Международный научный журнал №7(100), часть «Научный Фокус» ноября, 2023 Международный современный научно-практический журнал Научный Фокус

Международный научный журнал № 7(100), часть 2 
«Научный Фокус» ноября, 2023 
168 
SIYOSIY JARAYONLARDA SIYOSIY ISHTIROK 
Mannonov Bahodir O’tkir o'g'li 
O'zbekiston Milliy Universiteti, talabasi 
Annotatsiya: Maqolada siyosiy jarayonlarda siyosiy ishtirokchilarning ishtiroki 
sabablari,siyosiy ishtirokchilarni siyosiy jarayonlarga jalb qilish, jahondagi bir qator 
davlatlarning siyosiy jarayondagi ishtiroki indeksi va siyosiy jarayonlarning va siyosiy 
ishtirokchilarning turlari va O'zbekistondagi siyosiy ishtirokning evolutsion 
jarayonlari yoritib beriladi. 
Tayanch tushunchalar: siyosiy jarayon, siyosiy ishtirok, miting, pitek, 
konvensiyal, nokonvensial, apatik, motiv, merkatil, apsentiizm, makro, mikro, 
artikulyatsiya, agrigatsiya, kortej. 
Siyosiy jarayon - bu jamiyatning siyosiy tizimining ishlash usuli ; siyosiy 
tizimning faoliyat yuritishi va rivojlanishini ta'minlovchi siyosiy subyektlarning 
umumiy faoliyati.Muayyan siyosiy jarayonning mohiyati va mazmuni siyosiy tizim va 
siyosiy rejimning xususiyatlaridan kelib chiqqan holda belgilanadi . 
Siyosiy ishtirok- bu siyosat subyektlarining maqsadli xatti-harakatidir. 
Siyosiy ishtirokning eng tushunarli ta'rifi 1972 yilda S. Verba va N. Ney 
tomonidan berilgan ; tadqiqotchilar tomonidan xususiy fuqarolarning davlat 
amaldorlarini tanlash va siyosiy qarorlar qabul qilishga qaratilgan huquqiy faoliyati 
sifatida tushunilgan. Milbrath va Goel shunga o'xshash tarzda siyosiy ishtirokni 
"hukumat qarorlarini qo'llab-quvvatlash yoki ta'sir qilishga qaratilgan faoliyat" deb 
ta'rifladilar. 
Subyektning xohish istagi har qanday siyosiy jarayonning: 
- unga qaratilgan maqsadi; 
- unga qaratilgan manfaati; 
- unga qaratilgan imtiyozlari; 
-unga qaratilgan talablar impulsiga bog'liq; 
Siyosiy ishtirokchilarni siyosiy jarayonlarga jalb qilish usullari ularning 
manfaatidan kelib chiqib tanlanadi.Masalan: 
1.Fuqarolarga tahdidni his ettirish. 
2.Manfaatlarini anglatish va muayyan maqomga intilishini kuchaytirish. 
3.Muvaffaqiyatlarga erishish va jamoatchilik e'tirofiga erishishga xohish hosil 
qilish. 
4.O'zining ijtimoiy burchlarini anglatish orqali. 
Siyosiy ishtirokning quyidagi turlari mavjud: 
- Saylov va referendumlarda ovoz berishda ishtirok etish. 
-Fuqarolarning davlat organlariga murojaatlari. 
-Ommaviy namoyishlarda(mitinglar,piteklar,kartejlar)ishtirok etish. 

Международный научный журнал № 7(100), часть 2 
«Научный Фокус» ноября, 2023 
169 
-OAV(Ommaviy Axborot Vositalari) orqali jamiyat va davlat uchun muhim bo'lgan 
voqealarga o'z fikringizni bildirish. 
Miting- jamiyat va davlat hayoti uchun muhim bo'lgan masalarni muhokama 
qilish uchun fuqarolarning ommaviy yig'lishi. 
Pitek- bir shaxs va bir guruhning odamalari davlat binolari oldida bannerlar va 
plakatlar orqali siyosiy voqealarga o'z fikrini bildirishi. 
Kartej- fuqarolarning ma'lum bir ijtimoiy siyosiy jarayonlarga jalb etish uchun 
afishalar,bannerlar va ovoz kuchaytiruvchi vositalar orqali ma'lum bir yo'nalish 
bo'ylab o'tishidir. 
Siyosiy ishtirokni amalga oshirish quyidagi funksiyalarni bajaradi: 
-Siyosiy ijtimoiylashuv. 
-Ixtiloflarni hal etish va ulardan ogohlantirish. 
-Boshqaruvdan begonalikni tugatish. 
-Manfaat, istak va talabni kelishtirish. 
Eng dolzarb kuzatuvlar nafaqat siyosiy ishtirok etish shakllari doirasini 
kengaytirishga, balki ularni fuqarolarning sabablari va motivatsiyasiga ko'ra ajratishga 
qaratilgan. P. Norris fuqarolik kontseptsiyasiga asoslangan va tegishli ravishda siyosiy 
partiyalarni qo'llab-quvvatlash va saylovlarda ovoz berishda ifodalangan "fuqaroga 
yo'naltirilgan siyosat" va muayyan voqealar yoki yangiliklar voqealari yoki 
muammolari bilan bog'liq bo'lgan "sababga yo'naltirilgan siyosat" ni ajratdi. 
Siyosiy ishtirokchilarning turlari haqida eng mashhur tipologiya Melbert 
tomonidan ishlab chiqilgan, bular: 
-Faol 
ishtirokchilar-bu 
o'zini 
nomzod 
qilib 
ko'rasatadiganlar,siyosiy 
kompaniyaning ishtirokchilari,davlat organlarining rahbar xizmatchilari. 
-Oraliq ishtirokchilar- bu rasmiy yig'ilishlarda ishtirok etuvchi ,Siyosiy 
jarayonlarda homiy qiluvchilar,siyosat subyektlari o'rtasida aloqani o'rnatishga 
vositachilik qiluvchilar. 
-Kuzatuvchilar-bu siyosiy jarayonlarda shior,lagatip,bilan ishtirok etuvchi turli 
bahs va mulohazalarga jalb etuvchilar. 
-Apatiklar- bu befarq, loqayd va xohish istaksizlardir.Siyosat subyektlarining 
siyosiy jarayonlarga nisbatan o'z motivlari bo'ladi. Bular:Manfaatdorlik motivi,bilish 
motivi,mafkuraviy motiv,merkatil(siyosatga va uning jarayonlariga haq to'lanadigan 
soha deb qarash)motiv, soxta motiv , Apsentiizm (siyosatdan bosh 
tortish)motiv.Sarlavha: O‘zbekistondagi siyosiy jarayonlardagi ishtirok: taraqqiyot va 
muammolarning dinamik manzarasi 
O'zbekistonda siyosiy ishtirokning rivojlanish tarixiy konteksti: 
O‘zbekiston 1991-yilda Sovet Ittifoqining parchalanishi bilan mustaqillikka 
erishdi va bu uning suveren davlat sifatidagi yo‘lini boshlab berdi. Dastlabki yillarda 
mamlakatda hokimiyat prezidentlik qo‘lida to‘plangan markazlashgan siyosiy 
tuzilmaning guvohi bo‘ldi. Biroq, so'nggi o'n yillikda ko'proq siyosiy inklyuzivlikni va 
fuqarolarning faolligini oshirishga qaratilgan bir qator islohotlar amalga oshirildi. 

Международный научный журнал № 7(100), часть 2 
«Научный Фокус» ноября, 2023 
170 
Islohotlar va siyosiy inklyuzivlik: 
E'tiborga molik islohotlardan biri hokimiyatni markazsizlashtirish bo'lib, 
mahalliy boshqaruvni kuchaytirish va mintaqaviy hokimiyat vakolatlarini 
kengaytirishga qaratilgan sa'y-harakatlardir. Ushbu siljish mahalliy siyosiy 
jarayonlarda to‘g‘ridan-to‘g‘ri va mazmunli ishtirok etish imkonini beruvchi qarorlar 
qabul qilishni xalqqa yaqinlashtirishga qaratilgan. Bundan tashqari, byurokratik 
to'siqlarni kamaytirish, fuqarolarning davlat organlari bilan aloqalarini osonlashtirish 
choralari ko'rildi. 
Media manzarasi va siyosiy xabardorlik: 
Ma'lumotli va xabardor fuqarolar mazmunli siyosiy ishtirok etish uchun juda 
muhimdir. So‘nggi yillarda O‘zbekistonda matbuot erkinligini oshirish va mas’uliyatli 
jurnalistikani targ‘ib qilish borasidagi sa’y-harakatlar natijasida O‘zbekistonning media 
landshafti yaxshilandi. Ommaviy axborot vositalarining diversifikatsiya qilinishi fikr va 
axborotning plyuralistik almashinuvini ta’minlab, aholi o‘rtasida siyosiy ongni 
oshirishga xizmat qilmoqda. 
Yoshlar faolligi va siyosiy ta’lim: 
O‘zbekistonda yoshlar demografik ko‘rsatkichlari mavjud bo‘lib, aholining 
salmoqli qismini 30 yoshgacha bo‘lgan yoshlar tashkil etadi. Yoshlar g‘ayrati va 
g‘oyalarini ishga solish muhimligini e’tirof etgan holda, yoshlarning siyosiy 
jarayonlarda faolligini oshirishga alohida e’tibor qaratilmoqda. Yoshlar forumlari, 
yetakchilik dasturlari va ma’rifiy targ‘ibot kabi tashabbuslar o‘sib kelayotgan yosh 
avlodni millat kelajagini shakllantirishda faol ishtirok etish imkoniyatlarini 
kengaytirishga qaratilgan. 
Siyosiy ta'lim bilimli va mas'uliyatli fuqarolikni tarbiyalashning muhim tarkibiy 
qismi bo'lib, fuqarolik va siyosiy savodxonlikni ta'lim tizimiga integratsiya qilish 
bo'yicha harakatlar amalga oshirildi. O‘zbekiston yoshlarni siyosiy jarayonlarni 
tushunish va ular bilan shug‘ullanish uchun zarur bo‘lgan bilim va ko‘nikmalar bilan 
qurollantirish orqali yanada faol va xabardor fuqarolarning shakllanishiga zamin 
yaratmoqda. 
Xulosa 
Dunyoda yoki muayyan mamlakatlardagi siyosiy jarayonlarda siyosat 
subyektlarining qatnashishiga qarab davlatdagi demokratiyaning darjasini aniqlash 
mumkin.Siyosiy jarayonlarda ishtirok etish konvensional va nokonvensional axloqiy 
xatti-harakatlarga bog'liq bo'lib inson o'zini hayotda ifodalash vositasi sifatida 
qarashidir. 
O‘zbekiston texnologik innovatsiyalar, yoshlar ishtiroki, xalqaro sheriklik va 
ekologik barqarorlik bilan bog‘liq murakkabliklarni yo‘lga qo‘yar ekan, muammolarni 
hal qilish va imkoniyatlardan foydalanishda hushyor bo‘lishi kerak. Siyosiy 
ishtirokning ko‘p qirraliligi aholining turli talab va intilishlarini hisobga olgan holda 
yaxlit yondashuvni talab qiladi. 

Международный научный журнал № 7(100), часть 2 
«Научный Фокус» ноября, 2023 
171 

жүктеу/скачать 4.01 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: