Дуаның пайдасы туралы
Қазақта бір сөз бар: оңған, ілгері басқан біреуді «Дуа тиген ғой» дейді. Бір оңбаған тұқымды «Дуа тиген ғой» дейді. Кешкілікте біреуінің аты Әкімбек, біреуінің аты Ақылбек екі бай болды. Екеуі бір Алдымбектің баласы. Әкімбекке дуа тиген, Ақылбекке дуа тимеді. Анаған қалай тиді, сонғысына қалай тимеді? Әкімбек - жынды Әкімбек атанды, тентек Әкімбек атанды. Қожа молдаға қаріп қасарға Құдай үшін беріп дуаны көп алды. Мұсаның қожасы болып тұрған сәтте Қожаға бір барған жолына алтауы қысыр тайлы бие, алтауы құлынды бие. Айғырын салып он екі биені, бір емес екі рет берген. Бірі тауық жұтының зардабынан жұтап қалдым деп барған соң, бірі тағы сондай кем-кетігін шаққандай қылып барған соң Баянауылда тұрған Қамар хазіретке бір барып түскен жолына он ат берген. Бесеуін өз қолыммен барып, алып келіп бердім. Өз әкемді бір барған жолына он жылқы берген. Қай бергенін айтайын ұшы-қиыры жоқ толып жатыр.
Түркістандық Мәуім шәуім тұқымы бір Файзулла деген Ишан Арқаға келіп ел аралап жүріп Әкімбекке түсіпті. Аттанарында екі түйе, екі ат беріпті. Ешкімді шығарып салайын деп бірге еріп ауылдан былай шыққан соң Ишан атынан түсіп жатыр дейді.
- Тақсыр мұныңыз не?- десе,
- Астымдағы Бұхардан шыққан арғымақ еді, ықыласыңа риза болдым. Саған беріп кетейін деп жатырмын, -депті.
- Тақсыр мына алған малыңыз өзіңізге сат, екінші біздікіне келуші болмаңыз! - депті.
- Мен берсем Құдай үшін бердім. Сенің арғымағыңа сатып беріп тұрмын ба?- депті.
Әне дуа тигендік жалғыз баласы Қабылбектің отауының оң жағына түскенін көре алмай кетіп еді. Сол жалғыз қалған Қабылбек алпыстан асып былтыр өлді, алты баласы бар. Үшеу-төртеуі үйлі баранды болды, бірден соңғысы қапызсымай жақта қызмет жұмысында нан тауып жеп жүр. Ақылбек Қожа молдаға бір қара берсе, іске татырлық бір нәрсесін алып қалушы еді. Қонған қонақтың іске татырлық я қамшы, я шідер, я бәкі, пышақ бір нәрсесін алып қалмаса, көңілі көншімеуші еді. Әкімбектен үйі де кем емес, күйі де кем емес. Кірген кісі шыққысыз үйі де бар еді. Жұт жылқыдан кейін толық күйі де бар еді. Тып-типыл таза үйі. Ќорасы түгіл моласы да жоқ, Құдай сондайдан сақтай көр! Айтқан жерден ары мұны көрген, естіген дуа талап бола көріңдер, дуадан қапы қалмаңдар! «Дұғаменен ер көгереді, жаңбырменен жер көгереді» мұны шын деп біліңдер! «Дуалы құл арымас, дуасыз құл жарымас»-деген сөз тағы бар.
Дін таѓылымы (бесінші єњгіме) 1171/133-138(34-44)
Адам кім?
Алла Тєбарак уа Таѓала: Иә, адам – дейді. Уа инсан [373] дейді. Уән нас [374] дейді. Лафз [375] «адам» жаратылмастан б±рын атанѓан аты еді. Б±л атпен атанылѓан кєрәмі еді. «و لقد كرّمنا بنى أدم وحملنهم فىالبروالبحر »
«Уа лєќад кєррємнє бєни әдамә уа хємєлнєћум фил-бєрри уал бәхри»
Мағынасы: «Расында адам баласын ардақтадық. Сондай-ақ оларды құрлықта да, теңізде де көліктендірдік» Меккеде түскен. Ісра сүресі. 70 -аят.
Алиф [376] дей тік т±рсын, дєл [377] дей рукуѓ [378] ќылып иілсін. Мим [379] дей сєжде [380] де жатсын деп, б±л уєжден адам дейді. Олай болѓанда намаз оќымаѓанды адам деуге жарамайды.
«وما خلقت الجنّ والانس الاّ ليعبدون».
«Уа мє халєќту єл жиннә уал инса иллє лиєѓбудунә».
Мағынасы: «Жын мен адамзатты өзіме құлшылық қылулары үшін ғана жараттым» Меккеде түскен. Зарят сүресі. 56-аят.
Жан м±рынѓа кірісімен м±рын жыбырлап т‰шкіріп ауызѓа жан барып ќалып әлхамдулиллаћ [381] -деп хамд [382] айтады. Онда Алла Таѓала періштелеріне ... ќылды ќарањыздар мына пенденіњ ћєммєтін, талаптысын. Денесініњ оннан біріне жан бармай жатып м[аѓа]н хамд айтып, м±нысы лайыќға ќ...ты барлыѓын білдіріп ... ќылды. М±ныњ аты инсан болсын деді. Б±л инсан деп атаѓандыѓы латиф [383] еді. Латимф мағынасы достыќ. Өз бергенін азсынады дейді, достыњ бергенін кµпке санайды. Ол патша Ќ±дайдан табылады, басќадан табылмайды. Біздіњ аз ѓ±мырымызда азѓана айтќан зікірімізді.
«و اذكر والله ذكرا كثيرا»
«Уазкуруллаћа зикрєн кєсирән» деп кµпке санады.
Мағынасы: «Алланы көп еске алыңдар»
¤зініњ д‰ниеде пенделеріне ќанша мећрбанлыќ ќылып бергенін азѓа санап: «قل متع الدنيا قليل».
«Ќул матаѓуддуниє ќалил»-дейді.
Мағынасы: «Дүниенің пайдасы аз ғана».
Инсан деп атамаѓы аса жаќсы с‰йіп ќойѓан ат екендігі аят кєрімден ањланады. « لقد خلقنا الانسن فى احسن تقويم»
«Ләқад халаќнєл инсєнә фи єхсєни таќуим» -дейді.
Мағынасы: «Расында адамзатты көркем бейнеде жараттық» Меккеде түскен. Тин сүресі. 4-аят.
.... оның суретін «иә әюһән нас» [384] дейді. Нєдє ќєћр нєсиєннєн муштєќ Ќ±дайдыњ Ќ±дайлыѓын ±мытып кетпесдей болѓан соњ азру ... атаѓандыѓы болды. М±нан маѓлум болды адам болуѓа, инсан болуѓа тырысу керек. Аз ж‰млє нас болу жарамайды. Қазаќта бір жаќтырмаѓан кісісін осы нас шіркін, не білуш еді дейді. Сол нас «иє єиућєн нас»- діњ мағынасы екен.
Екінші бір шарт сµз «ان الله اشترى من المؤمنين انفسهم وامولهم»
«Иннє аллаћә иштєрє минєл м‰мининә єнфусєћум уа ємуєлєћум» -деді.
Мағынасы: «Күдіксіз Алла муминдердің жандарын, малдарын жәннәтпен айырбастап алды». Мединеде түскен. Тәубе сүресі. 111-аят.
Нєпсіден м±рад намаз, ораза. Малдан м±рад зекет хайыр ихсан [385]. Алла Тєбарак уа Таѓала пенделерініњ нєпсі малын харидар болды. Єћрне ѓайбн µзі біле т±рып алды, енді ...да ќайтпайды хайыр[386] б±л мустєхиќќа [387] Алла Таѓал пенделерініњ нєпсіне малына харидар болѓан, ќалбна [388] неге харад [389] болмаѓан. Ќалбна б±л баѓсдан [390] харад болмады. Пенде м‰минніњ ќалбы Ќ±дайыныњ ќ±діретіне тєн нєрсе «يحبهم ويحبونه» «юхиббућум уа юхибунє»- ніњ орны радиаллаћу ѓєнћум уа раду ѓєнніњ [391] орны.
Мағынасы: «Ол оларды сүйеді, олар оны сүйеді»
«فاذكورنى اذكركم» «фєзкуруни єзкурукум»-ніњ орны ‰ш ж‰з алпыс рахмет назарымен ќылып т±рады.
Мағынасы: «Мені еске алсаңдар, мен де сендерді еске алам»
Мєѓдєн иман хазына рахман. Он сегіз мыњ ѓаламныњ патшасы Ќ±дай, ...мен µзім жаратќан он сегіз мыњ ѓаламды дєнемеге симаймын жалѓыз-аќ иманы кємил [392] µзім аныќ... пендемніњ ж‰регіне сыйамын. Сөз хусусиәттан пенде м‰минніњ ќалбін[393] Ќ±дірет µзіне тєн ќылып (са)нады. «و هو معكم اين ما كنتم»
«Уа ћуує мєѓєкум єинємє кунтум»- дейді.
Мағынасы: «Сондай-ақ, Ол қайда болсаңдар да, сендермен бірге». Мединеде түскен. Хадид сүресі. 4- аят.
Нєпсі деген пендені Ќ±дайдан алыс апкетет±ѓын нєрсе. Сол ‰шін оѓан харад болды. «انّ الشيطان لكم عدّو فاتّخذوه » «Иннє шайтанә лєкум ѓадуун фєттєхизућу».
Мағынасы: «Шәксіз сендерге шайтан - дұшпан». Меккеде түскен. Фатыр сүресі. 6-аят.
Ғєду шайтан ѓалейћи лєѓин сіздерге к‰шті д±шпан д‰р. Оны д±шпан деп ±ѓыњыздар деді. Оныњ д±шпандыѓы сол єуелі алаќ±с аќмаќтардыњ фиѓлиәт нуќ.. мен басын байлайды, сол амалменен т±сайды, жалќаулыќпен шідерлейді. М±ныњ м±ндай ќылѓанына кµнбеске ћиммєт [394] керек. «همت الرجال تقلع الجبا ل»
«Һиммєтул ражул таќләғу єл-жєбєл»
Мағынасы: «Ерлердің жігерлілігі тауды құлатады делінген».
«علوا اللهمت من الايمان». «ғулу әлһиммәт минал иман»- делінген.
Мағынасы: «Дәреженің жоғары болуы иманнан».
Дененің керегісі бас, көз тозақты жүклейді. Не жүк адамға осылардың себебімен ... жүгі ауырланып артыла береді. Кµњіл патша хүкметін ж‰ргізеді ћєм єѓзє рєѓиєт д‰р кµњіл шєћке ... аман болар рәһ. Ғаќыл ... µзге аѓза екі екіден келеді, тіл уа кµњіл бір болып келді. Ќ±даны(Құдайды) бірлемекте иәки жаћт уа иәки заман болу ‰шін тіл мен кµњілді бір-бір келтірді. Нєпсіні кµњілге ат ќылып жаратты. Нєпсініњ басына ыхыластыњ ж‰генін салу керек. Шариѓат жалауын мухкєм [395] ќылып таѓу керек. Ғибадат иегерін беліне сал, ћєммєттіњ айылымен бір тарт, ѓайраттыѓ пыштанын ќоса тарт, шоќтыњ шекпенін ки, зуќтыњ таѓамын тат, хауф ќорќыныш ќамшысы менен борбайлап барып худур дерге ... болсањ. Періштелерден ћєм ... Егерде нєпсініњ басына ѓафлєттіњ [396] ж‰генін орасањ, бидѓєттіњ [397] жалауын таќсањ, надандыќ иегерін беліне салсањ, жалќаулыќтыњ айылымен тартсањ, ћєустіњ [398] ќамшысымен орап, шариѓат б±йырмаѓан жайѓа т‰сірсењ хайуаннанда бетерсіњ. ...... керемет тєн ... ќызмет ќылу ‰шін кµњіліњ бірлан досты т±ту ‰шін, сырыњ бірлан уєсєлат ќылып, кµріп т±рѓаныњ ќызмет ќылу ‰шін.
Қосымша
Түсініктер
-
сәжде – намаздағы жерге бас қою қалпы. Рукуғден тұрған соң маңдайын, мұрнын, башпайларының ұштарын, екі қолы мен екі тізесін, қысқасы жеті мүшесін жерге тигізу. Сәждеде көз мұрынның екі жанын көріп тұрады. Екі қол беттің екі жақ маңдайында, саусақтар жабық, қыбылаға бағытталады.
-
Ғәлимул әруах – рухтар әлемі.
-
әлғәрифун – оқушы, ұстаздың көмекшісі.
-
Хожа Ахмад Яссауи – Хожа Ахмет Яссауи 1093-1166 қазақ жерінде, Түркістан алқабында (Сайрам, Ясы маңында) 12 ғасырдың бас кезінде Ибраһим Махмуд шейхтың отбасында дүниеге келген. Түркілік суфизмнің негізін салушы.
-
тамуғ – тозақ.
-
Адам ата, Хауа ананы – Адам баласының атасы, ең алғашқы пайғамбар. Хауа ана барлық адамдардың анасы.
-
Рауф рахим – өте мейрімді.
-
Ғафур рахим – мейрімді, кешіруші.
-
әлкәун әлфәсәд – дүние жамандығы.
-
Кәуин – жұлдыздар, дүние.
-
ғутарид – Меркурий.
-
зуһәрәтун – Венера.
-
миррихун – Марс.
-
зухәлун – Сатурн.
-
жәмәдәт – жәндіктер.
-
нәбәтәт – өсімдіктер.
-
хәиуәнәт – аңдар.
-
табиб – дәрігер.
-
нужум – жұлдыздар.
-
һидәият – туралық, тура жол. Іһтида – тура жолға түсу, тура жол табу.
-
Хузн – қайғы, уайым, қасірет.
-
ғәм – өкіну, қапа.
-
фәдл – абырой, ар.
-
нәфсі әммәрә – әмір етуші нәпсі.
-
һәуәс – құмарлық.
-
риә харис – екіжүзді дүниеқор
-
қалб – жүрек.
-
рух – рух, жан.
-
ғақыл – ақыл.
-
Сир – сыр.
-
хәфи – жасырушы.
-
ихфә – жасыру.
-
қууат қудси – қасиетті күш.
-
хәсиәт сәриф – ұлы жамандық
-
Юсуф ғалейһи сәләм – пайғамбар есімі.
-
Злиха – Юсуф пайғамбардың әйелі.
-
рахым мадр – ананың құрсағы.
-
ғалим шәһәдәт – шаһидтер әлемі.
-
ғалим барзах – барзақ әлемі. Адам өлгеннен кейін қиямет күніне дейін жалғасатын уақыт кезеңі.
-
ғалим аруах – рухтар әлемі.
-
мәужуд – өмір, тіршілік.
-
нәфсі натиқ – сөйлеуші нәпсі.
-
рух инсани – адам рухы.
-
зәннә – жаман ойлау.
-
қииәс – айырмашылық.
-
Ғазаб – азап, қинау, қорлық.
-
исм – есім.
-
ғилләт – ауру, әлсіз.
-
халас – тәмәм.
-
ғәлимул ләһуаттан – құдай жаратылысы.
-
ғәлимул жабарутке – құдірет әлемі.
-
ғәлимл мәләкутке – періштелер әлемінде.
-
сәмәуатда – көктегі әлемде.
-
ғәләм әләруах – жан әлемі.
-
Ард – жер.
-
тәғәллуқ – ілініп тұру.
-
мулахиз – дұрыстап қарау.
-
ақуал – сөздер.
-
әфғәл – істер
-
әхләқ – мінездер.
-
мє фићєні – ондағы.
-
Хауф – қауіп.
-
хушуғ – қорқыныш.
-
хашиәтуллаһ – Алладан қорқу.
-
Тақдир – тағдыр. Алланың бастан - соңына дейін болатын істердің уақытын және орнын ерекшеліктерін әуелден білуі және маңдайға жазуы. Басқаша айтқанда, тағдыр – Алланың заңдары, өлшемдері; Адам тағдыры Алланың қалауымен болады. Барлық адамның тағдыры ана құрсағына түспес бұрын жазылып, Аллаһтың берген жазған өлшеміне бір мезетте кем немесе артық болмайды. Тағдырға адамның қай анадан туатыны, ғұмыры, ризығы, көретін жақсылығы мен жамандығы, үйленуі, бала-шағалы болуы, кіммен қандай ғұмыр кешіп, қашан дүниеден өтуі жазылады.
-
уақиғ – түсу, болса.
-
ирадасы – қалауы.
-
риуаят – хадистердің жету жолы. Риуаят ету – айту, жеткізу.
-
Әби Һурайра радиәллаћу ѓанћуден – Єбу ћурайра радиәллаћу ѓанћу - "Аллаhым, Абу Һурайра мен анасын бүкiл мумuндерге cүйiкті ет!" (хадис).
Бүкiл ислам әлемiне аты әйгiлi Абу Һурайра - Йеменнiң Дәус тайпасынан шықты. Хижраның жетiншi жылында исламды қабылдап, нұрлы мәдинаға көшкен. Аллаh елшiсiнiң (с.а.у.) жанында төрт жыл тұpy бақытына ие болған қадiрлi сахабалардың бiрi. Көптеген хадистердiң кейiнгi ұрпаққа келiп жетуiне сүбелi үлес қocқaн. Дiни үкiмдердiң жартысына жуығы бiздiң заманымызға осы асыл тұлғa арқылы келiп жеткен.
Пайғамбарымыздың (с.а.у.) қонақжайлығы мен жомарттығының арқасында Аллаh елшiсiнiң мешiтiнде тек ғана ғибадат етiп, iлiм үйренген, исламның негiзгi қағидаларын сақтап қалу жолында үлкен ыждағат көрсеткен сахабалардың бiрі.
Тайпа басшысы Туфәйл ибн Амр мұсылмандықты қабылдар - қабылдамас өз руластарының арасында ислам нұpын таратуға құлшына кiрiседi. Оның себепкерлiгiмен ұшқын шашқан иман шоғы руластарының жүрегiнде жалынға айналады. Абу Һурайра да Туфәйл ибн Амрдiң себепкерлiгiмен ислам шуағына шомылған. Жүрегiне иман ұялaғaн ол ардақты елшiнi (с.а.у.) бiр көруге ынтығады.
Абу Һурайра мәдинаға табан тiрегенде, Аллаh елшiсi хайбар жорығында болатын. Расулаллаhтың нұрлы дидарын көруге acыққaн ол кiдiрместен бiрден хайбарға тартты. Дiттеген жерiне де жетiп, Аллаhтың сүйiктi елшiсiмен (с.а.у.) жүздеседi. Пайғамбарымыз оның атын cұpaғaндa "Абдушшәмс" деп жауап қатады. Аллаh елшiсi Адам баласы айдың, күннiң құлы бола алмайды: сен - Абдуррахмансың" деп, оған Аллаhтың құлы мағынасына саятын осы атты еншiлейдi. Алайда ол Абу Һурайра деген атпен танымал болды.
Пайғамбарымыздың қасында төрт жыл жүрiп, хазiретi Абу hурайра бес мыңнан аса хадис риуаят еттi. Оның көп хадис риуаят eтyiнiң себебi, ол бүкiл ғұмырын Аллаh елшiсiнiң (с.а. у.) жолында сарп етуiнде едi. Апталап аш қалса да, Аллаh расулының (с.а.у.) қасында болып, Пайғамбарымыздан исламның жаңа үкiмдерiн үйренiп, жаттау оның eң қымбатты iciнe айналған.
-
тахќиќ – орындау, дәлелдеу, анықтау.
-
сахабалар – пайғамбардың (с.ғ.с.) жанында жүрген ізбасарлары. Сахаба – пайғамбардың (с.ғ.с.) көзін көрген және сол сенімде дүниеден өткен мұсылман адам.
-
ќатиѓ – кесуші.
-
Ібіліс ѓалейћи ләѓин – шайтан қарғыс атқа, азғырушы.
-
уасуас – шайтанның көңілге күдік салуы, іштей азғыруы.
-
Миѓражѓа – пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) Исра түні аспандарға көтерілуі. Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) түнде Меккеден Иерусалимге саяхат жасауы. Бұл жайлы «Исра» сүресінің 1-аятында және «Нәжм» сүресінің 12-17-аяттарында баян етілген. Бұл оқиға пайғамбарлықтың 11 жылы, яғни һижрадан бір жарым жыл бұрын шамасында болған.
-
хуруф – көпше түрде әріптер. Жекеше түрі – харф.
-
алиф (ا) – араб тілі алфавитіндегі әріп.
-
бє (ب) – араб тілі алфавитіндегі әріп
-
тє (ت) – араб тілі алфавитіндегі әріп
-
сє (ث) – араб тілі алфавитіндегі әріп
-
жим (ج) – араб тілі алфавитіндегі әріп
-
ха (ح) – араб тілі алфавитіндегі әріп
-
ха (خ) – араб тілі алфавитіндегі әріп.
-
дєл (د) – араб тілі алфавитіндегі әріп.
-
зєл (ذ) – араб тілі алфавитіндегі әріп
-
ра (ر) – араб тілі алфавитіндегі әріп.
-
зє (ز) – араб тілі алфавитіндегі әріп
-
син (س) – араб тілі алфавитіндегі әріп
-
шин (ش) – араб тілі алфавитіндегі әріп.
-
сад (ص) – араб тілі алфавитіндегі әріп.
-
дад (ض) – араб тілі алфавитіндегі әріп.
-
та (ط) – араб тілі алфавитіндегі әріп.
-
за (ظ) -- араб тілі алфавитіндегі әріп.
-
айн (ع) – араб тілі алфавитіндегі әріп.
-
ѓайн (غ) – араб тілі алфавитіндегі әріп.
-
фє (ف) – араб тілі алфавитіндегі әріп.
-
ќаф (ق) – араб тілі алфавитіндегі әріп.
-
кєф (ك) – араб тілі алфавитіндегі әріп.
-
лєм (ل) – араб тілі алфавитіндегі әріп.
-
нун (ن) – араб тілі алфавитіндегі әріп.
-
уау (و) – араб тілі алфавитіндегі әріп.
-
ћє (ه) – араб тілі алфавитіндегі әріп.
-
йє (ى) – араб тілі алфавитіндегі әріп.
-
Ияумул жумѓє – жұма күні.
-
Ияумус сєбт – сенбі күні.
-
Ияумул єхєд – жексенбі.
-
Ияумул иснєин – дүйсенбі.
-
Ияумус суләсє – сейсенбі.
-
Ияумул єрбиѓє – сәрсенбі.
-
Ияумул хємис – бейсенбі.
-
шєћуәт – ләззәт алу.
-
шєфєќєт – сүю.
-
таѓзим – құрмет ету.
-
мєудєт – достыќпенен с‰йісу.
-
Имам Аѓзам – Имам Ағзам һижраның 80 (699) жылында Ирактың Куфа қаласында дүниеге келген. Толық аты-жөні Нұғман ибн Сәбит. Ұлты парсы. Ғасырының ұлы ғалымы болғандықтан оны - «Имам Ағзам», «ең үлкен имам» деп, құрметтеген. Ел арасында Абу Ханифа деп те аталған.
-
ѓәшир – оныншы.
-
лә хисаб – есеп жоқ, есепсіз.
-
Имам – мешітті басқаратны және намаз оқығанда алда тұратын дін басшысы; мұсылман үмбетінің жетекшісі, басшысы; Исламдағы жоғарғы атақ, дәреже.
-
фаќић – фиқһ ғылымының білгірі.
-
хадис шариф – қасиетті хадис.
-
нағузу биллаһи – Аллаға сыйынамын.
-
мунафиқ – сырт көзге мұсылмандай көрініп, негізінде кәпір, екі жүзді кісі. Аллаһ елшісі (с.ғ.с.) бір хадисінде: «Мұнафиқтың белгісі үшеу: сөйлесе, өтірік айтады, уәде берсе орындамайды, аманат етілсе қиянат қылады».
-
фасиқ – азғын, бұзық.
-
мубтадиғ – діңге жаңа нәрсе алып келген адам. Яғни дінде болмаған нәрсені бардеп , діңге енгізу.
-
хабибне – сүйіктісі.
-
мауғуд – белгілеген.
-
мағлум – белгілі.
-
иќрар – бекіту, берік қылу.
-
тасдиќы – сену.
-
мискиндерге – бейшара, түгі жоқ.
-
Фєбис жєзєићи – бұлардың жазалары.
-
Мураќєбєт – бақылау.
-
мураќєбєт маѓииєт – жанындағыларды бақылау.
-
мураќєбєт єќрєбєт – туыстарды бақылау.
-
мураќєбєт мухииєт – күту, бақылау.
-
мураќєбєт басирєт – ақылмен бақылау.
-
Қєлб – жүрек.
-
рух – жан.
-
сир – сыр.
-
хєфи – жасырушы.
-
ихфє – жасыру.
-
ѓєлим єл-хєлќ – жаратылысты білуші.
-
ѓєлим єш-шєћєдєт - шәһидтер әлемі.
-
ѓєлимусурє – сыр дүниесі.
-
єнѓєм – нығмет қылу.
-
заћир – ашық, анық.
-
Батин – іштей.
-
Ибраћим (ѓ.с.) – Ибраһим, Ы б ы р а и ы м, Авраам — Құран Кәрімде аты аталған пайғамбар. Ең көп тараған есімі - Халил Алла ("Алланың досы"), оны «Имам», «Сыдыќ Ханиф» деп те атайды. Аңыз бойынша, Ибраћим зираты Палестинадағы єл Халилде делінеді. Қабірдің маңайы мұсылмандар ерекше құрмет тұтатын "киелі орын" болып саналады.
-
таѓлим – үйрену.
-
хамд – мақтау, мадақ. Аллаһқа мадақ айту. Мақтау тек Аллаһқа ғана тән. Яғни Аллаһтан басқаға хамд сөзін қолданбаған дұрыс.
-
Әлхамдулиллаћ – Аллаға мақтау.
-
Ћидәият – тура жол, туралық. Іһтида – тура жолға түсу, тура жол табу.
-
мин хємєин – қара балшық.
-
Мєснунин – дене.
-
заћирда – басталуында, құрылуында.
-
лєтиф – жұмсақ.
-
халас – біту.
-
Иқтибәс – шеттен алып пайдалану.
-
истифәде – пайда алу.
-
истиғара – өзгерту.
-
фәуз – жеңіс.
-
Ғиса рух Аллаһ – пайғамбар есімі.
-
хазрет – мырза.
-
Ғұмар әл Фаруқ радиәллаһу ғәнһу – Фаруқ радиәллаһу ғәнһу "менен кeйiн пайғамбар келер болса, ол Хаттабұлы Омар болар едi" (хадис). Аллаһ елшiсiнiң ислам шуағын жананға жаю жолындағы толассыз күресiнде оған ең жақын болған сахабалардың бiрi - екiншi халифа Омар ибн Хаттаб. Ол ислам тарихында белгiлi пiл окиғасынан он үш жыл бұрын Меккеде дүниеге келген, Құрайыштың ади тайпасынан шыққан Омардың әкeciнiң аты - Хаттаб ибн Нуфәйл, шешесi - құрайыштың Махзұн тайпасынан шыққан Хaнтама бинт Хашим.
-
Дәфін – көмілу.
-
Син – қытай елі.
-
Исрафил ғалейһис сәләм – Исрафил (ғ.с.) - аќыр заман келгенде с‰р ‰рлейтін періште. Б±л періште ќиямет к‰ні Аллаћ Таѓаланыњ б±йрыѓымен сырнайды алѓаш ‰рлегеннен кейін ¦лы жаратушыныњ ќалаѓан кейбір жаратылыстарынан тыс кµктегі жєне жердегі барлыќ жаратылыс пєнилікке бас иеді. Сосын екінші рет сырнайѓа ‰рлеген уаќытта бєрі ќайта тіріледі. Бұл періште періштелер арасында мәртебесі жоғары болған төрт періштенің бірі .
-
Әнбиәлар – елшілер, пайғамбарлар. Иманның төртiншi шарты пайғамбарларға сену. Пайғамбарлар - Аллаһ тағаланың шариғатын әмiрлерін тыйымдарын хабарларын құлдарына бiлдiру мақсатымен таңдап жiберген айрықша елшiлерi. Алланың рұқсатымен небiр таңғажайып, яғни тендесi жоқ тiптi болуы мyмкiн емес дейтiн құбылыстар оларға оңай. Пайғамбарлардыц сипаттары
Пайғамбарлар жайында бiлiнуi уәжiп және аса зәру бес сипат бар.
1. сыддық: Пайғамбарлар - шыншыл. Олар ешқашан жалғaн сөйлемейдi.
2. аманат: Олар - сенiмдi. Кез келген мәселеде оларға сенуге болады.
3. таблиғ: Хақ тағаланың әмiрлерi мен тыйымдарын еш нұқсансыз және ешкiмнен қорықпай жариялайды.
4. фатанат: асқан ақыл иелерi.
5. исмат: күнәсiз, күнә icтеуден Аллаһтың құдiретiмен сақталынған.
-
Мәләикәлардың – періштелердің.
-
Жамиғ – барлық, барша.
-
кәфін – кебін өлген адамның денесін орайтын мата не киім.
-
мәбғус – жіберілген.
-
жәннәтке – бау-бақша, ұжмақ ақиретте мұсылмандарға берілетін мәңгілік бақыттылық әлемі.
-
Уєлѓаср сүресі – Құран кәрімдегі 103 сүре. Меккеде түскен.
-
фаќат лисанда – тек тілде ғана.
-
Кєлимәт – сөздер.
-
таќлид – еру.
-
махафиз – сақтаушы.
-
Фадиләті разилден-абзалдықтары жаманнан.
-
хайрі шарден фарқ - жақсылықтың жаманнан айырмашылығы.
-
күнәһ кәбирлардан – үлкен күнәлардан .
-
әфѓәл – істер.
-
хәсәнәт – жақсылықтар.
-
сәииәт – жамандықтар.
-
тєфкир – ойлау.
-
хисәб – есеп, хисап.
-
хусн – сұлулық, әдемілік.
-
қубхні – күнә.
-
тағриқ – бату.
-
Мәкруһ – мұсылмандарға өздерін тежеуді талап ететін амалдар.
-
тәғзим – ұлықтау.
-
мәхбуб – сүйікті.
-
мутәсәуир – суретші.
-
ғәрд – мақсат.
-
мәниғ – тыю.
-
мунзәл – жіберген. (Алланың жоғары бір күшінің жібергені)
-
мутәнәһиде – дем алу, ауыр күрсіну.
-
хәдәс – оқиға.
-
Нәби ғалейһис сәләм – пайғамбар, хабаршы.
-
муқәддәм – ұсынылған.
-
жәһиләт – надандық
-
истиснә – бірі қалмастан, бәрі түгел.
-
Әғмәл салих – дұрыс амалдар.
-
кәсәлә – жалқаулық.
-
бәхил – сараңдық.
-
кәзб – өтірік.
-
уа риә – бір нәрсені дабыраға көрсету үшін істеу; даңғойлық, пайдакүнемдік мақсат көздеп амал жасау.
-
Шәбәһәт һужум – құмарлықтың басталуы.
-
иһтидә – тура жолға салу.
-
Әддин нәсихәт – дін насихат.
-
садир – алынған.
-
Әмір бил мағруф уа нәһи ғән әлмункәр кәбислер иғтибәр әлнәмир – жақсылықты бұйырып, жаманшылықтан тйыу.
-
дәғуәт – Аллаһқа, ақиқатқа шақыру, үндеу.
-
мадх – мақтау, мадақ. Аллаһқа мадақ айту. Мақтау тек Аллаһқа ғана тән. Яғни Аллаһтан басқаға хамд сөзін қолданбаған дұрыс.
-
ибтидә – бастау.
-
мужәһидин – Аллаһ жолында талпынғандар.
-
һәббә – өршелену.
-
Жәмиғ – барлық, барша.
-
мунбәғ – шығар жер.
-
мәбәлиғ – көп қылу.
-
Рәзәил – жамандықтар.
-
Кәзәликә – сол сияқты.
-
ғилм уа мағариф – ғылым және тану.
-
«мин әлмәһди иләл ләхд» – бесіктен қабірден ілім алу.
-
Ләзим – керек.
-
һәиһәт – үлкен болу.
-
Әлғәмум – қайғы.
-
бидғәт – дінге ендірілген жаңалық, дін бұзарлық.
-
музһир – жарқырау, нұр шашу.
-
Фақирлар – жарлылар, кедейлер.
-
Мәудуғ – тақырып.
-
қабиһ – жек көрінішті.
-
мәлик мазһәб – құраушысы Әнәсұлы Мәлик. Миладидың 710 жылы Мединеде туып, 795 жылы сол жерде қайтыс болған. Мазһәб – белгілі бір ғылыми пікірлер мен көзқарастар негізіне құралған жол, ағым.
-
Сифәһәт – ақылсыз.
-
Мубтәлә – жалған, бұзылған.
-
махшар – қияметтегі адамдар жиналатын орын.
-
Қағба – жер бетiнде тұрғызылған құлшылық орны. Қaғбa - мұсылманшылықтaғы таухид сeнiмiнiң рәмiзi мен нышаны. Қағба - күллi мұсылмaн баласының қияметке дейiн намаздарында және жалпы барлық қайырлы iстерiнде жүздерiн бұратын және умра - қажылықта басқосар бiрден бiр киелi орындары.
-
Халал – шариғат бойынша рұқсат етілген нәрсе не іс.
-
Харам – шариғат бойынша кесімді түрде тыйым салынған нәрсе не іс. Харам ету- тыйым салу.
-
уа иақумус солат – намазға тұру.
-
Таһарат – тазалық.
-
Жәбрейіл – Аллаһтың дінін жер бетіне тарату үшін пайғамбарларға Аллаһтың үкімін, уаһиларын жеткізетін періште, Аллаһтың қалтқысыз қызметшісі.
-
парыз – анық және бұлтартпас дәлелдермен әмір етілген діни іс-әрекеттер мен міндеттер.
-
қул һууә Аллаһ -
-
жисм – дене.
-
қаийум – Барша әлемде, жер мен көкте өлмейтін, өшпес мәңгәләк иесі.
-
басар – бәрін де көруші. Аллаһ есімдерінің бірі.
-
самиғ – барлық нәрсені естуші. Аллаһ есімдерінің бірі.
-
ирада – қалаушы, қалаған нәрсесінің бәрі болушы. Аллаһ есімдерінің бірі.
-
халиқин – жаратушы, жоқтан бар етуші. Аллаһ есімдерінің бірі.
-
кәләм – сөйлеуші құдіретімен.
-
Тұр – Аллаһ тағала Мұса пайғамбармен сөйлескен Синай тауы.
-
ғасилардан – жамандардан.
-
Ахмед – пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) есімдерінің бірі. Ол «мақтауға лайықты» дегенді білдіреді.
-
мим (م) – араб тілі алфавитіндегі әріп.
-
дәл (د) – араб тілі алфавитіндегі әріп.
-
фәһим – түсінк, түсіну.
-
пәруардігер – Аллаһ, Құдай.
-
Қиямет – жер бетіндегі тіршілік күл-талқан болып күйреп, адамдар есеп беру үшін қайта тірілетін мезгіл.
-
иман – діни сенім. Бұл сөз термин ретінде Аллаһ және Оның елшісі (с.ғ.с.) сенуге бұйырған нәрселердің бәріне қалтқысыз сеніп, мұны амалдармен дәлелдеуді білдіреді.
-
имам Ағзам – ханафи мазәһбнің имамы Имам Ағзам Әбу Ханифа. Аты Нұғман, әкесінің аты Сәбит. Хижри 80-ші (Миләди 699) жылы Куфада дүниеге келіп, 150-ші (Миләди 769) жылы Бағдатта көз жұмған.
-
шайтан – Аллаһтан алыстаған, әмірге қарсы келген, азғырушы, Ібіліс.
-
уасуасы – шайтанның көңілге күдік салуы, азғыруы.
-
тауфиқ - келісушілік.
-
сәһил - жеңіл.
-
хараб – қайғы, уайым, бақытсыздық.
-
мүмин – иамн келтіргендер.
-
Тамуғ – тозақ.
-
Мұнафиққа – күпірлігін жасырып, жұртқа мұсылман болып көрінген екі жүзді адам. Іс-амалдардағы мұнафиқтықты Аллаһ елшісі (с.ғ.с.) бір хадисінде: «Мұнафиқтың белгісі үшеу: сөйлесе, өтірік айтады, уәде берсе, орындамайды, аманат етілсе, қиянат қылады».
-
жаһаннамда – тозақта.
-
мағриб – батыс.
-
машриқ – шығыс.
-
мәлик – періште.
-
кәрәмән кәтибин – періштелер (екі иықтағы жазушы екі періште).
-
Жәббәр Хұда – Жәббәр Құдай. Жәббәр – Аллаһ тағаланың есімдерінің бірі. Өзінің үкімін барша әлемге жеткізуші, күшті де қуатты.
-
лә адри – білмеймін.
-
зәил – тоқтату, қою.
-
ләжинге – мазалау, жармасу.
-
хараб – бәле, қайғы, қасірет.
-
халас – біту.
-
Расул – елші, хабаршы.
-
бағзы – кейбіреу.
-
ғайбат – біреу туралы жаман айту, өсек.
-
қабір ғазаб – қабір азабынан құтылғысы келгендер төрт нәрсеге ұқыпты, төрт нәрседен аулақ жүргені абзал. Ықыласпен орындалуға тиіс төрт жайт; бес уақыт намаз ды қаза етпей уақытында орындау. Зекет пен садақа беру. Әрдайым анық әрі шынайы ықыласпен Құран оқу. әрбір әрекетінде және ісінде Аллаһты есеке алу. Осы айтылғандарды орындау қабірді нұрландырады. Ал мына нәрселерден аулақ болу: Өтірік айту. Күпірлік әрекет жасау. Біреудің сөзін біреуге жеткізіп өсек айту. Лас нәрселермен маңайды бұлғау.
-
ләзим – керек.
-
тасбих – Алланы мадақтау.
-
Хадис – сөзінің тілдік мағынасы – жаңа, сөз, әңгіме. Шариғи мағынасы – Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) айтқан сөздері, істелген істері «хадис» деп айтылады. Хадис сөйлеу және айту арқылы келген хабар.
-
мискин – бейшара.
-
Мағлум – белгілі.
-
ғафур рахим – мейрімді, кешіруші.
-
Ада – орындау.
-
ИншаллаҺ – Аллаһ қаласа.
-
Куллу нәфсі заиқатул мәут – Әрбір жан өлім дәмін татады.
-
Риуаят – айтып беру, айту. Риуаят етуші- хадисті айтып беруші.
-
асхабына – сахабалар. Сахаба - арабшадағы схб тубiрiнен туындаған көпше түрдегi eciм сөз, жекеше түpi - сахабu. сахаба (eтicтiгi) cepiк, жолдас, дос болу және сұхбаттасу деген мағынаны бiлдiредi 1. Мейлi аз, мейлi көп болсын cұхбаттасқан адамға осы eciм берiледi.
Терминдiк мағынасына келсек, Аллаһ елшiсiн (с.а.у.) көрген, аз уақыт болса да оның сұхбатын тыңдап, иман келтiрген және дүниеден иманды өткен сахабаға жатады.
-
Ғазірейілге – Алланың әмірімен, ажалы келгендердің рухын алуға міндетті, өлім періштесі деп те аталады.
-
ғаршы әғлані – көктегі биік.
-
Рабби – Аллаһ тағаланың есімдерінің бірі. Мысалы: Аллаһ барлық пенделерге қамқорлық жасап, олардың тағдырларын басқаратын, игіліктер беретін Ие.
-
инсан – адам баласы.
-
жуда – ажырату, бөлу.
-
ахирет – Аллаһ тағала адамдарды есеп-қисап үшін қабірлерінен тірілтіп тұрғызып, олардың арасында төрелік етіп, іс-амалдарының қарымтасын беретін мезгіл.
-
иаумул жаза – жаза күні.
-
кәмилнің – толықтығының.
-
нәһи – тыйым салу.
-
хатб – қайғы, қасірет, бақытсыздық.
-
жәннәттағы – бау-бақша, ұжмақ ақиретте мұсылмандарға берілетін мәңгілік бақыттылық әлемі.
-
Жәбрейілге – періште есімі.
-
Зиррә – түйме.
-
зиррә қадир – түймедей күш.
-
халас – құтқар.
-
махлұқат – барлық жаратылғандарға қолданылатын атау.
-
Тамуғ әһлнің – тозақ иелерінің.
-
Хақтан – Алладан.
-
Бисмиллаһ – Алланың атымен.
-
Хадис – пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) айтқан сөздері, істелген істері.
-
мәликке – патшаға.
-
ғазаб – қинау, қорлау, азаптау.
-
әмирул мүмин – мұсылмандар әміршісі.
-
Миғраж – пайғамбарымыз (с.ғ.с.) Исра түні аспандарға көтерілуі. Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) түнде Меккеден Иерусалимге саяхат жасауы. Бұл жайлы «Исра» сүресінің 1-аятында және «Нәжм» сүресінің 12-17-аяттарында баян етілген. Бұл пайғамбарлықтың 11 жылы, яғни һижрадан бір жарым жыл бұрын шамасында болған.
-
курси – тақ, орындық.
-
Ғақубат – жазалау.
-
Жәббәр Халиқ – Ұлы жаратушы.
-
һууәл ләзи хатима – ол ең соңғысы.
-
ғазаб – азап түрлері ауырлығына қарай арта бергендіктен оның жазасы да түрліше болады, сол себепті тозақтың да түрлері бар.
-
шариғат – ислам заң ережесі.
-
Тақуа – шариғат және жаратылыс заңын Аллаһ үшін бұлжытпай орындауға тырысып, Ұлы Жаратушының ұлылығының алдында өзін кіші санап қорыққан, Оған деген сүйіспеншілігі артқан адам.
-
зәққум – тозақ ағашы (оның жемісімен күнәһарлар тамақтанады).
-
мисл – сияқты, тәрізді.
-
махрамнан – шариғат бойынша үйленуге болмайтын жақын туыс адам.
-
ғұсыл – мұсылманның жүніптіктен кейін және басқа жағдайларда орындауы міндетті толық жуынуы.
-
Зина – ер-әйелдің шариғат тыйым салған жолмен жыныстық қатынас жасауы.
-
Харам – шариғат бойынша кесімді түрде тыйым салынған нәрсе не іс. Харам ету- тыйым салу.
-
Тәуба – істегеніне өкініш білдіріп, күнәдан қайту. Аллаһқа жек көрінішті нәрселерден жан-тәнімен бас тартып, Ол жақсы көретін нәрселерге жан-тәнімен ұмтылуы.
-
Фатима, Ғайша – пайғамбарымыздың қызы Фатима. Хазірет Ғайша пайғамбарымыздың әйелі.
-
Мәзкур – айтылған, жазылған.
-
махшар – қиямет күнінде адамдардың жиналатын жер.
-
Иғтиқад – сенім.
-
қиямет – жер бетіндегі тіршілік күл-талқан болып күйреп, адамдар есеп беру үшін қайта тірілетін мезгіл.
-
Мукаллифа – жауапты.
-
жәннәт әғлә – ұлы жұмақ.
-
Мүңкәр Нәкир – Ислам дінінің негізін салушы, адам-заттың сұлтаны Мұхаммед (с.а.с.) пайғамбардың хадистерінде Мүңкәр мен Нәкирді былайша сипаттайды. Омар ибн Хаттабтан жеткен хадисте «Ол пайғамбарымыздан (с.а.с.): Ей, Аллаһтың Елшісі! Мүңкәр -Нәкир дегеніміз кім? - деп сұрайды. Сонда пайғамбарымыз(с.а.с.): «Қабірде сынақтан өткізетін періште. Жердің астынан тістерімен, шаштарымен сүзіп шығады. Дауыстары қатты, күннің күркірегеніндей. Көздері жалт етіп атылған найзағайдай. Өздерімен бірге жер бетіндегі адамдар жиналып көтере алмайтын темір шоқпарды ала келеді » - деп жауап берді»
-
Мән Раббик – Раббің кім.
-
Забани – тозақта азаптаушы періште.
-
тәһлил шәриф – Құдайды асыра мақтау.
-
уа иману лә иабиғу тәмәмән –
-
мүшриктер – Аллаһқа серік қосып, Онымен қатар бір нәрсеге табынатын көп құдайшыл адам.
-
мүминдер – иман келтіргендер.
-
Мұнафиқ – екі жүзді.
-
тамуғ әһлі – тозақ иелері.
-
Хабибің – сүйіктің. (Алланың сүйікті құлы Мұхаммад (с.ғ.с.) ді айтып тұр.
-
ахирет – Аллаө тағала адамдарды есеп-қисап үшін қабірлерінен тірілтіп тұрғызып, олардың арасында төрелік етіп, іс-амалдарының қарымтасын беретін мезгіл.
-
табиғ – ұстау, сақтау.
-
хәлләб – алдамшы, алдағыш.
-
хатаб – сөйлеу, келісім сөз жүргізу.
-
Зәқуум – тозақтағы ағаш.
-
риба – өсімқорлық, пара алушылық.
-
Уағда – уәде.
-
риуаят Һурайрадан - Һурайрадан жеткен хадис.
-
жаһаннам – тозақ.
-
Риба – өсімқор.
-
мәсжид – мешіт.
-
Исрафил сүрін – сүр үрілуі дүниедегі ең ақырғы болатын жағдай. Бұл істі Аллаһ тағала Исрафил періштеге жүктеген.
-
әннас – адамдар.
-
мазлумға – әділетсіздікке, қиянаттылыққа сабыр еткен адам.
-
ғафу – кешіру, кешірім жасау.
-
Риуаят - хадистердің жету жолы.
-
ибн – ұлы.
-
Зәқуум – тозақтағы ағаш.
-
Ахмад – пайғамбар (с.ғ.с.) есімдерінің бірі. Ол «мақтауға лайықты» деген мағынаны білдіреді.
-
хамр – арақ.
-
Ғұсман – пағамбар есімі.
-
Ағузу биллаһи иә зул жәләл – шексіз үлкен, өте әділ Аллаға сыйынамын.
-
инсан – адамдар.
-
Уән нас – адам.
-
лафз – сөз.
-
алиф – араб тілі алфавитіндегі әріп.
-
дәл – араб тілі алфавитіндегі әріп.
-
рукуғ – иілу. Қолдарды тізеге қойып, төмен қарай иілу. Намаздың негізгі парыздарының бірі.
-
мим – араб тілі алфавитіндегі әріп.
-
сәжде – намаздағы жерге бас қою қалпы. Рукуғден тұрған соң маңдайын, мұрнын, башпайларының ұштарын, екі қолы мен екі тізесін, қысқасы жеті мүшесін жерге тигізу. Сәждеде көз мұрынның екі жанын көріп тұрады. Екі қол беттің екі жақ маңдайында, саусақтар жабық, қыбылаға бағытталады.
-
Әлхамду лиллаһ – «Аллаһқа мадақ!» деген сөз.
-
хамд – мадақ, мақтау.
-
латиф – жұмсақ.
-
иә әюһән нас – Әй, адамдар!
-
Ихсан – ахсана» етістігінен туындалған сөз. Бір нәрсені жақсы орындау, игілік істеу, жақсылық жасау дегенді білдіреді.
-
хайр – жақсылық.
-
Мустәхиққа – тұрарлық.
-
Қалб – жүрек.
-
Харад – бөліну, бас тарту.
-
Бағсдан – міндеттен.
-
Радиаллаһу ғәнһум уа ради ғәнһу – Аллаһ олардан және одан разы болсын.
-
Кәмил – толық.
-
қалбін – жүрегін.
-
Һиммәт – тырысу.
-
Мухкәм – мықты, сенімді.
-
Ғафләттің – ақылсыздықтың.
-
Бидғәттің – дін бұзарлықтың.
-
Һәустің – ұялтудың.
Достарыңызбен бөлісу: |
