«Мәдени мұра» Мемлекеттік бағдарламасының кітап сериялары
Оң жақ беті /БК. ІV. 1–15/
жүктеу/скачать 2.89 Mb. Pdf көрінісі
|
| Оң жақ беті /БК. ІV. 1–15/
1. Тəңір текті, Тəңірден жаратылған түрік Білге қаған бөдке (тақ иесіне) отырдым. Сөзімді түгел естіңдер! Ұласқан іні, тумаларым, ұрпағым, ебтегі-иелігімдігі халқым! Ілгері- 2. күн шығысындағы, бергі-күн ортасындағы, [жəне] артқы-күн батысындағы, тысқары-түн ортасындағы, мұндағының [бəрі] Ордалық халық. Мұншама халықты бағындырып, басын құрадым. Ол [сөзімде] ағаттық жоқ. Түрік қағаны Өтүкен-жынысында отырса, елде мұң жоқ. Ілгері Шаңдуң жазығына дейін жауладым. Теңізге сəл жетпедім. Түстікке қарай Тоғыз- 3. Ерсенге дейін жауладым. Түбүтке сəл жетпедім. Батыста Інжу өзенін кеше Темір-қақпаға дейін жауладым. Терістікте Жер- Байырқу жеріне дейін жауладым. Мұнша жерге дейін жорық жасадым. Өтүкен жынысында игі ие жоқ еді. Ел тұтатын жер осы Өтүкен жынысы еді. Бұл жерде отырып табғач халқымен түзілдім, (жарастым). Алтын, күміс, дақылды, 4. жібекті есепсіз берер табғач халқының сөзі тəтті, ақығы асыл еді. [Олар] тəтті сөзі, асыл (қазынасымен) арбап, жырақтағы халықты өзіне соншама жақындатар еді. Жақын қонған кісіні жаман қылығына үйір қылушы еді. Жақсы, білікті кісі, мықты, алып кісі оған көнбес еді. Бір кісі жаңылса, иелігіндегі халқы бесігіне дейін (бесіктегі ұрпақтарына дейін) құтылмас еді. 5. Тəтті сөзі, асыл ақығына алданып, түрік халқы, өлдің. Түрік халқы [сенің] үлесің. Беріде Шұғай жынысына, Төгүлтүн жазығына қонайын десең, Түрік халқы, өз үлесің. Сонда жау кісілер былай азғырған еді: «Жырақ кетсең жаман ақығ /қазына/ берер, жақын жүрсең жақсы ақығ (қазына) берер», – деп, осылайша азғырған еді. Білік 6. білмес (ақылсыз) кісі сол сөзді алып (сеніп), жақын барған еді. Тəңірлік елің ол жерге барса, түрік халқы, өлімшісің сен. Өтүкен жерінен керуен аттандырып қойып отырсаң, еш мұңың жоқ. Өтүкен жынысында отырсаң, мəңгі ел тұтып отырар ең сен. Түрік халқы, (бірде) тоқ, (бірде) арық. Аштықта тоқтықты түсінбедің сен. Бір тойсаң ашықпайтындай боласың сен. Сондайлығың үшін игілік жасаған қағаныңның 7. сөзін алмадың. Жер-жерге бардық шашылып. Сонда алқындық, арыдық. Онда қалғаны жер-жерге тарап, өлі-тірі жүріп жаттық. Тəңірі жарылқағаны үшін, өзімнің құтым бар үшін қаған [тағына] отырдым. Қаған [тағына] отырып, жоқ, шығай (кедей) халықты бағындырып жинадым. Шығай халықты бай қылдым. Аз халықты көп қылдым. Бұл 8. сөзімде артықтық бар ма? Түрік бектері, халқы, бұны естіңдер! Түрік халқын Тəңірі ел етіп бергендігін мұнда (тасқа) бастым, жаңылып үлеске түскендігіңді де мұнда ұрдым. Не айтар сөзім болса бір ұстынға ұрдым. Мұны көріп біліңдер, Түріктің қазіргі халқы, бектері! Тақ киесіне жеткенімізге, бектер, мақтан! Жаңылғышсыздар ғой сіздер! Əкем- 9. қаған, Ағам-қаған отырған кезде төрт бұрыштағы халықты мұнша ұйыстырып, мұнша орнықтырған еді. Тəңірі жарылқағаны үшін, өзім отырғанда [да] төрт тараптағыларды халық еттім, [ел етіп] ұйыстырдым. [. . . . ] қылдым. Мен түргеш қағанға қызымды бердім. Ер теңі ұлына төр (өкімет) алып бердім. Түргеш қағанның 10. қызын, ер теңі ұлының төрін ұлыма алып бердім. Түрік қаған [......] [мен оларға] қағандық бөд (тақ киесін) осылай бердім. [.....] ерттім. Төрт тараптағы халықты бейбіт қылдым. Бастары барды жүгіндірдім, тізелерін бүктірдім. Жоғарыда Тəңірі, төменде Жер жарылқағандығы үшін 11. көз көрмеген, құлақ естімеген халықтарды ілгері – күншығысқа, берірек – күн ортасына, артта – күнбатысқа, сыртта – түн ортасына дейін қондырдым. Сары алтынын, ақ күмісін, үлпілдеген жібегін, мас (қылатын) ішкілігін, өздік атын, айғырын, қара бұлғынын, 12. көк тиынын түркіме – халқыма алып бердім, жасап бердім. Елімді мұңсыз қылдым. Жоғарыда Тəңірдің құдіретімен [..................] солай болды. . .[. . . . .. ] құлман [. . . . . . . .. ] үн бектерді халық 13. иесі еттік. Бейнет көрме. Қиналма! [Таққа] отырдым. Түрік бектері! Түрік халқым [. . . . . . . .. ] отыз-татар еді. Қағаным бөдке (тақ киесіне) [.......] иеленіп, балбал [.......]. Татабы халқын [. . . . . .] Бұл қағаныңнан, бұл бектеріңнен, жеріңнен, суыңнан айырылмасаң, түрік халқы, 14. өзің жақсылық көргейсің, сен! Ынтымақты болғайсың сен, мұңсыз болғайсың сен! – деп тіледім. Кейін табғач қағаннан шебер келтірт- тім. Менің сөзімді сындырмады (бұзбады). Орда шеберін жіберді. Ақыр (мүсін) тасын, барқын тұрғыздырттым. Ішіне, тысына сурет, өрнек салдырттым. Тас тоқыттым, көңілдегі сөзімді бастырдым. 15. он-иелік əулетіне, кірмеңе дейін бұны көріп біліңдер! Мəңгі тас орнаттым.[киелі] жерге қойдырдым. Жаздым. Бұны көріп, бұдан біліңдер! Ол тас барықын. . [тұрғыздыртқыздым]. . . . . жүктеу/скачать 2.89 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|