Дін таѓылымы (тоѓызыншы єњгіме)

«Аѓузу биллаћ минаш шайтанир ражим уа лєќад халаќнєл-инсанә».

Дұрыста лайықты біздер жараттыќ адамды, яѓни Адам ѓалейћи сәләмні «мин сәлсәли» ќ±рѓаќ лайдан. «من صلصل»

Егер ол лайѓа ќолмен ±рса піскен (пиѓалдай) сањѓырлаѓан дауыс естіледі мин хємєин[153] ќара балшыќтан. Мєснунин [154] иістенген суда кµп жатќандыќтан сасыѓан ќара балшыќтан заћирда [155] жарату т‰рі осылай.

Хикмет илєћі ол ќара топырақа лєтиф [156] суын жаудырды µз мейірбаншылыѓы илен «و لقد خلقنا الإنسان».

«уа лєќад халєќнєл-инсанә» -ѓа айналдырды.

Оныњ ‰стіне و نغت فيه من روحى «уа нєѓхєт фићи мин рухи»-деді.

فقعوا له ساجدين«фєќєѓу лєћу сєжидин» болды.

فسجد الملئكة كلّهم اجمعين الا ابليس ابى ان يكون مع الساجدين قال يا ابليس ما لك ان لا تكون مع السا جدين قا ل لم اكن لا سجد لبشر خلقته من صلصال من حماء مسنون

«фє сєжєдєл мєлєикєт куллућум єжмєѓин иллє иблис єби єн иєкун мєѓє єссєжидин. Ќалє иє иблис мє лєк єн лє тєкун мєѓєс сєжидин. Ќалє лєм єкун лє сєжид либєшарин хєлаќтє мин сєлсєли мин хємєин мєснун»

Мағынасы: «Сонда періштелер тұтас сәжде қылды. Бірақ, Ібліс сәжде қылушылармен бірге болудан бас тартты.. (Аллаһ Тағала) Әй, Ібліс! Сен неге сәжде қылушылармен бірге болмадың, -деді. (Ібліс) Сен бейнеленген қара балшықтың кеуіп, сыңғырлағанынан жаратқан адамға сәжде етуіме болмайды- деді» Меккеде түскен. Хыжыр сүресі. 30,31,32,33-аят.

Ібліс ѓалейћи лєѓин айтты: Мен ќалай сєжде ќыламын оѓан, яѓни сондай адамѓа. Жараттыњ оны ќ±р балшыќтан, ќара топыраќтан исі б±рќырап сасып жатќан лайдан. Яѓни оны шар ѓанасирдіњ ењ хасисінан жараттыњ, мені шар ѓанасирдіњ барып т±рѓан жаќсысынан жараттыњ. Ол от, өзі рухани, µзі латиф. Қалай жисмді кєсифке(кєшифѓе) иіліп бас ќоямын дейді. Тєкєпарлыќ ќылды. Ібліс ѓалейћи лаѓинніњ назары Адам ѓалейћи сәләмніњ заћиріне болды, батынынан ѓафил болды. Заћир суретін ...рене кµрді, білмеді кєнж исрар сол қорабта мәдфун екендігін. ........

Әз хазірет Расул ѓалейћи солат уас сәләм пір сәийдке тафсир.

له مقاليد السموات والارض

«ләһу маќалидус сємєуєти уал ард»

Мағынасы: «Көктер мен жердің кілттері Оның иелігінде» Зүмәр сүресі. Меккеде түскен. 63-аят.

Ән хазірет ѓалейћи солат уас сәләм пәрмудке тафсир ....

لا اله الا الله و الله اكبر سبحان الله و بحمده و استغفرالله و لا حول ولا قوة الاّ با لله العلى العظيم هو الاول والاخر و الظاهر و الباطن يحى و يميت بيده الخير و هو على كل شئ قدير

«лє илєћє иллә аллаћ уаллаћу акбар субханаллаћи уа бихамдићи уас таѓфируллаћ уа лє хаулє уа лє ќууәтє иллє бил ләћи ѓєлиул ѓазим ћуує єлєууєл уал єхир уа заћир уал батин иухии уа иумиту бииєдићи єлхєир уа ћує ѓєлє кулли шєиун ќадир». Тафсир хусни. 201 сахиф. Жилд єссєни.

«ا انّا سنلقى عليك قولا ثقيلا ورتّل القرءان ترتيل»

«уа раттилил ќурән тєртилєн иннє сєнулќи ѓєлєикә ќєулєн сєќилєн»

Мағынасы: «Сондай-ақ Құранды өте анықтап оқы. (Намаз парыз болудан бұрын, түнде ояу тұру парыз болған. А.Т.Х.) Әрине саған салмақты (маңызды) Құранды түсіреміз» Меккеде түскен. Мүззәммил сүресі. 4, 5-аят.

فاقرءوا ماتيسّر من القرءان علم ان سيكون منكم مّرضى وءاخرون يضربون فى الارض يبتغون من فضل الله وءاخرون يقتلون فى سبيل الله فاقرءوا ماتيسّر منه

«фєќрєу мє тәиєссәрә мин єлќурәни ѓәлимә єн сєиєкуну минкум мәрда уа ахарунә иәдрибунә фил арди иєбтєѓунә мин фадлилләћи уа ахарунә иуќатилунә фи сєбилиллаћи фєќрєу мє тәиєссәрә минћу» ............. хадис Ғабдуллаһ ибн Ғумар радиаллаһу ғәнһу.

Мағынасы: «Ал енді Құраннан жеңіл келгенін оқыңдар. Сендерден науқас болғандар, басқалай Алланың мархаметінен несібе іздеп, жер жүзінде кезгендер, тағы басқа Алла жолында соғысқандар Аллаға мәлім. Ендеше Құраннан оңай келгенін оқыңдар». Меккеде түскен. Мүззәммил сүресі. 20 -аят.

«واذكر اسم ربّك و تبتّل اليه تبتيلا»

«уазкури исмә раббикє уа тәбәттәл илєићи тәбтилєн»

Мағынасы: «Раббыңның атын дәріптеп, әр нәрседен аулақ болып, Оған нағыз жөнел». Меккеде түскен. Мүзәммил сүресі. 8-аят.

«و لا بشئ من نعمتك ربنا لا نكذب فلك الحمد»

«уа лє бишєиун ниѓмєтик раббанє лє тукєззиб фє лєкєл хамд»

Мағынасы: «Сенің нығметіңе ризамыз. Аллаһ шындықты айтады. Барлық мақтау Аллаға».

Дін таѓылымы (он бірінші єњгіме)
Аз қадір бес, аз уақыт бес, бірәй дегір хош -осы үшеуінен өзін аулақ қылған қайғы ғамнан халас [157] болады. Иқтибәс [158] асылында аташ қабыс, яғни шұғыл талап уахз етмек дүр. Соңыра истифәде [159] ғылым уа талап һидәиәт үшін истиғара [160] қылынды. Мәғәз масдар мәимидүр фәуз [161] мағынасына уа һууә зафәр билхайр мәғә хусулис сәләмәт. «Уа жәғәлә кәлимәт әлләзинә кәфәру(кәғәру) әссуғлә уа кәлимәт аллаһ һиәл ғәлиә».

Мағынасы: «Еш даусыз жақсылықпен жеңуші» «Күпірлік жасайтын сөз айтты. Бірақ Алланың сөзі бұдан да жоғары».

«و ما النصر الا من عند الله»

Мансур әлхалаж атасы лақабі елге мәшһүр кинәиәсі әбул Мағис Хусәин ибн әл-Мансур дүр. Нисах нунның фатхил халис уа садиқ мағынасына әттәубәт әннусух бұндан дүр. Осы имам Әбу Мансур Мухаммад ибн Махмуд әл-матрид әл-муләққәб би имам әлһудә кәнә имам әлханифиә уа сахиб тәсәниғ мәтә, сәнәт 332 Самарқанд. Уа мә турид бидамма әттә ... мин Самарқанд. Юқал ләһә айдән мә тәрит ... әттәйн. «Ужәдә һууә мә юсадифу әлқәлб».

Хазіретті Ғиса рух Аллаһ [162] ғарабтан қатын алып. Медина Мунаууарада тұрып қырық жыл ғұмыр кешіріп қыз атасы болады. Хазірет [163] Ғұмар әл-Фаруқ радиәллаһу ғәнһунің [164] жанында дәфін [165] алынады. Имам Мәһди Син [166] еліне барып, ол һәм сонда тұрып үйленіп ұл атасы болады. Туған баланың серке жыйары имам Мәһдинің ұлы болады. Сонан соң жәһәнға қысырлық келді, бала тумайтын болады. Арық пенен семіздің басы бір ме? Жақсыменен жаманның жаны бір ме?

Хазірет Исрафил ғалейһи сәләм [167] сүр үргенде алты тесіктен дыбыс шығады. Біреуінен әнбиәлардың [168] жаны. Біреуінен мәләикәлардың [169] жаны. Біреуінен жындардың жаны. Біреуінен адамзат жаны хас уа ғам тәмәм. Біреуінен шайтандардың жаны. Біреуінен жамиғ [170] хайуанат жаны. Мәмәтларында әлбәс әууәлінен кәфіндер [171] иле қабірден мәбғус [172] ...лер. Оныншен кәфінде иһтимәм керек дүр. Жалаң бас, жалаң аяқ қопарылар. Кәшф тәфсирінде қабірден жәннәтке [173] кіргенше мүминдерге қиямет күнің мөлшері бір намаз оқып боларлық уақытының мөлшері деген. «Уаллаһу әғләму би сауаб» хақ сөз.
Ѓылым мєні
Адам баласы білемін деп талап ќылса, білмейт±ѓын нєрсесі болмайды. Жалѓыз-аќ жете білуіне кµнбейт±ѓын не нєрсе?

Адам баласы не нєрсені ‰йренемін деп талап ќылса, ‰йренуге кµнеді. Жалѓыз-аќ ‰йренуге кµнбейт±ѓын не нєрсе?

Бір айырылып кеткен соњ ќайта ќосуѓа кµнбейт±ѓын не нєрсе?

Адамѓа алыс болѓанда не алыс, Адамѓа жаќын болѓанда не жаќын?

Т‰зетуге кµнбейт±ѓын не нєрсе?

Бір екі жолдас бар: тізе ќосып т±рѓанда д‰ниеніњ т‰бін т‰сіреді, тауды орнынан кµшіреді. Екеуін бірінен-бірін айырып, ешкімніњ жолдас ќылып алуына кµнбейтін не нєрсе?

Біріне-бірі ќарасып кµзін тайдырмастан µмір µткізген не нєрсе?

Бірін-бірі ќуысып, шаршамастан, талмастан µмір µткізген не нєрсе?

Екеу-екеу бас ќосќанныњ баріне де бір айырылмаќ, µмірінде ќосаѓын жазбастан айдай ѓаламѓа аныќ белгіленген айырылмай µте т±ѓын не нєрсе?

Кісініњ ќолына т‰спейт±ѓын, еккенмен бітпейт±ѓын, ќуѓанмен жетпейт±ѓын не нєрсе?

К‰йе тимей, сен тимей кісіні кµріксіз ќылып тастайт±ѓын не нєрсе?

‡ш нєрседе сенім жоќ, т±рѓан орнында т±рады-ау деп ойлауѓа жарамайды. Б±л ‰шеуі не нєрсе?

Шыќќан орнына ќайта симайт±ѓын не нєрсе?

‡ш арсыз бар, ‰ш даусыз бар, ‰ш ќадірсіз бар, б±лар не нєрсе?

‡ш нєрсені ќылу жарамайды. Ол ‰ш нєрсе не нєрсе?

Адамныњ жете білуіне кµнбейт±ѓын нєрсе? Ќ±дайдыњ заты ќандай екендігі, ќайда т±рат±ѓындыѓы.

‡йренуге кµнбейт±ѓын нєрсе - зереклік.

Бір айырылѓан соњ ќайта ќосуѓа кµнбейт±ѓын нєрсе - бастыќ жігіттік.

Адамѓа алыстыњ алысы - µткен µмір, жаќынныњ жаќыны - µлім.

Т‰зетуге кµнбейт±ѓын нєрсе - б±зылѓан ой, хиялы болу, сушмаш майхулиє...

Екі жолдас: жан мен дене

Біріне-бірі кµзін айырмай ќарасып т±рѓан- кµк пен жер.

Бірін-бірі ќуысып µмір µткізген – к‰ндіз бен т‰н.

Бірінен-бірі айырылмай µмір µткізген аќ боз ат, кµк боз ат екі ж±лдыз.

Ќолѓа т‰се бермейт±ѓын нєрсе – сабыр.

К‰йе тимей, сен тимей кісіні б±лѓайт±ѓын нєрсе – ашу.

Осы т±рѓан орнында т±рады-ау деп сенбейтін нєрселеріміздіњ бірі – жан, бірі – дєулет, бірі – сыр.

Екі нєрсеге ие болуына тырысу керек: Бірі – ќолыњдаѓы барыњ, бірі – т‰пкі сырыњ.

Шыќќан орнына ќайта сыймайт±ѓын ‰ш нєрсе: Бірі – мылтыќтан атылѓан оќ, бірі – жайын балыќ, бірі – ауыздан шыќќан сµз.

‡ш нєрсе т±рѓан орнында т±рып, т±рѓан орнына сыйымсыз: Бірі – µлген µлік, бірі – от басындаѓы к‰л, бірі – бой жеткен ќыз.

‡ш арсыз: Бірі – ±йќы, бірі – тамаќ, бірі – к‰лкі.

‡ш ќадірсіз: Бірі – жігіттік, бірі – денсаулыќ, бірі – жаќсы ќатын.

Үш дауасыздың бірі – мінез, бірі – кәрілік, бірі – өлім.

Қылуға жарамайтұғын үш нәрсе: Бірі – кісі өлтіру, бірі – кісі көңілін ренжіту, бірі – өз қолынан салған мүлікті өзі бұзу. Алдыңғы екеуінен бұл жаман.

«фє мєн єхєбєћу таѓала жєѓєлєћу мєхбубєн фи ќулубићим єй ќулуб єлхєлќ єжмєѓєћум» Лиќаулєћу таѓала: «иннєллєзинє ємєну уа ѓємилу єссалихат сєиєжѓєл лєћум єррахман уєдє»

Уа лиќаулєћу ѓалейћи солат уас сәләм: «изє єхаббє аллаћу ѓєбдєн дуѓє жєбрєйл фє ќалє инни єхаббє фулєнєн фє єхаббєћу фє иухиббућу жєбрєйєл суммє иунєди фис сємє фє иєќул иннє аллаћу таѓала иухиббу фулєн фє єхаббућу фє иухиббу єћлус сємє суммє юуєддиѓ лєћу єлќєбул фил ард» Єлхадис рєуєћу муслим ибн єбу ћурєирє ѓєлє єлќари.

Мағынасы: «Адамды сүйсең, Аллаға деген махаббатың екі жүзді болады»

«Аллаһ кімді жақсы көрсе, оның жүрегіне Аллаға деген махаббатты арттырады. Расында иман еткендерге және жақсы амал жасағандарға Аллаһ Тағала уәдесін орындайды».

«Пайғамбарымыз айтты: егер Аллаһ бір құлды ұнатса, Жәбрәйлді шақырып, оған айтады: бұл - менім сүйікті құлым. Оның барлық дұғалары қабыл болады. Хадисті Муслим ибн Әбу Һурайра жеткізді».

«اقيموا الصلوة و اتوا الزكوة و لا تقربوا الزنا ولا تقتلوا النفس ولا تأ كلوا الربا»

«Єќимус солат уа єту зєкєт уа лє тєќрєбу єззинє уа лє тєќтулу єннєфс уа лє тєкулу єррибє»

Мағынасы: «Намазға тұрыңдар, зекет беріңдер, зинаға жоламаңдар, өз-өздеріңе қол жұмсамаңдар және өсім жемеңдер »

«امّا ان احب الله عبد الم يضره ذنب»

Әммє єн єхаббє аллаћ ѓєбдєн лєм иудрић зунб»

Мағынасы: « Егер Алла құлын сүйсе, ешкім де оған қастық жасай алмайды»

Хадис шарифны истинєд етерге Алла Таѓала тарапындан сµйлемес улан бір кісіні қадір кабәирге ... қылсада жинәб Аллаһ ең ғазаб етмес. Егер ең күнәһі зарар бермедүр, оны қадір ғамалдарны тәрік қылсада ... ең зарар келмесінден ондан ғамал сақт боларлық онда ...ларның ғибады ... хақ тафкир уа мәләхиз боларға керек деп бұнда ирад қылмақ нусус қатғны еңру лашығында кәпірі иман озыре таржих олдығында шабһ жоқ дүр.

Хусусән жинәб хақ уағбуд Раббикә хәттә иәтикә әлиқән» бұйырмас дүрге опат болғанша Раббіңа ғибадат қыл демек. Олмағлы сағ олдақша ғибәдәтнің ужубіні ифәдәһ етер ... ғәлә зәлик мазкур хадиснің мағнәи муниғі нусус сәир қаринә силә Алла Тағала бір пендеге махаббат етірсе оны мәнәһик(мунәһиг) ертегібден сақтап ол пендеге аслән зарар келмес демек болар. Мәниғән ғәли уа рафиғ белінде улен мутәхәбәт луғәт ғусмәниә. Єркєн арбаѓа исләми Мысыр шейх әлисләми муфти Мухаммад Ғабдућу хазретлері тафсирінден муќтабис(муқтас) .

Єћл исләмден ќууат уа шєукєт ...ж исләмден жәмәл уа ләтәфәт зєил болмас. Іс үшбу айтылмыш єркєн арбаѓа аслиәніњ маѓќудәтінден неше олмас зәћир дүр. Єркєн арбаѓа ісі б±нлардан ѓибарат д‰р. Бір Ќ±дай иѓтиќад етмек, єр т‰рлі әѓмал салихлары иќамәт етмек, уа ѓамал келтірмек. Әр не кәби шабаћлар ихат етер ерген, хаќ уа хаќиќат илє тәуси етісмек, шәћуәт ћужум етер ерген сабыр илє тәусииә етісмек.
Уєлѓаср
Уєлѓаср сүре [174] жамѓысы бұң иршәд етмес дүр. Осы т±рѓан заманымызда біздіњ м±сылмандарда «иман» фаќат лисанда [175] тұр дейді олнур. Кєлимәт [176] расмиәдан ѓибарат дерге бір-біріне таќлид [177] илє махафиз [178] алынар. Фадиләті разилден[179], хайрі шарден фарќ[180] етуге ќууат жоќ. Хәттә бізде: «فامّا من أعطى واتقى وصدق باالحسنى».

«фә әммє мєн аѓта уат-таќа уа саддаќа бил-хуснє» жалилсінде мәдлул ѓалейћи улан «иман» ќалма мыс.

Мағынасы: «Ал енді әлде кім (Алла жолында) берсе, тақуалық қылса. Жақсылықты дұрыс деп білсе» Меккеде түскен. Ләйіл сүресі. 4-5-аят.

Б±л аят кәримніњ маѓнәи шариғы ... єммє єркімге бірдей ќолындаѓы малын уа п±лын Ќ±дай ‰шін, Құдай жолына деп оны µзі саќланды. Қорыќты шіріктен уа к‰нєћ кәбирлардан [181] уа расқа тұтты, хаќ уа шын сµз деп білді.

«وما انفقتم من شىء فهو يخلفه ». «уа мє єнфєќтум мин шәин фє ћуує юхлифуһу» Ќ±дай ‰шін Ќ±дай жолына не берсењ есесін Алла µзі жеткізеді деген сµзде.

Мағынасы: «Тиісті орынға бір нәрсе жұмсасаңдар, сонда Аллаһ, тағы есесін береді. Ол ризық берушілердің ең жақсысы де» Меккеде түскен. Сәбә сүресі. 39- аят.

Осы аят кәримді шын уа рас деп біліп. Шын ыќыласымен ќылып т±рѓан м±сылман бар ма? Біздін єр кемсігенде істемекте улан әѓмал уа әфѓәлні [182], хәсәнәт [183] жұмласынден с... Ќ±дайдан өтінмейрақ сауапта ємид етілмекте дүр. Іслемес әѓмал уа єфѓєлні хәсәнәт жұмласында неме сәииәт [184] жұмласында неме тєфкир [185] уа бі... олсун хисәб [186] етілмекте д‰р. Хәттә бізде хусн[187] илен қубхні[188] тағриқ [189] етер қуатта жоқ. Назар исламда иман ісі хәйрі шәрден фадиләті заттан жақын фәрқ етмек, һәмде хәйрі фадиләті мәхбуб, шәрі рәзаті мәкруһ [190] көрер бір қууат қәһре иғтиқад етпектен ғибарат дүр. Басқа еш бір шәи дегіл. Егерде иман фәқат лисанда тұр дейді олнур. «Құдайым бір, уа бар» кәлималардан кәне ғибарат болса еді. Иманның соң дәреже ... бір шәи олдық иле б... шәмділік дүниеде имансыз кісі болмас еді. Зәйрә әр-кім қууәт қәһирнің мәужудәтәне хәттә ... ғақыл иле білер. Қууат қәһирні лисані іңкәр етседе қалбі іңкәр ет... Фәқат иман хақиқи Құдай бар демек кәні дегіл. Бәлки Құдайны тақдис тәухид тәғзим [191] етмекте һәмде хәйрі мәхбуб [192], шәрі қәбәих мәкруһ көр дегені, иғтиқад етмекте кәні мутәсәуир [193] болар.

Бұ иле иман хәсил болар ісі пенденің қалбнде мәхәфәт Аллаһ ғәрд [194] олар. Пенденің қалбінде мәхәфәт ғәрд олдым. Пенде ... қәбәихтен мәниғ [195] етер. Нәфсі әммәрәһ сен сұлтан болар. Расул әкрам әпендеміз уа басқа расулдар иман етмекте һәмде Құдайдан мунзәл [196] илан кітаптар иман етмекте ... бір Аллаға иман етпекте тәммә болар. ... Аллаға тасдиқ еткен. Оның расулдарына уа китабларына іңкәр етеміз. ... фәдә ғәир мутәнәһиде [197] мәбсус улан әжір амалдар һәммәсі бір Құдайның әсері дүр дей иғтиқад ойларлар. Со ғалам дүниеде хәдәс [198] болар шәилар, бір Құдайның тақдирі иле уа құдіреті иле уа жәуде(жууәде) келер дей иман етер. Нәби ғалейһи [199] қалбі иле Құдай мәтуж олар. Лиқа Құдай арзы етер. Һидәият Құдайдан істер істі хақиқи иман сонда ғибарат дүр. Жоқ іс кәлимәт расмиә уа пенденің қалбні хәйәт уа ... тасдиқ. Бізден муқәддәм [200] бір шоқ үмметтері жәһиләт [201] уа әділдерін түсіріп һиләк етмес дүр. Әу үмметтер әр не қадір, расулдар тасдиқ етіңдер. Етілер істе иман уа дүние тәңірінің фәқат расуд зәһирлерні мәхафиз етіп, дін уа иманның ғулуиәт уақытысында уа фәдиләтінден ғәфил алдықларындан хасар ғәмумиәте қалмаслар демек. Инсандар хасар ғәмумиден истиснә [202] етерден ... нәпсі иле мәқрун тасдиқ уа иқрарда ...де Құдайның хүкіміне бой ұсынмақтан ғибарат дүр.

«انما المؤمنون الّذين امنوا باالله و رسوله ثم لم يرتا بواو جاهدوا باموالهم و انفسهم فى سبيل الله اولئك هم الصادقون

«иннәмәл муминун әлләзинә әмәну биллаһи уа расулиһи суммә ләм иуртәбу уа жәһиду биәмуәлиһим уа әнфусиһим фи сәбилиллаһ уләикә һум әссадиқун»

Мағынасы: «Құдайға және елшілеріне сенгендер, Аллаһ жолында өз малдарын садақа еткендер, олар иман еткендерден болып саналады».

Кәне малы мен басы мен Құдай жолына тік тұрып, Құдай жолынан малын аямай, жанын аямай, иманында шын болушы бар ма? Жоқ деуге жарамайды. Бар деп айтуға көзге көрініп тұрған ешкім жоқ. Байда сәхәуәт жоқ, кедейде қанағат жоқ. Құдай жолынан бай малын қызғанады, кедей жанын қызғанады. Бұл жүрген мұсылман жыланның түсіп қалған қабығы. Мұсылманшылық не екенін білмейді, қайдан мұсылман болады. Дін не, иман не білумен жұмысы жоқ. Алла өзі сақтасын «نعوذ با الله من شرور انفسنا و من سياءت اعمالنا»

«нағузу биллаһ мин шурур әнфусинә уа мин сәииәт әғмәлинә»

Мағынасы: «Иә, Аллаһ! Біз жаманшылықтардан және жаман амалдарымыздан саған сыйынамыз».

Қанша тінтіп іздегенмен біз көрген мұсылман да аят кәримге муафиқ болып иман әсері табылмады. Ізгі ғамалға келейік. Әғмәл салих [203] көрейік бенларында хасад ғәдәуәт жәһәләт кәбір уа кәсәләт [204] бәхил [205] уа имсәк хиянәт уа нифәқ кәзб [206] уа риә [207] хаилә уа мәкр шәиғ болмас үммет арасында әғмәл салих нәсл иқамәт ун.... Уа нәсл әғмәл салихнің рухы фадиләті немен болар? Һәиәт ижтимәғииә мәсус бір хәлде екен. Нәслден көп биік бір шәи иқәмат олнур. Хәл бұ әр бірімізде дінді иқәмат парыз бір шәи еді. Дін деген бір қорған. Ол қорған көптің басы бірігуімен бинә болмақ. Көп бірден ұмтылып тапқан малын, таппаған(тапқан) жанын аямай ол қорғанға бір-бір кірпіш орнына қаланса. Дін сонды дін болып орынға тұрып, қанша жұртқа бас пана болуға жарамақ. Шын ниеті қосылып екі кісінің басы бірікпейді. Жалғыз ағаш жалбарынсаң жанбас. Жалғыз қаз келгенмен жаз бола ма? Өзің білме білгеннің тілін алма деген. Қарғысқа ұшыраған жұрт Құдай сөзі құранға сенбейді. Әбден сеніп алған орынсыз сөздері бар: Ертеңгі үшін есек қайғырады. Таңдағы тамақ тәңірден. Көппен көрген ұлы той.

Өзі айтқанмен бұл сөздерінің де мағынасын білмейді. Ләфз деген қабық. Мағына деген дән. Не нәрсенің де болса дәнімен жұмысы жоқ. Қабығымен алданып, қуыршақтай кісі деп малданып қалған жұртқа не айтарсың.

Құдай сөзін айталық. Шәбәһәт һужум [208] айтар екен нұр хақиқат иле тәуси етісіп иһтидә [209] етмек. Шәһуәт һужум айтар екен қуат сабыр иле хәрәкәт етіп көз мәғә...де болмақға тәуси етісмек кәби исламның рукндернден. Со екі биік шәилар шамділік еш бүлінмес. Әддин нәсихәт [210] дей лисан нәбуәтінден садир [211] болмас ісде шамділік насихат етмекте, һәмде насихат қабыл етпекте жоқ. Әмір бил мағруф уа нәһи ғән әлмункәр кәбислер иғтибәр әлнәмир [212]. Тәуәси билхақ, тәуәси бис сабыр кәби шәиларі мәудуғлерінден .... Тәуәси билхақ тәуәси бис сабыр ісі ғәиәт биік бір уазиф дүр. Ислам солар иле майдан алмас. Тәуәси билхақ, тәуәси бис сабыр ісі хикмет уа мәуғиз хәсән иле пенделері хақиқатта дәғуәт [213] етмек. Һәмде шәһуәтлар әу...лар ләзәтлар ... нәһи етіп. Сабыр уа сәбәт әқдам уа нашат иле тәуси етмектен ғибәрәт дүр. Ислам сабыр уа сәбәті бір рәкн олрақ иғтибәр етмес һәм де сабыр қылушылар пәк зиәдә мадх [214] етмес дүр. Тәжрибә иле һәм ... дүрге бір милләтнің әфрәдінде сабыр уа сәбәт болмас іс ол милләт инқирәд .... Билғәкс әфрәді сабыр қылушы үммет аз.

Бір заманда бүтін дүние истиләи дүр. Мәселен ибтидә [215] ислам да мужәһидин [216] ислам н... қатир әрз мәлик болмаслар еді. Бұлар һәббә [217] сабыр берекетінде болды. Бүгін мұсылмандар қасіретінде қалмастар іс басқа дегіл сабыр олмадығы үшін дүр. Хәттә жәмиғ [218] ... мунбәғ [219] ... дүр десекте мәбәлиғ [220] болмас жәмиғ рәзәил [221] сабыр жоқтығы со нәтижесі дүр. Кәзәликә [222] мұсылмандарда ғилм уа мағариф [223] жоқтығыда со сабыр болмағандығы дүр. Ислам хүкімін көре ғылымды «мин әлмәһди иләл ләхд» [224] талап етпек ләзим [225] істе һәиһәт [226] . Һәиһәт қайда ол «мин әлмәһди иләл ләхд» хәттә бір сағат мәталиғке сабырлықлары жоқ. Аталары мектепте оқымақта иле балаларына сараңдық қылар. Со иле айтып бүтін милләтні уатанні нәжидүр.

Мұсылмандары ғәлә әлғәмум [227] дерлік фасад иғтиқадлар әуһәмдар хиәлаттар истилә етмес олдықны түсініп бір кісі майдан шығыпты. Әуһәмдар исәрәтінден уанкер хақаиқ жасараттен мәниғ етіп хақиқат исламні баян келтірсе. Ол з... бейшара қиямет құшар жерлер. Егерде Мұсылмандар бидғәт [228] хәр апаттардан ... олынмас. Жәғлі діндеріне бір оқыпта төрт рукн ғибәрәт улан асыл діндерді иқамат етерлер ісі. Яғни ... мәхбуб рәзәләті мәкруһ көрерлер, бір Құдайды тәухид тәнзиһ етерлер. Уа еш бір шәині шірік итихәз етпестер ..... ғибәдат етерлер оның ризасыны талаб етіп әғәмл салих ғамал келтірерлер іс. Бір-біріне бидғәт уа зәләләттен сақтайықта хақиқат дәғуәт етерлер. Әр не кәби әмірде олсын бір-біріне сабыр уа сәбәт иле тәуси айтысып мусәғәдә шәриғи дәхәлінде ... етерлер іс ... жоқ. Құдайның уағдасін мәзһәр [229] аларлар.

وعد الله الذين آمنوا منكم و عملوا الصالحات ليستخلفنهم فى الارض كما استخلف الذين من قبلهم و ليمكنن لهم دينهم الذى ارتفى لهم و ليبدلنهم من بعد خوفهم امنا يعبدوننى لا يشركون بى شياء

«уағдаллаһул ләзи әмәну минкум уа ғәмәлу әссалихәт лиәстәхлифунәһум фил ард кәмә истәхләфу әлләзинә мин қәблиһум уа лиумкинн ләһум динәһум әлләзи иртәфә ләһум уа лиубдилнәһум мин бәғд хәуфәһум әмәннә иуғбидунни лә иушрикун би шәйән» Аят жәлилде зікір етілмес уағда мәзһәр алдақлары кәбіһім.

Мағынасы: «Алла сендерден иман келтіріп, ізгі іс істегендерге; өздерінен бұрынғы өткендердей жер жүзіне мұрагер қылуды уәде етті. Сондай-ақ олар үшін өзі разы болған дінін нығайтып, хауіп-қатерден кейін бейбітшілікке айналдырады». Мединеде түскен. Нұр сүресі. 55-аят.

«و من كفر بعد ذلك فولئك هم الفاسقون »

«уа мән кәфәрә бәғдә зәлик фә уләикә һум әлфасиқун»

Мағынасы: «Кім осы нәрсеге күпірлік қылса, ол пасықтардан болады».

«ان الله لا يغير ما بقوم حتى يغير و اما با نفسهم »

«иннә аллаһу лә иуғиру мә биқәум хәттә иуғиру уа әммә биәнфусиһум» аяттарда мәзкур улан уағидлардан әмин аларлар.

Мағынасы: «Расында қауым өздерін түзетпейінше Аллаһ бұл қауымды түзетпейді».

Құранда хақиқи иман етіңіз һәй бір уақытта хасранда өлмей шықларын баян етілмес дүр. Фәқат иманның әғмәл салихи муқарән болмасы шарт етілмес дүр. Егер де мұсылмандар бұндан соңыра хақиқи ислам риғәиәт етерлер іс бұ иле хәсәрәт уа исәрәттен құртылып, бір пәк мәдинәт ислами тәшкил етерге бүтін ... мәлик улузлар еді. Алла Тағала құранда уағда етмес дүр. Мәиән Ғабдул әууәл ибн Мұхаммад Хәфт әлғәфәи әләқәуи.

Бүгін жаһан жүзінде улан мұсылманлар фәуқ әлғадат фақирлар [230] уа ғылымсыздар дүр. Басқалар бірге жүз мәртебе алға кетіглерінден ислам дүниесі бұндан сегіз жүз жыл муқаддәм бастағы орында тұр. Бұның үстінде мұсылмандар бір-бірі иле әлфәтсіз жасарлар. Ғәиәт жузі шәиларні мәудуғ [231] қылып, хуббуларні қабиһ [232] көріп, бір-біріне дұшман улырақ мәғишәт етерлер. Ғәлимдарның көптерінің ғұмырлары мәһиәтнің мәжһул алып болмадыға бәхсі иле уа ғұмырының мунсариф алып олмадыға хақында мәнәзир қылысып озар. Әуелгі мұсылмандар 70 фәрқ олмаслар іс. Бүгінгі мұсылмандар мәлик мазһәб [233] иғтибәрінше 700 фәрқ олмаслар дүр. Хәл бүгіліп нәзәғлары нәзәғ ләфзі дүр.

Ерте қартайуға уа ғұмырның қысқалығына себептер қайғырмақ уа қасіретленбек. Бір нәрсе хақында дәим фикрде болмақ. Уа өткен де улан дүниәуи іслер үшін өкінбек. Қорықпақ, әфрәт дәрежеде шаттанбақ. Күншіл болмақ, дұшпандардан өш алмаққа тырыспақ. Уа аңларның һиләк болмақтарын күтіп тұрмақ. Оларның ғәибларны іздеп шұғылданмақ. Ашмақ ішмек тұғырысында қағидасізлік, соң жатып, соң тұрмақ. Сифәһәт [234] иле мубтәлә [235] болмақ.