«Мәдени МұрА» МеМлекеттік бАғдАрламасының кітАп сериялАры



Pdf көрінісі
бет259/270
Дата22.04.2023
өлшемі1.63 Mb.
#472577
түріБағдарламасы
1   ...   255   256   257   258   259   260   261   262   ...   270
8afa34252265722d01b4a137000ac038

Хатшанұлы Шабдарбай—күй аңыздарын жеткізуші. МХр, 
өлгий қаласында туылған.
Ықылас келіні Рәзия /1886-1976/—күйші. Жамбыл облы-
сы, Сарысу ауданы, «Жайлаукөл» совхозында дүниеге келген. 
Әйгілі қобызшы Дүкенұлы ықыластың шаңырағына рәзия 
он бес жасында келін болып түскен. Алғашқы кезде рәзия өз 
әке-шешесін сағынып, мұңайған сәттерде ықылас еркелетіп 
ал дына отырғызып, қобыз тартады екен. Мұндайда рәзия қобыз 
үніне ұйып, атасының алдында бұйығып отырып ұйықтап қала-
тын көрінеді. Сонда ықылас: «Ал, шырағым, тұра ғой, әкең де 
бүйтіп еркелеткен жоқ шығар, орныңа жата ғой»,—дейді екен. 
1932 жылғы ел басына түскен аштық нәубеті кезінде 
рәзия мен күйеуі Ақынбай, қолдарында бір жасар баласы бар, 
қоржынында ықыластың киелі қара қобызы бар, Арқадан 
оңтүстікке қарай жаяу шыққан. осы сапар Бетпақтың шөліне 
бір жасар баласын жерлеп, қолдарында жалғыз қара қобыз бар, 
Шу бойына өліп-талып жеткен.
ықылас туралы қазіргі ғылыми айналымда жүрген дерек тің 
көбі осы рәзия келіні арқылы жеткен. 
Ысмағұлов Мұстафа /1914-1988/—өнер тарихын зерттеп, 
музыкалық фольклорды жинаумен айналысқан адам. орал 
облысының Жәнібек ауданына қарасты Свердлов атындағы 
кеңшарда туған. Жастайынан еңбекке араласып, Еділ бойы, 
Ташкент, Қызылорда, Балхаш, Владивосток, Қарағанды, Алма-
ты сияқты жерлерде әртүрлі қызмет атқарғанына қарамастан
туған өлке тарихын зерттеп-тануға ұдайы көңіл бөліп отырған. 
Шәменұлы Ысмайыл (лақап аты—Нышан) /1883-1979/—
дәулескер қобызшы. Туып-өскен, ғұмырын өткерген мекені—
Сыр бойы, Қызылорда (Ақмешіт қаласы). Нышан—Сыр 
бойындағы ұрпақтан ұрпаққа үзілмей жалғасқан Қорқыттың 
қобызшылық дәстүрін бүгінгі күнімізге жеткізген соңғы тұяқ. 
С.Сейфуллин, Ә.Жангелдин, Ә.Марғұлан сияқты өнер пар-
қын тап басып түсінетін халқымыздың зерделі азаматтары 
Нышанның көшелі қобызшылығына 20-30 жылдардың өзінде-
ақ назар аударған. 
өкінішке орай, Нышан өнерін магнитофон таспасына жа-
зып, хатқа түсіру ісіне музыка зерттеушілеріміз тым кеш кі-


404
405
ғылыми қосымшалар
рісті. Әйгілі қобызшыға жасы тоқсаннан асып, қолынан қуат, 
бойынан шабыт қайтқанда ғана назар аударылды. Сөйтіп, оның 
теңіздей шалқыған өнерінен тамшыдай күй мұрасы жазы лып 
алынады. Бүгінгі күндері әйгілі Қорқыттың жиырмаға тарта 
күйі сақталып жетті десек, соның тоғызы Нышан ақсақал дың 
орындауында нотаға түскен. 


ШАрТТы ҚыСҚАрТулАр
Әөи—М.о.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты
ҚҚ—Қолжазба қоры
оҒК—орталық Ғылыми кітапхана
Ш—шифр 
ҚазМу—Қазақ Мемлекеттік университеті
дәп.—дәптер
А.—Алматы
/а/—араб
/ир/—иран
/моңғ./—моңғол
/о/—орыс
/п/—парсы
/с.а.с./—Салла Аллаһу алейһи ас-салам
/тат./—татар
/т/—түркі
/к.с./—көнерген сөз
/қалм./—қалмақ
/қыт./—қытай
/ж.с./—жергілікті сөз
/солт./—солтүстік
/оңт./—оңтүстік


ПАйДАлАНылҒАН ӘДЕБиЕТТЕр
1. Ахмадияров А. Ғ. Сержан күмбірлеткен күйлер.—Алматы, 
1997.
2. Әбеуұлы Асан. Қазақ ауыз әдебиетінің өнерпаздары.—
Шинжаң халық баспасы, 1996.
3. Әбілтаев Ш. ұлытау (күйлер жинағы).—Алматы, 1979. 
4. Әсемқұлов Т. Домбыраға тіл бітсе.—Жұлдыз, 1989, №5.
5. Бейсенбі күйлері. Құраст.: Қабылалды Абдоллаұлы.
Шинжаң халық баспасы, 2006.
6. Бекенов Уәли. Күй табиғаты.—Алматы: өнер, 1980. 
7. Бекенов Уәли. Шертпе күй шеберлері.—Алматы: Жалын, 
1977.—92-бет.
8. Бекхожина Т. Даламның назды саздары.—Алматы: өнер, 1996. 
9. Жақанов І. Аққулар қонған айдын көл.—Алматы: Жазу-
шы, 1988.
10. Жұбанов А. Ән-күй сапары.—Алматы, 1975.
11. Жұбанов А. Ғасырлар пернесі (Қазақтың халық компо зи-
торларының өмірі мен творчествосы туралы очерктер). Баспаға 
дайындаған—Бисенғали Ғизатов.—Алматы: Жазушы, 1975.
12. Жұбанов А. Дәулеткерей.—Алматы, 1961.
13. Жұбанов А. Замана бұлбұлдары.—Алматы, 1975.
14. Жұбанов А. Қазақтың халық композторлары, 1962.
15. Жұбанов А. Құрманғазы.—Алматы, 1978.
16. Жұбанов Қ. Қазақ музыкасында күй жанрының пайда 
болуы жөнінен.—Алматы, 1960.
17. Жүзбасов Қ. Қазақ халқының музыкалық аспабы—
домбыра // Қазақ ССр ҒА-н хабаршысы, 1972, №2.
18. Жүсіпов Б. Жиделі Байсын күйлері: оқу құралы.—
Алматы: Ғылым, 2000.


408
күй аңыздар
19. Затаевич А.В. 500 казахских песен и кюев.—Алматы, 
1931.
20. Затаевич А.В. 1000 песен казахского народа.—Алматы, 
1960.
21. Есенұлы Айтжан. Күй—Тәңірдің күбірі.—Алматы: 
Тоо «Дайк-Пресс», 1996.
22. Күй аңыздары. Қазақ халық ауыз әдебиетінің қазынасы. 
// Құраст.: Г. Қуанбекқызы. 1-кітап.—үрімжі: Шинжаң халық 
баспасы, 2009.
23. Күй аңыздары. Қазақ халық ауыз әдебиетінің қазынасы. 
// Құраст.: Қ. Баймұратұлы, Г. Қуанбекқызы. 2-кітап.—
үрімжі: Шинжаң халық баспасы, 2009.
24. Күй қайнары.—Іле халық баспасы, 1985.
25. Қазақтың музыкалық фольклоры // Қазақ ССр ҒА ха-
баршысы. Әдебиет және өнер институты.—Алматы, 1982.
26. Қазақ музыкасы. Антология: Бес томдық. 1-том. Көне 
музыкалық фольклор.—Алматы: Қазақпарат, 2005.
27. Қазақ музыкасы. Антология: Бес томдық. 3-том. Ал-
ғашқы авторлық музыка.—Алматы: Казақпарат, 2006.
28. Қазақ музыкасы. Антология: Бес томдық. 4-том. Кәсіби 
халық композиторларының шығармашылығы (XIX ғасырдың 
екінші жартысы—XX ғасырдың басы).—Алматы: Қазақпарат, 
2006.
29. Қазақ музыкасы. Антология: Бес томдық. 5-том. Кәсіби 
халық композиторларының шығармашылығы. (XIX ғасырдың 
екінші жартысы—XX ғасырдың басы)—Алматы: Казақпарат, 
2006.
30. Қыдырбайұлы Х. Күйшілер мен күйлер.—Ақтөбе, 1994.
31. Қорқыт. Елім-ай. Құраст.: М. Жарқынбеков.—Алматы, 
1987.
32. Мағауин М. Қазақ тарихының әліппесі // Жұлдыз, 1993, №12.
33. Мағауин М. Алғысөз // Бес ғасыр жырлайды.—Алма-
ты, 1984.
34. Мақайұлы Камал. Күй күмбірі.—Шинжаң халық баспа-
сы, 1989.
35. Мақайұлы Камал. Күй пірі.—Шинжаң халық баспасы, 
2008.
36. Мерғалиев Т. Домбыра сазы (Музыкалы-этнографиялық 
жинақ).—Алматы: Казақ ССр-інің «Ғылым» баспасы, 1972.


408
409
ғылыми қосымшалар
37. Мерғалиев Тмат, Бүркіт Сәрсенбай, Дүйсен Орынбай. 
Қазақ күйлерінің тарихы.—Алматы, 2000.
38. Мұхамбетова Ә. Қағажу көрген қазақ музыкасы // 
Жұлдыз.—1991, №5.
39. Мухамбетова А. Национальное и интернациональное 
в музыке советского Казахстана // Вопросы теории и эстетики 
музыки.—Вып. 7.—л., 1972.
40. Мухамбетова А. о програмности казахской народной 
инструментальной музыки.—Москва, 1973.
41. Мүптекеев Б., Медеубекұлы С. Жетісу күйлері.—Ал-
маты: өнер, 1998.—352 бет.
42. Мұра.—Алматы: Жазушы, 1990.
43. Мұхитов Қ. Домбыраға арналған пьесалар.—Алматы, 
1990.
44. Райымбергенов А. Ақжелең (күйлер жинағы).—Алматы, 
1986.
45. Райымбергенов Абдулхамит, Аманова Сайра. Күй қай-
нары. голоса народных муз.—Алматы: өнер, 1990.
46. Сарыбаев Б. Күй нотаға толық түссін // Жалын.—1981, №1.
47. Сарыбаев Б. Қазақтың музыка аспаптары.—өнер, 1981.
48. Сатаев А. Тәттімбет жайлы мақала // Жұлдыз.—1965, №5.
49. Сейдімбеков А. Күй және көшпелілер мәдениеті // Жұл-
дыз.—1991, №№ 2,3.
50. Сыр саңлақтары.—Алматы: өнер, 1985.
51. Тарақты Ақселеу. Күй шежіре.—Алматы: КрАМДС-
яссауи, 1992.
52. Тарақты Ақселеу. Қазақтың әйгілі күйшілері.—ұлттар 
баспасы, 2003.
53. Тәттімбет. Сары жайлау. Құрастырған: Е. Үсенов.—Ал-
маты, 1988.
54. Тоқтағанов А. Қазақ күйлерінің этимологиясы // Аста-
на дауысы, 1993.
55. Тоқтағанов А. Күй мәдениетіндегі кейбір жұмбақ сыр-
лар // Астана дауысы, 1993.
56. Толыбаев Құрманбай. Нар идірген.—Алматы, 1993.
57. өлген қазан. Аңыздар. Құрастырған: Көбей Сейдеханов. 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   255   256   257   258   259   260   261   262   ...   270




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет