Мүмкіндігі шектеулі балаларға математиканы оқыту әдістемесі Тақырып: Мәтінді есептер, олардың кезектілігі, топтастырылуы

 

1.  Оқушыларды жаңа есептеу бірлігі - жүздікпен таныстыру;

 
Үйретілетін жаңа сөздер:

1.  Үш таңбалы сан

2.  Жүздік

3.  III разрядтың бірлігі

4.  Мың, км, г. Қолданылатын көрнекіліктер:

Таяқшалар жүз-жүзден буылған, он-оннан буылған жэне жеке;

Разрядтық кесте, кеспе цифрлар, үш таңбалы сандар жазылған топшамалар.

«Мыңдар» тақырыбын оқып - үйрену барысында окушылар жаңа есептеу бірлігі «жүздікпен» танысады жэне үшінші разряд бірлігі үғымы енгізіледі, 1000-ға дейін санауды, оқуды, жазуды үйренеді. Үш таңбалы санның жазылу принципі эрбір цфрдың орындық мэнімен анықталады. Сондықтан оқушылар кез келген үш таңбалы сан бірліктен, ондықтан, жүздіктен жасалатынын игеріп, санды разрядық қосылғыштардың қосындысы түрінде көрсетіп жаза білулері керек.Осыған орай дайындық жүмысы түрліше ауызша жаттығулар орындаудан басталады.

- Жүзде неше ондық бар? Ондықта неше бірлік бар? Он бірліктен неше артық? Ондық жүздіктен неше артық? Ондық жүздіктен неше есе кем?

- 6 ондық 6 бірліктен қүралған қандай сан?

- 1 разрядтың 8 бірлігінен түратын қандай сан?

- 89 бен 98 сандарында эрбір цифр нені көрсетеді?

- 21 - ден бастап бір-бірден қосып сана, он-оннан қосып сана.

Көрнекілік ретінде метрлік лента немесе рулетканы пайдалануғаболады да, 1 дм =10 см, 1 м= 10 дм, 1 м- 100 см екеніне көз жеткізеді. Әрі үзындықтың өлшем бірліктерін түрлендіруге байланысты жаттығулар қарастырылады. Мэселен, дециметрмен, метрмен, сантиметрмен өрнектеп көрсетіңдер: - 101 см,      102 см,     103 см ..... Бүл кезеңде оқушыларға «Ондық» , «Жүздік» тақырыптары бойынша алған білімдерін пайдаланып , сандардың натурал тізбегін эрі қарата жалғастырады, санағанда эрбір келесі санның алдыңғы саннан біреуі артық, алдыңғы санның келесі саннан біреуі кем екенін тиянақтай түседі:......192........200..............3000........ .....4000 сандарының көршілерін ата. Таяқшалар , жолақшалар, шаршылар, моншақтар, ілгектермен бір - бірлеп 10-ға дейін санап бір бума, бір онық шығарып көрсет. Мысалы қатырма жолақшаға бір - бірлеп он ілгек қада. 10 бірлік -1 ондық, ал 10 ондық - 1 жүдік. Осындай 10 ілгек қадаған 10 жолақшада барлығы неше ілгек бар? 10 жолақшадан түратын шаршыда неше ілгек бар? Мүнда біз алдымен бірліктермен, сонан кейін ондықтармен? Ең соңында жүздіктермен санадық. Әрқайсысында 10 шаршыдан 10 жолақша, ал эр шаршыда 10 ілгектен болсын делік. Сонда, бір жолақшада барлығы жүз ілгек, ал екі жолақшада барлығы - екі жүз ілгек жэне т.с.с. болады, ягни

1  жүздік - 100                          6 жүздік - 600

2 жүздік - 200                          7 жүздік - 700

3 жүздік - 300                          8 жүздік - 800

4 жүздік - 400                          9 жүздік - 900

5 жүздік - 500                          10 жүздік - 1000 1жүзд.+2 жүзд. = Зжүжд.           3 жүзд. - 1 жүзд. = 2 жүзд. 100 + 200 = 300                          300-100 = 200

Әрі қарай жүздіктерге бір- бірлеп қосып санай отырып, сандардың натурал тізбелін меңгертуге болады, мэселен; 100,101,102, 103,..., 113.... Жаңа сандардың атаулары бүл санды арнайы оқып үйренуге арналған сабақтардан бүрынырақ аталуы тиіс. Осы мақсатпен бірінші жүздікпен жүмыс істеудің қорытынды кезеңінде балалардың «жүзден эрі қарата» санай білетіндерін айқындаған пайдалы. Сондай-ақ бірінші жүздіктен асып кететін сандарды да атау жөнінен жаттығу енгізуге болады. Мысалы, эр қатардан тағы 5-7 сан ата: А) 95, 96, 97.... Б) 50, 60, 70.... В) 92, 94, 96 .... Бүл жүзден де артық сандар болатынын, олардың өздеріне белгілі сандармен үқсастықтары барлығын үғынуларына көмектеседі.
1000 көлеміндегі сандарды оқып үйрену санаудың бірлігі ретінде алынатын «мың» үғымын қалыптастырудан басталады. Ол үшін нэрселерді бір - бірден, он-оннан, жүз-жүзден санайды. Практикада көбінесе шыбықтарды жэне буылған шыбықтарды пайдаланады, сондай-ақ «квадраттар мен жолақтар» деген көрнекті қүралдарды пайдалануға болады. Ол тыгыз қағаздан жасалады, сонда бірліктер квадраттармен (квадрат, сантимерт), ондықтар - жолақтарымен , эрқайсысында 10 квадраттан, ал жүздіктерде - квадрвттармен (квадрат дициметр), эрқайсысында 10 жолақтан белгіленеді. Жеке оқушы пайдаланатын мүндай көрнекі қүралдарды балаларга еңбек сабағында жасатуға болады. Осы мақсатпен «арифметикалық жэшік» кубиктері мен білеушелерін де пайдалануға болады. Көрнекі қүралды пайдаланып, оқушылар он-оннан 10 рет санап алып, оларды бір жүздікпен алмастырады. Мүғалімнің басқаруымен балалар разрядтық бірліктердің арасындағы қатынастарды тағайындап, оларды жазады: 10 бірлік = 1 ондық, 10 ондық = 1 жүздік, 10 жүздік = 1 жыңды  қүрайды. Әрі қарай жүздіктермен санайды. Демек ондықтар немесе жай бірліктерді қалай санаған болсақ, жүздіктерді солай санайды. Сонан соң жаңа разрядтық сандар - дөңгелек жүздіктер атаулары енгізіледі. (Жүздік квадрат -жүз квадрат, 2 жүздік квадрат - екі жүз квадрат т.б.)

Бірінші жүздік көлемінен тыс сандардың натурал қатары жөнініде теріс түсінік қалыптасуы (100 санынан кейін санағанда бірден 200 саны, одан кейін 300 саны келеді екен деген) үшін нэрселерді санауға бір-бірден қосып санауға жаттығулар беріп отырған жөн. Кейінгі жағдайда сандардың натурал тізбегін көрсетіп беру үшін «мың лентасы» деп аталатын көрнекі қүрал пайдаланылады. Ені 3-4 см жэне үзындығы 10 м болатын лента тығыз қағаздан жасалып, түрлі түспен оның бетіне метрлер (жүздіктер), дециметрлер (ондықтар), жэне сантиметрлер (бірліктер) белгіленеді. Сондай-ақ , рулетканы да пайдалануға болады. Оқушылар лентаның үзындығы 10 м екенін анықтағаннан кейін, оның неше сантиметр болатынын білуді үсынуға болады. Балалар 1 метрде 100 см болатынын білгендіктен, осы санға сантиметрлерді қосып санай бастайды. Алдымен 1 сантиметрден (101 см, 102 см ...) содан соң 10 сантиметрден (110 см , 120 см), жүзден асқанда бір-бірден қосып санаған орынды болады. (198 см, 199 см, 201 см). Келесі кезеңде оқушылар сандардың жүздіктерден,

1) 657, 765, 576, сандарының жазылуында эр бір цифр нені белгілейді?

2)  473, 49, 504, 444 сандарының әрқайсысының жазылуында 4 цифры нені белгілейді?

3) 35, 33, 535, 555, 700, 1000 сандарының эрқайсысының жазылуында неше цифр бар жэне эр түрлі неше цифр  пайдаланған?

4) 2, 3, 4 цифрларын пайдаланып, үш таңбалы эр түрлі алты сан жазыңдар;

 5) 7 жэне 8 цифрларын пайдаланып, мүмкіндігінше барлық бір таңбалы, екі таңбалы сандарды жазыңдар (жеке сандарды жазғанда, эр цифрды бірнеше рет пайдалануға болады). Жазылуында нөлдер бар сандарға ерекше назар аударған жөн. Көрнекіліктер арқылы оқушыларға үш таңбалы сандық жүздіктен, ондықтан, бірліктен жасалатынын көрсетуге болады. Ол үшін разрядтық кесте пайдаланылады.