«музыкалық білім» кафедрасы

Прологта –Біз ел ісі үшін жерімізді, сенімімізді орыс халықын сақтау үшін күресеміз деген сеніммен көшпенді половціларға қарсы жорқтан бас тартпай, әскерлерін жинап ,жоыққа аттанғалы тұрған «Князь Игорь» мен асырап алған баласы Владимирге арналған, салтанатты хаық хоры «Солнце красному слава» деген орыс халық әнінің негізінде жүреді. Хордың сөзінде жоықта жолдары болып ,аманшылықпен оралуларын тілейді.Музыкасын да ертеден тұрмыс-салт,эпикалық орыс әніне жазылған.

І- көрініс. Бұл кезде Путивильде жездесінің орынын басып өалғысы келген /Ярославнаның бауыры/, жеңіл мінезді қыздарды ұрлап, заралап кқңіл көтеру үшін, қатыгез Галицкийдің мінезін көрсететін көз жасын төгіп жылаған қыздар, босатуды сұрайтын «Ой лихонько, ой горюшка» деген қыздар хоры жоқтау интонациясымен орындалады.

2 – көрініс. Ярославна- княгиняға қыздар Галициннің мұңын шығарады: Мы к тебе княгиня , мы к тебе родная» хоры орындалады. Игорь әскері жеңіліп тұтқынға түсіп «Ни сна, ни отдыха измученной душе» Князь Игорьдың ариясында жеңілісін көрсетсе, ал, «О, дайте, дайте мне свободу» ариясында, өзінің мұқалмас күш-жігерін, ерлік көңілін көрсетсе, ал, 2-ші темасы лирикалық ария сүйікті Ярославнаға арналған «Ты одна голубка лада»- ариясымен жалғасады. Ары қарай « «Улетай на крылях ветра» деген ән-би плясовая лезгинка ритмінде орындалады. Ханның ерлігін бейнелейтін үлкен билер тобы хормен жалғасып, соңынан «Половецкие песни и пляски»- оркестрмен жалғасып үлкен сцена көрінісі Шығыс образын көрсететін лирикалық ерлік, жаугершілік әуеннен,симфониялық оркестрмен бітеді.

ІУ – көрініс. Ярославнаның жоқтау ариясы «Плачь», « Как уныло все круго»-Игорьдің жеңілісі, қзінің оған деген сағынышы көрсетіледі. Опера –Игорьдің келуін қарсы алатын халық қуанышымен аяқталады. Опера сәтті шыққан шығарма, бұл шығармасын А.П.Бородин Глинка естелігіне арнайды. Операда халықтың батыл тұлғасы, патриоттық беріктігі, сәнді рухы көрсетілген.

* * *

Тақырыптың аты: ПЕТР ИЛЬИЧ ЧАЙКОВСКИЙ

Сабақ мақсаты: симфониялары мен романстарына баса назар аудару.

Негізгі сұрақтар, тапсырма:

Сабақ материалдарының тезистік берілуі: Орыс классик композиторларының ішінде Чайковскийдің аты ерекше. Өзінің еңбегін адамдарға арнады, оның Отанына деген махаббаты, орыстың табиғаты, бақытқа ұмытылуы, зұлым күшке қарсы күресін музыка тілімен көрсете білді. Чайковскийдің музыкасы адам тағдырының қуаныш-қайғысын шындықпен жеткізген. Ол барлық жанрда жазды. Ішіндегі ең жақсы көретіні опера болатын. Осы опера жанрында реформатор еді.

ӨМІР ЖОЛЫ.

Петр Ильич Чайковский 25 апрельде 1840 жылы Уралдағы Воткинск деген кішкене қалашықта дүниеге келді. Музыкага деген сүйіспеншілігі анасынан, туыстарынан естіген әндері арқылы ояна бастады. 1849 жылы ата-анасы Алапаевск қаласына көшіп келді де,

Бірінші бөлім «Грезы зимнею дорогой».

