Мәдениеттану тарихы ғылыми пән ретінде
Ежелгі түркілердің Космогония және мифологиясы. Тенгрианство. VI – VIII ғғ
жүктеу/скачать 212.9 Kb.
|
| 22.Ежелгі түркілердің Космогония және мифологиясы. Тенгрианство. VI – VIII ғғ.
Миф – әлемдік дүниетанымды өте әдемі қылып суреттейтін, адамдардың табиғат пен қоғамды өздігінен зерттеп тану құбылысы болып табылады. Түркі мифологиясына тоқталатын болсақ, Түркі мифологиясына тән басты сипат – табиғатты тірі рух түрінде қабылдап, құрметтеу. Табиғатты құрмет тұту түркі халықтары мифтерінде ерекше орын алады. Ш.Уәлиханов шамандық туралы айта келіп, оның дүниеге келуі табиғатқа жалпылай және жекелей сыйынумен байланысты дейді (Уәлиханов 2010b: 53). Табиғаттағы зат пен құбылыс атаулы адам сияқты түйсінеді, тіршілік етеді деген түсініктің өзі табиғат пен рухты тең деп түсіну сенімімен туындаған. Түркі миифологиясының тағы бір сипаты – аруаққасыйыну, олардан медет тілеу.Түркі жұртының қара шаңырағындағы қазақтардың аруаққа Түркі Мифологиясы: Типологиялық Сипаты, Ортақ Мотивтер Және Кейіпкерлер сыйыну сенімі туралы Ш.Уәлиханов “Тәңірі” (Құдай), “Қазақтардағы шамандықтың қалдығы” мақалаларында сөз қозғайды. “Аруақ – ата-баба рухы, басқа қиын-қыстау іс түскенде, жан қиналғанда: “Аруақ, қолдай гөр, қолтығымнан демей гөр” деп айтады… Аруақтардың рухы бар деп, ескі жұртты баспайды” (Уәлиханов 2010b: 59). Бұдан әрі ғалым аруақтар (онгондар) құдіретті күш иелері ретінде тірілерге көмектеседі деген наным негізінде оларға арнап құрбандық шалынатынына тоқталады. Ұлықтар мен мықтылар о дүниеге аттанған соң құдіретті аруаққа айналады. Мысалы, Баба шашты түкті Әзиз – тірісінде қасиетті әулие ретінде өмір сүрген адам. Бұлардан басқа Қорқыт, Домалақ ене, Арыстан баб т.б. халық құрмет тұтқан ұлы аруақтарға айналғанына дәлелдер көп. Аруақтарға сыйыну көне сақ дәуірінде қалыптасқан сенім. “Жерлеу материалдарына қарағанда, сақтарда ата-баба аруағына, отбасылықрулық әулиелер мен желеп-жебеушілерге сыйыну ғұрыптары болған”(Қазақстан тарихы 1996: 231). Аруақты құрмет тұту, олардың қаһарынан қорқу күні бүгінге дейін сақталған сенім. Орхон руникалық ескерткіштерінде тек үш құдай ғана айтылған — Тәңірі, Ұмай және Үкік Йер-Суг. Әлемнің құрылуы мен құрылуы туралы аңыз — кейбір көне түркі жазбалары ескерткіштерінде бар. Космогония-ғарыштық денелер мен олардың жүйелерінің: жұлдыздар мен жұлдызды кластерлердің, галактикалардың,тұмандардың, күнді қоса алғанда Күн жүйесінің, спутниктері бар планеталардың, астероидтардың, кометалардың, метеориттердің пайда болуы мен дамуын зерттейтін ғылым. Тенгрианство - ең көне дін. Тәңір — ежелгі түркілер, оның ішінде қазақтардың сенген бағызы монотеистік Құдайдың аты. Ол табиғат құбылысын, әлем құрылысын басқаратын, адамдарды өмірге жетелейтін құдіретті тылсым ие. Тәңіршілдік ең ежелгі табиғи сенім. Онда пайғамбар жоқ, әркім өз адами деңгейінде Тәңірін тани алады, сеніп, медет ете алады. Оның кітабы жоқ, осы дүние Тәңірінің кітабы. Жарық өмір Тәңірінің сыйы. Демен осы дүниеде батыл да дана өмір сүру. жүктеу/скачать 212.9 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|