«Мәдени мұра» Мемлекеттік бағдарламасының кітап сериялары
жүктеу/скачать 2.89 Mb. Pdf көрінісі
|
| ХЫЛОУ ЗЫГƏН
Хылоу Зыгəнның жанама аты – Уəншоу, Дəй ауданынан. Кейхуаңның 1 жылы (581) Зыгəнға Жюйлудың арда сұлтаны деген лауазым берілді. Сол жылы тұйғұндар Ляңжоуға шапқыншылық жасады. Зыгəн жорық төбенайы деген салауатпен аға баған Юан Шенің қолағалында тұйғұндарға мықтап соққы берді. Зыгəнның шайқастағы үлкен ерлігін марапаттау есебімен патша жарлық шы- ғарды. Шекара аймақтың тынышсыздығынан алаңдаған Гаузу ендігі жерде Ляңжоуды сақтауды Зыгəнға бұйырды. Келесі жылы түріктер Лəнжоуға шабуылдады. Зыгəн қол бастап оларға қарсылық көрсетті. Қалқа тауында бұлар қарақшылармен кезікті. Зыгəн қарақшыларды өзенге келтірмей бекіне соғысты. Қарақшылар жасағы бірнеше күн бойына су іше алмады. Олар əбден қалжырағанда, Зыгəн өз əске- рімен қуа соғып оларды күйрете жеңді. Сарай сол байланыспен Зыгəнды аға тайсеңүн етіп тағайындады... Сол жылы түріктер шекара бекіністеріне тағы да шабуыл жасады. Жорық төбенайы ретінде қарсы соққы беруге Доу Рұңдиңмен ұшарласқан Зыгəн басқа бір бағытпен келіп, қарақшыларды талқандап, олардан мыңдай адамды шығындады. Гаузу марапаттау есебімен жебеңгер жанайдар Цау Уей- ды жарлықнама жеткізіп, хал сұрауға жіберді. Зыгəн сарайға зиярат ету тілегін білдірді. Жам арқылы келіп зиярат етуіне пəрмен берілді. Осы аралықта тұйғұндар шекара аймақтарға шабуыл жасап, батыс тараптағы ел-жұртты сан дүркін шапты. Зыгəнға жазалау жорығына аттануға жарлық шықты. Ол жам арқылы Сарыөзеннің батыс тарапына өтіп, бес дуанның лəшкерімен олардың еліне тұтқиыл шабуыл жасап, ер-əйел болып түмен шақты адамын қанға бөктіріп, 20 күннен кейін кері қайтты. Лұңның (Гəнсудың) батыс аймақтарындағы ел-жұрттың жиі-жиі шабылуы Гаузуды қатты алаңдатты. Ол араның əдетінде қыстақ түрінде отырықтану жоқ еді. Сондықтан Гаузу Зыгəнға тосын жағдайлардың алдын алу үшін ел-жұртты қала-қамал салып, егістік жерлер ашып, астықты көп өндіруге жұмылдыру жөнінде жарлық шығарды. Осыған орай Зыгəн былай деп датнама жазды: «Бұл арада қарақшылар шабуылы болып тұрғанымен, ерте ме, кеш пе олар бəрібір жойылады. Бұл жөнінде алаңдамауымызға əбден болады. Қазір бұл арада мен бармын. Мұнда бүкілдей жарлығыңыз бойынша емес, мүмкіндіктерге қарай іс жүргізуіме тура келетін сияқты. Оның үстіне адамы аз, жері көп, шекарасында тыныштық жағдай орнамаған Лұңның жəне Сарыөзеннің батыс аймақтарында жаппай егін салудың да жөні келмейді. Менің байқауымша, тың ашып егін салған жерлерде түсім төмен, шығын көп, осылайша еңбек еш болып жатыр. Тіпті соңында салған егін шапқыншылықтардың аяқ астында қалады екен. Сондықтан тың ашып, егін салу жөніндегі жарлығыңызды қуатсыз етсеңіз. Əмбе Лұңның батысындағы бұқараларымыз мал бағып тір- шілік етеді, оларды бір жерге қоныстандырамыз десек, көңілдері тіпті орнықпайды. Біз барлау жұмысын тиянақты қолға алсақ, оларға жасақ жинатып отырамыз ба? Менің жолдың маңызды-маңызды тораптарында сақтықты күшейтуіме жəзет беріңіз. Қарауылдарды тұрлармен тұтастыра алсақ қана, бұқарамыздың бытырап қоныс- тануына алаңдамасақ болады». Гаузу оның айтқандарымен санасты. Көп ұзамай лулар Минжоу, Таужоу дуандарына шабуыл жасады. Зыгəн əскер бастап тізгін ұшымен барғанда, оның келе жатқанынан хабар алған қарақшылар қашып кетті. Зыгəнның шекара өңірінің жағдайына қанық екенін ескерген Гаузу оны Юйгуанға төбенай етіп тағайындап, 10 бекіністің лəшкеріне қолағалық жасатты. Арада бір жылдай уақыт өткен соң Юнжоуға дуанбасы болып тағайындалды. Хулар онан өте сескенуші еді. Бірер жылдан кейін Түріктің Оңғыл бастаған пырқасы қой, жылқыларын сыйға тартып, бағыну тілегін білдіріп елші жіберді. Зыгəнға жорық 98 99 төбенайы ретінде Солтүстік-батыс бағыттан барып оны қарсы алуға жарлық шықты. Бұл сапардан оралған Зыгəнға Юнжоу төбенайы деген шен берілді жəне түріктер сыйға əкелген 100 жылқы мен 1000 қой да оған сыйлық етілді. Бұл туралы жарлықта: «Терістік қақпамызға қарауыл болғаныңыздан бері ел шеті орнықты. Соның үшін Түріктің əкелген қой-жылқысын сізге сыйлыққа беруді лайықтадым» делінген. Кейінірек шешесінің қазасына байланысты ол міндетінен босады. Бірақ Юйганның аса маңызды бекініс екенін ескерген сарай көп ұзамай оны жұмысқа қайта шақырды. (Кейхуаңның) 14 жылы (594) Зыгəн міндетін атқарып жатқан кезінде алпысқа қараған шағында науқастан қайтыс болады. Гаузу оның қазасына ұзақ уақыт қайғырды, азасына 1000 топ торғын, 1000 ху астық салды. Оны Хуайжоу, Уейжоулар қосылған төрт дуанға дуанбасы деп таныды. Марқұм болғаннан кейінгі аты «Хуай» (ұмытылмас) болып бекітілді. Шен-мəртебесіне ұлы Хылоу Шəнжу мұрагерлік етті əрі ол өз алдына Чян-əн аймағына бас уəли деген мансаптар алды. жүктеу/скачать 2.89 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|