Басты партия- /соль минор/ екі темаға негізделген, кенеттен ладия ауысып / ре мажор – си минор / халықтың созып айтатын әнінің ырғағына ауысады.

Екінші бөлім: «Угрюмый край, туманный край»

Басты партия / гобой/ терең, халықтық.

Ред. № 1. 29.08.2014ж.

ПОӘК 042-18.1.32/02-2014ж

Бет 52_

Үшінші бөлім : Скерцо / Аты жоқ/

Скерцо- әсем вальс ырғағы. Жылдам бұрқасынды буырқанған әуенге ауысады.

Төртінші бөлім : /Аты жоқ/

Басқы партия финалда ашық көпшілік би салтанатты мерекелі күйде аяқталады. Қосыша париясы халық әні «Цвети цветики» ге негізделген. Симфония адамдардың толғанысын,көңіл күйін табиғатпен байланыстыра отырып көркем суреттелген.

Бірінші рет «Евгений Онегин» Москвада консерватория студенттерінің күшімен Н.Рубинштейннің басқаруында 1879 жылы 17 мартта қойылды. Өзінің операсын Чайковский лирикалық сахна /сцена/ деп атады. Композитордың мақсаты кейіпкерлердің жан-дүниесін ашу болатын. Әр кейіпкердің өзіндік музыкасын орындауда оркестрдің үлесі айтарлықтай. Опера 7 көріністен тұрады.

Бірінші бөлім: бірінші көрініс.

Опера оркестрмен басталады. Апалы сіңілі Татьяна мен Ольга. Мінездері қарама-қайшы. Татьянаның нәзік, терең толғанысы Ольга үшін келемеж күлкі. Ольганың ариясы «Я не способна к грусти томкой». Бұл оның музыкалық мінездемесі. Лариннің усадьбасында жігіттер Ленский мен Онегиннің келуі. /регитатив и ариозо Ленского/, регитатив және Ленскийдің ариозасы-оның сүйіспеншілігі, жанының жылулығын көрсек, Онегиннің жақсы тәрбиесімен бірге суықтығы, салқын қандылығын байқаймыз. Екінші көрініс: Оркестрмен ашыладыда Татьянаның махаббаты қайғылы аяқталатынын алдын-ала музыка арқылы сездіреді. Қыз мұңы. Хат

Н.А.Римский-Корсаков 1844 жылы 6 мартта Новгородский губерниясында, Тихвика деген кішкентай қалашықта дүниеге келді. Басқа дворян балалары сияқты фортепианода ойнауды үйренеді. 1856 жылы Николай Петербургте Теңіз корпусына оқуға түсті. Онда оқу онша қызықтыра қоймады. Фортепианодан тек жексенбі күндері ғана сабақ алып жүрді. Ф.А. Напилле деген музыкадан сабақ беретін. Напилланың көмегінің арқасында көптеген музыка әдебиетімен танысты. Сонымен өатар шығарма жазуға күшін сынады. 1861 жылы Напилла өзінің оқушысын Балакиревпен таныстырды. Балакиревтің жетекшілігімен бірінші симфониясф дүниеге келді. 1865 жылы Петербургтен үйіне оралды. Осы жылдары шығармашылық жұмыстары : 1867 жылы симфониялық суреттеме «Садко» жазылса, 1868 жылы симфониялық сюйтасы «Антар», 1-ші алғашқы операсы «Псковитянка»- тарихи пьеса. Осы жылдары Петербург консерваториясы Николайды профессор лауазымы қызметіне, инструменттерге шығарма жазу классына және оркестрге жетекшілікке шақырады Бұл жылдары орыстың өлең жинақтарын жинауға көп көңіл бөлді. «Халықтық жүз ән» - деген жинақ басылып шықты. 1878 жылы «Майская ночь» деген операсы жазылды. Мұнда Гогольдің поэзиясы украин түндері ерекше, айқын суреттелген. 1880 жылы Корсаковтың керемет операсы «Снегурочка»

1880 жылы жаз айында «Снегурочка» операсы А.Н.Островскийдің пьесасынын сюжетіне байланысты жазылды. Ойдан шығарылған берендейлердің ертегі патшалығында, өнерді сүйетін, жақсылық пен шындық билеген елде өтеді. Өтірік пен өсек дерті жоқ, табиғат анаға бас иген адамдар, ойдан шыққан кейіпкерлер арқылы орындалады және Патша Берендей, Бермята, Купава, Лель, Бобыль, Бобылиха шындыққа жанасатын реалистік кейіпкерлер. Римский-Корсаков операсында табиғатты құстардың дыбысымен, өзен көлдердің шуылымен жеткізе алған. Аяз атаның қызы Снегурочка және Көктемді қыз баланың нақтылы өмірін ертегі ретінде суреттеген.

Пролог. Ертегі ел брендейлер өте алыс, қалың орманның ішінде көрсетіледі. Бел ортаға дейін қар, зәулім шыршалар. Бұнда жаман рухтар өмір сүреді. Оркестр өзінің кіріспесінде табиғат патшалығына тыңдаушыларды ертіп кіргізеді.. Орманның ғажайып тіршілік тынысы үндерден құралады. Құстардың әуені, ағаштың сыбдыры, тағы басқа осы үндердің ішінде екі бейне ерекше көзге түседі. Біріншісі Аяз ата, екіншісі Көктем. Аппақ қарға оранған Аяз

Ред. № 1. 29.08.2014ж.

ПОӘК 042-18.1.32/02-2014ж

Бет 56_

ата мен табиғаттың тіршілігі ояна бастайтын Көктем. Бір-біріне қайшы образ және оркестр әуенінде тоқылдақтың тоқыылы, көкектің дыбысы айқын естіледі. Осындай табиғаттың көрінісінде халық әуеніне жазылған ән «Собрались птицы» орындалады. Прологтағы Снегурочка қаншама әдемі болғанымен адамға деген жылуы жоқ, суық бейнеде көрсетілген. «Прощай масленица» - бұл бейне көрініс орыстың салт дәстүріне байланысты, масленицаны шығарып салу деп аталады. Бірінші көрініс . Берендей еліне көктем келді. Снегурочкаға Мизгирьдің ғашық болуы. Екінші көрініс. Берендей патшалығы.Мизгирьді соттау. «Шествие Берендея» каватина.

Төртінші көрініс. Снегурочка шешесі көктемнен махаббат сезіміне бөлеуін сұрайды. Снегурочкамен Мизгирьдің кездесуі. Осы кезде күн сәулесімен Снегурочка ери бастап көктемгі еріген суға айналады.

Шығыстың әйгілі «1001 түн» ертегі аңызы бойынша жазылған программалық симфониялық сюитасы .1888-жылы жазылған, 4 бөлімнен тұрады. Музыкалық бірнеше темалары бар.Сюжеттік ойды біріктіретін Шахерезада темасы барлық бөлімдерде кезігеді. 4 бөлімді, 4 түрлі ат. І. «Море и Синбадов корабль» деп аталады. Кіріспеде 2 байланысты тема бар. Біреуі қатыгез дүние жүзін билеймін дейтін жауынгер патша Шахриап, ал екіншісі ақылды жас Шахерезада. Патша тақырыбы төменгі регистрде, шекті аспаптарда үріп ойнайды.Патшаның озбырлығын осындай әңгіме айтып отырған Шахерезада соло-скрипкада жүреді. Мелодия шығыс орнаментінде сөздерді жіктеп айтып отырғандай до-ре-ля ладында жүреді. Сонаталық аллегрода жүретін теңіз толқыны басты партия саяхатты Симбадтың темасын береді. Ағаштан жасалған үріп ойнайтын аспаптардың ақ теңіз толқынында келе жатқан кеменің тақырыбын береді.

3. «Царевич пен Царевна» лирикалық характерде жазылған. 1. Царевич темасы мен кеңді шығыс халқының мелодиясыын көрсетсек. 2.Царевна темасы шалқыған ашық көңілді билік характерде жүреді. Шахерезаданың бұл әңгімесі скрипка аспабында орындалады. Бұл бөлімдер барлық темалардың негізінде Шығыстың Мелюд бояуы жатады.

ІУ бөлім. «Багдатский праздник и корабль разбивающаяся оскому с медным всадником». Музыкалық темасы шығармалы биі ритмінде жүреді.Музыка аралығында 3 бөлімді Ц темасы өтеді. Біртіндеп темалар өзгеріп қорқынышты, қаһарлы теңіз толқыны темасы шыңына жетіп, дауыл кезінде тасқа соғылып суға кеткен Синбадтың кемесінің қайғылы темасы баянды ақылды Шахерезада өмір сыйлаған оның ертегі әңгімелері.

* * *

1860жылғы революциялық-демократиялық идеяны қорғаған реалист композитор. Патшалық қоғамдағы езілген шаруалардың ауыр тұрмысын уақытында көріп , шығармаларында үлкен орын беріп, айта білген шыншыл композитор. Өзі туралы былай дейді: « менің мақсатым, өткенді қазіргілерге жеткізу». М.П.Мусоргский мартта 1839 жылы Псков губерниясында дүниеге кенлді. 1849

Композитор барлығы 67 әндер мен романстар жазған. Ол өзінің өлеңдерінде ірі шығармалары сияқты, орыс халқының қайғылы өмірін , қиыншылығын,тарихи тағдырын жеткізуге тырысқан. Сондай бір әні ақын Некрасовтың өлеңіне жазылған «Колыбельная Еремушки». Әнде ақырын тербелген бесік жырынын ритмі, кедей тұрмысын, қайғысын тереңдеткендей көрсетеді.Тек ән бітер кезде болашаққа деген бір жарық пайда болғандай, ұйқыға кеткен бала, ешбір киыншылық өмірін суреттейді. Тағы сөзін де, әнін де композитор жазған «Сиротка» деп аталатын өлеңінде үй-күйі жоқ , қайыр тілеп күн көріп жүрген кедей балалардың ауыр тұрмысы туралы мазмұндалады. «Сиротка» әнінен басқа,осы мазмұнға ұқсас «Светик Савина», «Озарник», «Семинарист» ,т.б.

* * *

Үнді музыкасы

Тақырыптың аты : Үнді музыкасы. Қысқаша тарихи очерк. Діни – мифологиялық сенімдері. Халық кәсіби шығармашылығы. Үнді музыкалық системаның негіздері. Аспаптар.Үнді классиклық музыка – Рагасангит. Музыкалық эстетика. Үнді көрнекті музыканттары. Рабиндранат Тагор шығармашылығы. Үнді музыкасы  әлемдегі ең көне, өзіндік келбеті бар ырғақ. Ол бастауын сонау біздің заманымызға дейінгі IIIғасырдағы Махенджо Даромен Хараппа өркениетінен алады. Үнді музыкасының дамуына (біздің заманымызға дейінгі алғашқы мыңжылдықтың бірінші жартысы мен екінші жартысының аяғы) Үнді әдеби ескерткіші Веданың әсері болды. Ол кезден Регвиданың (әнұран недасы) касиетті мәтіндері және одан ырғақ байлығы мол Самаведа (веда саз) әнұраны үлгілі болып есте қалды. Осындай дәстүрлі ведалық әуендермен қатар халықтық өнер түрлері де дамыдыҮнді фольклорының түрлік, жанрлық, ритмді-қалыптық бай касиеттері көп тілді, көп ұлтты Үнді елінің құрамына байланысты.Олардың ішінде тарихи сюжеттерге негізделіп,киял-ғажайыпәлемінесәйкесжасағанбалладалары Махараштрадағы лаванналар мен повадалар,Гуджараттағы билеп, ән салу рәсімдегі  гарба мен Мадхья Продештегі суа, Кераледегі  колаттам, Кашмирдегі  Чакри, Бенгалиядағыликалық әндер бхатиали, Пенджабтағы  дхола, Раджастандағы  панихари, Пенджабтағы