Тақырып: Математиканың ғылыми әдістері

 

1.   Оқыту   әдістері    жайында   жалпы   түсінік.

Мектепте оқыту ісінде оқу пэнінің мазмүнының көлемін анықтаумен және сабаққа қажетті материалды іріктеумен қатар оқыту эдістері   де ерекше маңызға  ие. Оқушылардың жас ерекшеліктері мен пэннің мазмүнына сэйкес таңдалған эдіс білімнің саналы да, баянды болуын қамтамасыз етеді.

Оқыту әдісі дегеніміз - шэкірттердің белсенді танымдық қызметін қамтамасыз ететін, мүғалім мен оқушының нысаналы, бірлескен эрекеттерінің   нақты түрі. Оқытудың әдістері мен принциптерін түрлері мен тәсілдерін зерттеу дидактиканың обьектісі екені мәлім. Бірақ әр пән методикасының міндеті - оқытудың жалпы әдістерін өзіне икемдеп қолдану. Алайда оқытудың өзі мұгалім мен оқушының бірлескен қызметі болгандықтан олардың әрекеттерінің ара қатынасын анықтау дұрыс. Оқыту процесінде оның екі қырын: сабақ беру мен оқуды анықтап   алған жөн.

Сабақ беру - мұғалімнің атқаратын қызметі, ол материалды баяндауды оқушылардың оқылатын нәрселер мен құбылыстарды бақылауын ұйымдастыруды оқушылардың оқып үйрену және білімін қолдана білу жөніндегі жұмысына жетекшілік етуді, олардың меңгерген білімін икемдіктері мен машықтарын тексеруді қамтиды. Оқу - мұғалімнің жетекшілігімен орындалатын оқушылардың саналы қызметі, ол белгілі бір нәрселер мен процестерді олардың қабылдауын және мұғалімнің түсіндіруін тыңдауын оқытылатын фактілерді нэрселерді, құбылыстарды және олардың арасындағы байланыстарды    ұғып   алуды,   қабылданған   фактілерді   қорытындылауды, мүғалімнің тапсырмасы бойыеша алған білімін пысықтауды жэне қолдана білуді қамтиды. Бұдан оқыту әдістері сабақ беру әдістері мен оқып үйрену әдістерін   қамтитынын байқаймыз. Оқыту әдістері әр алуан және жыл өткен сайын кемелденіп, жетіліп тұрады, себебі оқыту процесі ұдайы дамып, оқытудың жаңа күралдары қолданылады, қоғамыздың дамуына сэйкес оқушылардың да өркендеу деңгейі жоғарылайды. Сондықтан оқыту эдістерін үдайы жүйелеу   жэне сараптау қажеттігі   туады. Оқыту эдісі - білім беру жэне білім, іскерлік жэне машықтарды игеруге азаматтық түлға қалыптастыруға бағытталған оқушылардың танымдық   және практикалық   қызметтерін үйымдастыру тәсілі. Оқыту мен тэрбиенің методикалық түрі мен методикалық айласының ара қатысын айырған маңызды. Түр де, айла да мүғалім қызметінің тэсілі. Бірақ айла - түрдің элементі қүрамдас бөлігі. Түр неғүрлым жалпы, кең педагогикалық проблемалармен ал айла дербес методикалық мэселелермен байланысты. Айла түрді жүзеге асыруға көмектесетін қосымша кезең. Түр айлаларының жиыннтығын жүйесін камтиды. Оқытудың жалпы эдістерінің әр түрлі жағдайында мүғалім мен оқушылар   қызметінің   ерекшеліктерін қарастырайық.

1)   Түсіндірмелі   -   иллюстрациялық эдістің мәні дайын материалдарды эр түрлі қүралдардың көмегімен беруінде. Мүнда мүталім белсенді роль атқарады да, оқушының ролі бәсең - оның міндеті   зейін   қойып    тыңдау   жэне жазу. Дайын информацияны берудің неғүрлым тараған тәсілдері -мүғалімнің ауызша сөзі, баспасөз және көрнекі   қүралдар. Материалды ауызша баяндау тэсілдерінің бірі - эңгімелесу. Ол барлық кластарда қолданылады. Әсіресе әңгімелесу жаңа материалды баяндауға оларды  баяндандыруға тереңдетуге тексеруге қолайлы. Әңгімелесу барысында мүғалім алдын - ала дайындалған сүрақтар жүйесі бойынша жаңа материалды баяндауға қажетті мэселелерді қайталап, кездесетін үғымдардың қасиеттері мен белгілеріне оқушылардың назарын үдайы аударып отырады, осылар арқылы оларды белгілі бір заңдылықтарды анықтауға жэне сол заңдылықтарды түжырымдауға экеледі. Сондықтан мүғалім әрдайым эңгімелесудің   жоспарын   жасап алғаны жөн. Математиканы оқыту процесінде әңгімелеу арқылы негізінен тарихи мэліметтерді, ғылыми жаңалықтарды кейде материалдың кіріспе мен қорытындысын баяяндауға болады. Мәселен, эңгіме түрінде санның пайда болуы, саң үғымының алғашқы дамуы, өлшемдер жайында геометрияның шығуы, математиканың басқа гылымдармен байланысын, оның қолданымын, отандық немесе шетелдік математиктер жайында айтуға болады. Бірақ теореманы дэлелдеуге немесе қорытындыны баяндауға эңгімені пайдаланбайды. Сондықтан эңгімені пайдалану мүмкіндігі шектеулі болғандықтан, мүғалімге ерекше жауапкершілік жүктейді. Мүғалім материалды шепіен тілмен, көркем қызық эңгімелесуі   тиіс. Математика сабақтарында эңгімелеудің бір түрі-түсіндіру жиі пайдаланады. Оны эсіресе бір үғымды немесе сөйлемді дэлелдегенде , түсіндіргенде негіздегенде қолданады' Материалды түсіндіргенде пікір, ой қорыту сияқты логикалық амалдар қолданылады. Бүл эдіс теоремаларды дәлелдеуге, есеп шыгаруда үғымдардың қасиеттері мен > белгілерін    баяндауда   өте тиімді. Оқыту          барысында        түсіндіруді        эңгімелеумен        үйлестіре пайдаланған дүрыс. Мүнда мүғалім оқушылардың белсенділігі мен ынтасын қостау мақсатымен олардан, өз пікірлерін айтуды байқаған құбылыстарын түсіндіруді өз ойларының дүрыстығын дәлелдеуді талап еткен   пайдалы.

4-5 сыныптарда фигуралардың симметриялық қасиеттерін өткенде бір парақ қағазды бүктеу арқылы тэжірибе жолымен көрсетуге болады. Мәселен, берілген түзеуге қарағанда симметриялы фигуралар үғымын түсіндіру үшін көшірме қағаздың көмегімен тең фигураларды салып көрсетуге болады. Ол үшін бір парақ қағазды салып, тиісті фигураны парақтың сыртына сызады. Ал парақты жазған кезде олардың ішкі беттерінде өзара тең фигуралар шығады. Бүдан эрі парақты бүктеу сызығының бойымен бүктегенде салынған фигуралар бір - бірімен бетесетініне назар аударып, түзеуге қарағанда симметриялы фигуралардың анықтамасы беріледі. Осы тэріздес бірнеше жаттығу орындағанан кейін симметриялы фигураларды тоқтада салу қажет. Осындай бірнеше салулары орындаған оқушы бақылау мен тәжірибенің көмегімен фигураның симметриялы нүктелерін қосатын кесінді симметриялы өсіне перпендикуляр және онымен қиылысуы   нүктесінде қақ   бөлінетіні көздерін   жеткізеді.