрамы дәндердің жабысуына және қабаттап жатып қалуына әкеледі.

Дәндік массаның өздігінен жылытуысыз, онда зең саңырауқұлақтарының белсенді дамуы себулік жоғалтумен және жатып қалу құбылысымен бірге жүреді.

Дәндік массаның жатып қалуына онда дамып жатқан нан қорының зиянкестеріде мүмкіндік береді. Кенелердің, ұнжегіштердің және көбінесе қойма күйесінің (моль) құртының жиналуы әрқашанда дәндік массаның ұялы немесе қабаттап жатып қалуына әкеледі. Қойма күйесінің дамуы кезінде жатып қалу төбешіктің үстінгі қабатында байқалады.

Бірінші категорияда бидай қалдықтарында бидай мөлшері 30-50% (қосқанда), бидай қалдықтарында бидай мөлшері 10-30% (қосқанда) және ақ обойлы шаң болады.

Екінші категорияда - бидай мөлшері 2-10% болатын бидай қалдығы және сұр обойлы шаң.

Үшінші категорияда – бидай тазалаудағы қалдықтар (сеператор ситына қабылдауындағы, сеператордың илеу ситынан бірінші өтуіндегі қалдықтар), құрамындағы бидай мөлшері 2%-тен аспайды және қара обойлы шаң.

Бірінші және екінші категориядағы қалдықтарды жемді қалдықтар деп атайды. Әдетте бұл категориядағы қалдықтарды соң?ы бидай тазалау этаптарынан алады: жуу машинасы, 2 және 3 сеператорлар, бидайға арнал?ан обойлы және щеткалы машина және т.с.с.

Үшінші категорияда минералды қоспалары жоғары қалдықтар болады. Оларды бидай тазалауы үстіртін болатын машиналардан алады, яғни жуылуға дейінгі жағдай болып табылады. Бұл қалдықтардың торының өлшемі 202*20мм; 1,4*20мм және 1мм. Бидай құрамы және толық негізгі бидайды ситтен өткізілуін салыстырып анықтайды. Анализ нәтижесінің негізінде алынатын қалдықтарда толық дәннің жоқтығы және бұл қалдықтардың категория бойынша классификациясына қорытынды шығарады.

Екіншіден, дәнді тиімді қолдану ұн тарту комбинатының элеватордағы жоғарғы және төмен сапалы игерілетіні ескеріледі. Қатты бидайдың дәнін ерекше маңызды дұрыс қолдану.

Үшіншіден, тиімді құралу партия тартуында практикалық әрқашан жоғарғы нан пісіретін ұнның жетістігін қамтамасыздандыруға мүмкіндік береді.

Құрал – жабдықтар: Әдеттегі есептеу тәсілін қолдану кезінде арнайы жабдықтар керек емес, өйткені студенттер тартылған қоспанығ компоненттер сапасының көрсеткішін тапсырма ретінде алады.

Әдістемелік нұсқаулар: Тартылған қоспаның компоненттеріосы есептеуден алады, яғни нан пісіретін ұн жетістігін және дәннің жоғарғы ұн тарту қасиеттерін қамтамасыздандырады. Осыдан кейін жалпы шынылық тартатын қоспада 50% - тен төмен болмау керек.

Тартылған қоспа бірнеше компоненттерден тұрады:

Әдеттегі есептеу тәсілі кезінде дән сапасы көрсеткіштерінің реті, ықпалы ескеріледі, қоспа компоненттер саны күрделі.

Мегна белгілер арқылы: Х – дән сапасының көрсеткішін есептеу үшін қабылданңан орташа өлшемді белгі; Х1, Х2, Х3 - әрбір қоспа компоненті үшін осы сапа көрсеткішінің нақты белгісі; m1, m2, m3 – берілген партиясының қалыпау үшін әр компонентке керекті масса; M=m1+ m2+ m3 – тапсырылған тарту партия массасы.

Онда | Х-Х1|= Х1 |Х-Х3|= Х3 ;

| Х- Х2|=Х2 ‮ΣХ=2 Х1 + Х2 + Х3;

Осы негізде келесі септеу формулаларын аламыз:

а) екі компоненттерді қолдану үшін

m1=M Х/ Х 1-Х 2 ;

m 2=M(Х 2-Х 3)/ΣХ; 1

б) үш компоненті қолдану үшін

m1=M(Х2+Х3)/ΣХ

m2 =MХ/ΣХ

m3=M­(m1+m2) 2

Әдістемелік есептеуде себепті өзгерту болмауы керек қолдануға өте күрделі нұсқалар тарту араласпа құрамына. Ережелер бойынша 4–ші не 5–ші компоненттерде араласпа құрамында кішігірім саны 10 %-ке дейін қосады, яғни соңғы араласпа белгісіз әсер береді.

Осы әсерді оңай ескереді, қосымша сенімде есептеу орташа өлшемді шама болу ережесімен жүргізу.

Мысалы : шынылығы 48%, 56,89% және 10% болатын төрт компоненттерден тұратын тарту партиясын қалыптау қажет. Соңғы белгінің шынылығы 60-65% құрауы керек. Тарту партиясының берілген массасы- 5500т. Төмен шынылықты дән 4-ші компонент тарту араласпасынан 10%-ке дейін араластырады.

Бірінші үш компоненттер үшін тапсырма орындау, жалпы алғанда оның массасы 5000 т және араласпс шынылығы 65%, осылар мына мөлшерде алынуы керек.m1=2267 т m2=1349 т m3=1384 т

Жалпы шынылық тарту партиясында G 4-ші компонентті ықпалын есептеу, мына мөлшерде 500 т алынды;

G=2267*48+1349*56+1384*89+500*10/5500=60,0%

Берілген тапсырма шартты осы нұсқада келтірілген, тарту партиясындағы 4 компоненттегі жалпы шынылығы 60% құрайды.

Тартылған араласпа құрамын есептеу үшін ЭВМ қолдану кезінде шыққан компоненттердің дән сапасы көрсеткіштерінің көп мөлшерін ескеру мүмкіндігі пайда болады, бұл компоненттердің мөлшерін көбейтуге болады.

Ұн тарту өнеркәсібінде базисті шығу мөлшері жұмсалады және тағайындалады, өндіріс үшін міндетті. Өнім шығуы базисті деп аталады. Дәнді сапалы базисті қайта өңдеуде, анықталған тарту түрінде алынуы керек: ылғалдығы 14,5%, шикі араласпадан босатылған дән күлділігі 1,97; шикі араласпа 1,0; минералды 0,1;зиянды 0,1 зиянды араласпадағы кекіре балығы немесе аққамран балығы 0,05; дәнді араласпа 1,0%;сортты бидайды тарту кезіндегі натурасы 750 г/л; сортты қарабидайды тарту кезінде 700 г/л.

Базистен белгілі айырмашылық сапасы ұн тарту зауытында дән түсуімен байланысты, дайын өнім есептеу шынылығын анықтайды. Есептеу шығымы- бұл өнім мөлшері, қосылған есептеу жолымен жеңілдек мөлшері үлгісі немесе базисті шығу шамасына дәнді қайта өңдеу фактілі сапасы тәуелді.

Өнеркәсіптің қолданатын анализі үшін өнімнің фактілі шығымын есептейді. (алыңған өнімнің таразылық өлшемі, дәнді қайта өңдеу массасын пайызбен беру).

Ұн тарту зауытының жұмысын бақылау үшін фактілі шикәзат қолдану пайда болады, фактілі ылғалдылық қосылуы механикалық жоғалту шамасы және кәсіпорындағы өндірістік корпуста ай сайын аршу дайын өнімнің фактілі шығымын анализдеумен жүргізіледі. Оның нәтижесі 117 формада көрсетілген. Мына формуламен аршу кезіндегі фактілі кептіру не ылғалдылық есептеледі:

Х=100*(w 1-w2 )/100­w2 3.

Мұнда w 1- қайта өңдеуге түскен дәннің орташа өлшемді ылғалдылығы, %. w2- ботқа жармасы және кебек ұнның орташа өлшемді ылғалдылығы, %

Егер w2- дәннің шығу ылғалдылығы w 1-ден көп болса онда оның ылғалдылығы болдығ ал аз болсағ онда кептіріледі.

Өлшемнің фактілі шығымын анықтағаннан кейін кептіру не ылғалдау есебін механикалық жоғалтулар құрылады, дәнді қайта өңдеу кезінде болатын ұсталынбайтын шашылу. Механикалық жоғалтулар осы формулалардың біреуімен есептелінеді:

⌂=100­(U‮Σ +Х1)‮ ‮‮ 4.

⌂=100+X2­UΣ ‮ ‮5.

Мұнда ⌂-құрғақ дәннің механикалық жоғалтуы,%

U‮Σ- ұн, ботқа жармасы кебек жіне қолданудың жиынтық шығымы.

Х1-фактілі кептіру,%

Х2-фактілі ылғалдылық, %

Орташа механикалық жоғалту 0,1-0,2%

Өнімнің шығым есебін автоматтандыру және оның жоғарлауы үшін ЭВМ-де өнім шығымын алгоритмді есептеу жүргізіледі, бидай және қарабидайды ерекше тарту кезінде және сорттау кезінде жарамды. Дән сапасының барлық фактілі көрсеткіштер есебі блок- жүйе алгоритмнде қарастырылыды, шығым есебі қоса саналады. Алготитм бойынша ЭВМ – да есептеу тапсырмасын програмасын жасауға болады. Өнім шығымының есептеу програмасы бастапқы мәліметтерді ЭВМ-ға енгізудің нақты тәртібі қарастырылыды. Бастапқы мәліметтердің қолдануының жалғасуыкелесі: дән сапасының көрсеткіштері өнім шығымына әсері; базисті сапалы дәннен алынған дайын өнімнің шығым мөлшері; дәнніңғ қайта өңдеуден мөлшері.

Бастапқы мәліметтерді нақта жалғастыру үшін мліметтердің дайындау құрылғысын МДҚ дайындау керек, нұсқаулы ақпаратпен перлопканы алу. ЭВМ-ға шығым есебінің жұмыс программасын және басты мәліметтермен перфолентаны енгізу.

ЭВМ үш кестеден тұрады. Біріншіде, дән партиясындағы сапа көрсеткіші көрсетілген. Екінші кесте дәннің сапала фактілі көрсеткіші есебімен базисті шығымына санаулы түзетулерді береді. Бұл кестедегі соңғы жолдарында, дайын өнім есебін шығымы мәліметтерін береді. Үшінші кестеде, өнімнің фактілі өндірген түрлерін килограммен есептегені келтірілген және олардың ауытқу арасы пайызбен берірген.

Әдістемелік нұсқаулар: әр студент өз алдына жұмысты орындайды. Ұзақтылығы 2-3 сағат.

Дайын өнімнің шығуына дәннің ылғалдылығы, шынылығы, күлділігі, дән натурасы, дәнді араласпа, және арам-шөп дәндерінің араласпасы әсер етеді. Жеңілдік мөлшерінің сапа көрсеткіші ұжым ережелеріне және диірмендегі технологиялық процесс кіріспенсінде келтірілген.

Шығудағы түзетулер әр көрсеткіш үшін жеке саналады. Содан барлық өзгертулер әртүрлі сапа көрсеткіші бойынша әр өнім үшін шығымдар және базисті шығым мөлшері белгі есебімен қосады. Нәтижесінде ұн, кебек, қалдықтың есебін шығымын аламыз.

Бір сапа көрсеткіші бойынша ауытқу мөлшері, барлық өнім бойынша алынған, әрқашан нөлге тең. Жеңілдік мөлшері әрқашан үстеме мөлшеріне тең. Өнімнің есебін шығым мөлшері әрқашан 100-ге тең. Түзетулерде 0,01% дәлдікпен есептеу қабылданған.

Жоғарғы, бірінші, екінші сортты ұндардың, ботқа жармасының өңделуімен 3 сортты бидай тарту кезіндегі өнімнің есебін шығым үлгісін келесідән сапасымен қарастырамыз.

Ылғалдылық.................................12,79%

Шынылық......................................54%

Күлділік..........................................1,68%

Арам-шөп дәнінің араласпасының мазмұны.....0,50%

Дәнді араласпа мазмұны(зақымданған және өніп кеткен дәндер, тесік өлшем 1,7*20мм електе қалған )............1,53%

Зақымдалған және өніп кеткен дәндер мазмұны(дәнді араласпаға қатысты, тесік мөлшері 1,7*20мм електе қалған)............... 0,4%

Ұсақ дән және араласпа мазмұны (тесік өлшемі 1,7*20мм електен өту арқылы)...........................................2,29%

Натура.............................................792г/л

Өнімнің базисті шығымы келесі өлшемдерде берілген,%

Ботқа жармасы.............1

Жоғары сортты ұн.............25

1-ші сортты ұн....................34

2-ші сортты ұн.....................18

Жалпы шығымы,%

Ұн және ботқа жармасы...........78

Кебек............................................185

Жемді қалдықтар.........................2,7

Жемді емес қалдықтар және мехагикалық жоғалту..........0,8

Барлығы.....................................100

Өнім шығымының есебі үшін кестедегі мөлшерлерді қолданамыз. Ережелерде көрсетілгендей дән сапасының көрсеткіштері бойынша базисті жеңілдіктермен есептеліеді, өнім шығымына әсері бар.

Дән ылғалдылығы. Біздің үлгіде дән ыліалдылығы 12,79% тең, бүл базистен төмен 14,50-12,79=1,7%.

Дән шынылығына 54% тәуелді 4 кесте ережесі ұн және кебектің мөлшерлі шығымы үлкеюі әрбір базистен аз ылғалдылық пайызын табамыз. Берілген үлгі үшін +0,5 мөлшері құрылады. Осы мысалмен, базисті шығым бұл өнімдердің шпмасын скорректирлеу арқылы жүргіземіз.1,7/х+0,5=+0,855%

Жоғарғы, 1-шң және 2-ші ұн, ботқа жармасы, сондай-ақ кебек шығымдары ылғалдылықпен үлкейеді. Бұл өнімдердің шығымы базисті мөлшермен құрылады.1+25+34+18+18,5=96,5%. Ұн, ботқа жармасы және кебектің берілген шығымдары базисті түзетумен санаулы түрлері орналасады.

Ботқа жармасы: 0,855*1/96,5=+0,009%

Жоғары сортты ұн: 0,855*25/96,5=+0,222 %

1-ші сортты ұн: 0,855*34/96,5=+0,301%

2-ші сортты ұн: 0,855*18/96,5=+0,164%

Түзету мөлшері 0,855% құрайды.

Егер дән ылғалдығы төмен не жоғары базисте, ендеше шығым фактілі кептіру не ылғалдылық есебімен саналады.

Осыдан түзету коэффицентін бидай дәнінің шынылық есебімен не кептіру мөлшері есептеу үшін алады.

Дән күлділігі. Егер дән күлділігі базистен төмен, одан өнім шығымы осы көрсеткіштермен өзгермейді. Біздің үлгі үшін дән күлділігі базистен төмен 1,68%<1,97%, онда есептеу өңделмейді.

Егерде дән күлділігі базистен жоғары, онда әр күлділік 0,1% базистің стінен желіл болады. Жалпы ұн шығымы 0,18% сортты бидай тарту кезінде кебек шығымынан, ал сортты қарабидай тарту кезінде және қарабидай, бидайды ерекше тарту - 0,20% мөлшерінде.

Дән натурасы. Егер дән натурасы 750г/л төмен, онда есептеу күлділік бойынша жүргізілмейді. Осы жағдайда ұн шығымын азайтады және әрбір дән натурасы 750 г/л төмен 0,11%-тегі кебек шығымы көбейеді.

Арам-шөп дәндерінің араласпасы. Егер арам-шөп дәндерінің араласпасының құрамы дәнде базисті төмен болса, онда әр арам-шөп дәндерінің араласпасы базистен төмен азық-түлік шығымының шамасы 1%-ке көбейеді. Бастапқы дән партиясын арам-шөп дәндерінің араласпасы базистен 1-0,50=0,50% төмен мөлшер есебімен өнім шығымының есебі үшін арам-шөп дәндерінің араласпасының түзету шамасы 0,50х+(1)=0,50% тең. Жемді қалдықтар шамасы 0,50% азаяды. Ботқа жармасы, жоғары, 1-ші, 2-ші сортты, сондай-ақ кебектің шығымы көбейеді. Базисті шығымға саналатын түрлері бөлініп төменде көрсетілген:

Ботқа жармасы: 0,50*1/96,5=+0,005%

Жоғары сортты ұн: 0,50*25/96,5=+0,130%

1-ші сортты ұн:0,50*34/96,5=+0,0176%

2-ші сортты ұн: 0,50*18/96,5=+0,093%

Кебек : 0,50*8,5/96,5=+0,096%

Егер зиянды араласпа құрамы базисті мөлшерден аспаса, онда оның арам-шөп дәндерінің араласпасы саналады. Керісінше жағдайда зиянды араласпа бойынша өнім шығымына түзету бөлек саналады.

Дәнді араласпа. Түзету есебін дәнді араласпа бойынша 3 топқа бөледі: а. Жеке дәнді араласпа кезінде (дәннен басқасы, өздігінен қызу немесе кептіру, өніп кеткен араласпалар, зақымдалған) бидай үшін тесік мөлшері 1,7*20мм електе қалған базистен жоғары 1% дайын өнім шығымы әрбір дәнді араласпа базис үстінен төмендегенде, бір уақытта жемді қалдық 0,15% шығымы көбейеді.

Қарастырылған үлгіде түзету шамасы араласпа мәліметтерінің түрі (1,53-1)*(+0,15)=+0,08% құралады. Көрсеткіштермен ұн шығымы және кебек 0,008%-ке І және ІІ категориялы қалдықтарды жауапты көбейту кезінде азайтылады. Келесі өнім түрі бойынша түзету бөлінуі:

Майда жарма: -0,08*1/96,5=-0,001%

Жоғары сортты ұн : -0,08*25/96,5=-0,021%

1-і сортты ұн: -0,08*34/96,5=-0,028%

2-і сортты ұн: -0,08*18/96,5=-0,015%

Кебек: -0,08*18,5/96,5=-0,015%

Дән, құрамы кезінеде зақымалған өздігінен қызу не кептіру және өніп кеткен дәндер,дәнді араласпаға қатысты тесік мөлшері 1,7*20мм електегі қалдықтар сортты бидай тартуда әрбір процент осындай дән 15%-ке ұн шығымын жауапты кебек шығымын үлкеюінен төмендетеді.

Біздің үлгімізде түзету шамасы 0,04*(-0,5)=0,02% құрылады. Ол келесі үлгімен өнім түрі бойынша бөлінеді

Майда жарма: -0,020*1/78=-0,000%

Жоғары сортты ұн:-0,020*25/78=-0,006%

1-ші сортты ұн:-0,020*34/78=-0,009%

2-ші сортты ұн:-0,020*18/78=-0,005%

В. Дәнді араласпа және ұсақ діндер тесік мөлшері 1,7*20мм елек арқылы өтуде орналасқан, сортты бидай тарту кезінде ұн шығымы және кебек осындай дін 0,5%-ке І және ІІ категориялы қалдықтар шығымында азаяды. Берәлген үлгі үшін түзету 2,29*(-0,5)=-1,145% тең. Ол өнім бойынша келесі үлгіде беріледі.

Майда жарма: -1,145*1/96,5=-0,012%

Жоғары сортты ұн;-1,145*25/96,5=-0,297%

1-ші сортты ұн:-1,145*37/96,5=-0,403%

2-ші сортты ұн: -1,145*18/96,5=-0,214%

Кебек: -1,145*18,5/96,5 =-0,222%

Әр өлшем түрі үшін алынтын шамалар жеңіл базисті шығымға қосады. Нәтижесінде есептік шығымы оның берілген түрі үшін алынады.

Қарастырылған үлгіде дайын өнімнің есептік шығымы құралады.

Майда жарма:1,0+0,009-0,005+0,001-0,012=1,001%

Жоғары сортты ұн:25+0,022+0,130-0,021-0,006-0,297=25,028%

1-ші сортты ұн:34+0,301+0,176-0,028-0,009-0,403=34,037%

2-ші сортты ұн:18+0,159+0,093-0,015-0,005-0,214=18,018%

Барлық ұн және майда жарма:78+0,691-0,020-0,926+0,404-0,065=78,084%

Кебек:18,5+0,164+0,096-0,015+0,020-0,222=18,545%

Жемді қалдықтар:3,426%

жемді емес қалдықтар және механикалық жоғалту:0,8%

Кептіру:0-0,855=-0,855

Дұрыс жүргізілген есепте дайын өнім мөлшері барлық түр бойынша 100%-ті құрауы керек. Қарастырылған үлгі үшін аламыз: 1,001+25,028+34,037+18,018+18,545+3,426+0,8-0,855=100%

өнім шығымын есептеуден басқа өнеркәсіп анализ үшін өнімнің фактілі шығымы белгілі мөлшерде есептеледі. Бұл үшін өнімнің фактілі өңделген мәліметтері болуы керек, оның орташа өлшемді ылғалдылығы және дәннің қайта өндірісінің саны.

Жұмыстың орындалу тәртібі. әрбір студентке 117 формалы бланктерге зертханалық дәптерде осы форма сызылу керек.

Есептеу үшін тапсырма нақты алынады. Бқнда тарту түрлері, базисті дайын өнімнің шығымы жіне дән сапасының белнгілі көпсеткіштері көрсетіліді.