Мазмұны түсінік хаты
жүктеу/скачать 6.35 Mb.
|
| Тәкен Әлімқұлов
КӨРКЕМ ҚИЯЛ – көркем ойлау ерекшелігі, суреткердің дүниеде, өмірде болатын, болуы мүмкін нәрселерді, жай-жағдайларды қиял арқылы елестету қабілеті, бейнелеп көрсету тәсілі. Көркем қиял шындық пен шарттылықтың бірлестік-тұтастығына негізделеді. Көркемөнерде тақырып таңдау, оның тереңіне бойлау, өмір құбылыстарының ішкі қабаттарына барлау жасау, солардың әлеуметтік-эстетикалық мәнін ұғыну, сан алуан кейіпкерлердің бейнесін, жан дүниесін, жүріс-тұрысын суреттеу көркем қиялға байланысты. Сайып келгенде, «неғұрлым жазушы қиялға бай болса, пікірге шебер болса, соғұрлым шығарма сөзі пікірлі, әсерлі болып шықпақ» (Байтұрсынов А. Шығармалары. – А., 1989, 149-бет). Көркем қиял екі түрлі мағынада айтылатынын байқаймыз. Бірінші, кең мағынасында, қандай да болсын, өмірде кездесетін, кездесуі мүмкін құбылыстарды ойша елестетіп бейнелеп көрсету деген ұғымды білдіреді. Бұл тұрғыдан қарағанда, көркем әдебиеттегі адам бейнелері, өмір суреттері түгелдей ойдан шығару, шындық пен көркем қиялды ұштастыру арқылы жасалады. Екінші, тура мағынасында, тек ғажайып сипаты бар, болмыста дәл сол қалпында кездеспейтін қиялдан туған көркем бейне, көріністер ғана ажыратылып алынады. Мұндай таза көркем қиялдан туған бейнелер де қалайда белгілі, өмірде кездесетін нәрселердің нақтылы сипат-белгілерін негізге алып, соларды ойдан шығарылған бейнеге телу арқылы пішінделеді. Бұл орайда Мағжан Жұмабаевтың «Педагогика» атты еңбегіндегі қиял-ғажайып бейнелердің жасалу жолдарын айқындайтын мына пікірлерін еске алуға болады: «1. «Заттардың өздерін яки олардың бір мүшелерін зорайту, яки кішірейтумен (бойы бір тұтам, төбесі көкке тиіп жүретін алып). 2. Әр заттың түрлі мүшелерін алып қосумен. Мысалы: адам басты, ит кеуделі, жылан құйрықты бір жануар болады-мыс деп қиялдау сықылды. 3. Реті келгенде өздері де жиыла алатын көріністерді бір суретке жиюмен, түрлі адам мінездерін бір адамға жиюмен». Серік Негимов 1. Өлеңді түсініп оқып, қысқаша сипаттама жазыңдар. 2. Шығарманың жанрын, тақырыбы мен идеясын, көтерген мәселесін анықтаңдар. 3. Туындыда басты тұлға кім деп ойлайсыңдар? 4. Өлеңнен байқалатын ақынның мақсаты туралы не айтар едің? 5. Ақын болашақты қалай болжайды және келер ұрпақтан не күтеді? 6. Шығармада ақын болашақ ұрпаққа не айтқысы келді деп ойлайсыңдар? 7. Лирикалық кейіпкерге қандай мінездеме беруге болады? 1. Топқа бөлініп, өлең шумақтарындағы негізгі ойларды топтап жазып, мазмұнын ашыңдар. 2. Өлеңдегі көркемдегіш құралдар мен айшықтау амалдарын тауып, қызметін талдаңдар. Ақын стиліне баға беріңдер. 3. Абай Құнанбайұлының «Өлсе өлер табиғат, адам өлмес», А.С. Пушкиннің «Ескерткіш», Қасым Аманжоловтың «Өзім туралы» өлеңдерінің өзектестігі мен үндестігін топпен бірге салыстыра отырып, өз ғұмырында өзіне өлеңнен ескерткіш қойған ақындар туралы жоба жазыңдар. 4. Хрестоматиядан ақынның басқа да өлеңдерін жұптаса оқып, өздеріңе ұнаған өлеңге талдау жасаңдар. Талдауда өлең тақырыбы, идеясы, көркемдік ерекшелігі мен құрылымына назар аударыңдар. 1. Жәнібек Кәрменовтің орындауындағы Қасым Аманжоловтың «Өзім туралы» әнін тыңдап, ойларыңмен бөлісіңдер. • «Өзім туралы» деген әнді тыңдағанда қандай әсер алдың? • Әнде қандай құнды ой айтылған? 2. «Сен неткен бақытты едің, келер ұрпақ, Қараймын елесіңе мен таңырқап. Жаңғыртып жер сарайын сен келгенде, Көрпемді мен жатармын қырда қымтап», – деген үзіндінің бірінші тармағында айтылған ойға креативті ой қосып, «Біз неткен бақытты едік, бүгінгі ұрпақ» тақырыбында шығармашылық жұмыс жазыңдар. 1. Қасым Аманжоловтың ән-өлеңдері туралы дереккөздерді пайдаланып, шағын зерттеу жүргізіңдер. Ән-өлеңдерін орындаушылар туралы деректік мәлімет жинаңдар. 2. Өлеңді тыңдап, көтерілген мәселелерді қазіргі өмірмен байланыстырып, ұлттық мүдде тұрғысынан баға беріңдер. Уақыт – 15 минут. 3. «Өзім туралы» өлеңінің тарихи және көркемдік құндылығына баға беріңдер. жүктеу/скачать 6.35 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|