­Заң­пси­хо­ло­гиясы­ның­әдіс­те­рі­мен­әдіс­те­ме­ле­рі

Заң психологиясы
8
лыс тар ды пси хо ло гия лық тұр ғы да қа рас ты ра тын өзін дік әдіс тер 
жүйесі бар.
Заң пси хо ло гиясы ның әдіс те рі: 
1. Ба қы лау әді сі: жа уап алу (доп рос), әң гі ме ле су, сот тың іс ті 
қа рауы ба ры сын да пси хи ка ның сырт қы кө рі ніс те рі ба қы ла-
на ды.
2. Әң гі ме әді сі: тұл ға ны, оның іш кі әле мін, се нім де рін, ұм ты-
лыс та рын, қы зы ғу шы лық та рын те рең та ну. Атал мыш әдіс-
тің мә ні – адам дар мен тер геуші ні қы зық тыр ған сұ рақ тар ға 
бай ла ныс ты мәж бүр ле мей, ер кін әң гі ме жүр гі зу (үн тас па ға 
жа зыл ған жаз ба лар жә не т.с.с.).
3. Сауал на ма әді сі: сау ал на ма ны тол ты ру да ғы жа сы рын ды лық 
зерт те ле тін үдеріс тер, де рек тер (фак ті лер), құ бы лыс тар ту-
ра лы ана ғұр лым объек тив ті мә лі мет тер алу ға мүм кін дік бе-
ре ді (ста тис ти ка лық өң деу жә не тал дау).
4. Өмір баян әді сі (биог ра фия лық): нақ ты өмір баян дық де рек-
тер, күн де лік жаз ба ла рын тал дау, бас қа адам дар дың бер ген 
ес те лік те рін жи нау жә не са лыс ты ру.
5. Тәуел сіз си пат та ма лар ды тал дап-қо ры ту әді сі: мә ні жа ғы-
нан өмір баян дық әдіс ке ұқ сай ды. Тәуел сіз си пат та ма лар ды 
тал дап-қо ры ту ға не гіз бо ла тын рес ми құ жат тар, мә лі мет тер 
пай да ла ны ла ды:
1. Жұ мыс іс тейт ін ор ны нан, оқи тын ме ке ме ден, тұр ғы лық ты 
же рі нен бе рі ле тін мі нез де ме.
2. Егер зерт те ліп отыр ған адам бұ рын-соң ды сот тал ған бол са, 
ес кі қыл мыс тық іс те рін кө те ру.
3. Сот та лу шы ның ко ло нияда ғы мі нез-құл қы мен оның айна-
ла сын да ғы лар ға қа ты на сы ту ра лы же ке іс-па ра ғы.
4. Ме ди ци на лық кар та, нау қас тың та ри хы.
5. Егер адам қыл мыс тық жа уап кер ші лік ке тар тыл ған бол са, 
Сот психологиялық сараптама сы ның ак ті ле рі.
Экс пе ри ме нт тік әдіс – пси хо ло гия ғы лы мын да ғы же тек-
ші әдіс, та би ғи жә не зерт ха на лық деп бө лі не ді. Зерт ха на лық 
экс пе ри мент, не гі зі нен, ғы лы ми зерт теу лер де, сон дай-ақ Сот 
психологиялық сараптама жүр гі зу ке зін де қол да ны ла ды. Та би-

1. Заң психологиясына кіріспе
9
ғи экс пе ри мент ке зін де бо лып жат қан ның бар лы ғын оған қа ты­
су шы лар шы найы оқи ға ре тін де қа был дайды, алай да зерт те ле тін 
құ бы лыс ты экс пе ри мен та тор өзі не қа жет ті жағ дайға сай ту ғы­
зып, объек тив ті тір кеу лер жүр гі зі ле ді. 
Заң шы ға ру шы экс пе ри мент заң шы ға ру ды же тіл ді ру мақ са­
тын да қол да ны ла ды. Заң қа был дан ған ға де йін бел гі лі бір мер зім 
ішін де шек теу лі ай мақ та не ме се тіп ті тұ тас тай мем ле кет ай мақ та­
рын да сы нақ тан өт кі зі луі тиіс, бұл асы ғыс жә не жет кі лік сіз түр­
де ой лас ты рыл ған, үс тір тін ше шім дер қа был дау дан ау лақ бо лу ға 
мүм кін дік ту ғы за ды. Мы са лы, Анг лияда 1965 жы лы өлім жа за­
сы на ке су ді қол да ну тоқ та тыл ды (1970 жыл дың 31 шіл де сі не де­
йін ); Ре сей мен Қа зақ стан да ғы сот инс ти тут та ры бай қау дан өт кі­
зіл ді, т.с.с. 
Қа лып тас ты ру шы (үйре ту ші) экс пе ри мент пси хи ка лық құ­
бы лыс тар оқы ту жә не кә сі би даяр лау үдерісін де оқы ту дың бел­
сен ді әдіс те рін, со ның ішін де проб ле ма лық оқы ту әдіс те рін ен гі зу 
ар қы лы зерт те ле ді. Пе ни тен циар лық ме ке ме лер дің іс­әре ке тін де 
ең бек дағ ды ла ры, қо ғам ға де ген за ма науи көз қа рас тар, жа ңа ша 
қа ты нас тар жә не т.с.с. қол да ны ла ды.
Ас со циа тив ті экс пе ри ме нт ті ең ал ғаш ағыл шын ға лы мы
Ф. Галь тон ұсы нып, авс трия лық пси хо лог К. Юнг да мыт қан. Ол 
әдіс бо йын ша, сы на лу шы ға әр бір сөз ге ойына бі рін ші кел ген сөз­
бен жа уап бе ру ұсы ны ла ды. Бар лық жағ дай лар да жа уап (реак ция) 
қайтару уақы ты, яғ ни сөз бен жа уап ара сын да ғы ин тер вал ес ке­
рі ле ді. 
Тес ті лер әді сі – экс пе ри ме нт тік әдіс тің бір тү рі. Сы нақ (тест) 
деп ата ла тын пси хо ло гия лық сы нап кө ру әр түр лі мә се ле лер ді 
ше шу үшін бұ рын нан қол да ны лып ке ле ді: ин тел лек ту ал дық да­
му ды тек се ру, ба ла лар дың да рын ды лық дең ге йін , кә сі би жа рам­
ды лық ты, тұл ға лық қа сиет тер ді т.с.с. ерек ше лік тер ді анық тау ды 
көз дейді. Қа зір гі пси хо ло гияда ба ға лау тес ті ле рі, проек тив ті жә­
не тұл ға лық сау ал на ма лар ана ғұр лым кең та рал ды. Жиі қол да­
ны ла тын да ры: Рор шах тес ті, та қы рып тық ап пер цеп циялық тес ті 
(ТАТ), Ро зе нц вейг тес ті, Тей лор мен Айзенк тің сау ал на ма ла ры, 
Ми ра­Ло пец тес ті, «ММРІ» тес ті жә не т.б.

Заң психологиясы
10

жүктеу/скачать 4.34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: