Н. Б. Жиен баева Ақажанова А. Т
жүктеу/скачать 4.34 Mb. Pdf көрінісі
|
| Үшін ші ке зең (XIX ға сыр дың соң ғы ши ре гі – 1917 жыл ға де-
йін ) – заң пси хо ло гиясы ның пси хо ло гия ғы лы мы ның та ри хы ар- на сын да туып , да муы жә не оның экс пе ри мен тал ды пән ре тін де қа лып та суы. Осы ке зең нің ба сын да Д.А. Дриль дің жұ мыс та ры на де ген қы зы ғу шы лық арт ты. Ол пси хо ло гия мен құ қық бір мә се- ле ні – «адам ның са на лы өмі рі нің заң ды лық та рын» зерт теу мен айна лы са ды де ген ойда еді. Құ қық са ла сын да осы құ бы лыс тар- ды зерт теу дің амал да ры бол ма ған дық тан, олар ды пси хо ло гия дан 1. Заң психологиясына кіріспе 17 алуы тиіс. Сөйт іп, пси хо ло гия Д.А. Дриль үшін құ қық тың не гі- зін құ райт ын ба зис бо лып та бы ла ды. Ке рі жағ дайда құ қық өзі- нің қол дан ба лы ғы лым ре тін де гі мә нін жояды. «Қыл мыс тың же- ке пси хо ло гиясы» («Част ная пси хо ло гия прес туп нос ти» 1890 ж.) ат ты ең бе гін де Д.А. Дриль қыл мыс кер дің «бо ла шақ ты кө ре бі лу бас шы лы ғы» қа бі ле ті нің әл сі ре уін қыл мыс қа итер ме лейт ін ал- ғаш қы ор га ни ка лық ме зет ре тін де атай ды. А.Ф. Ко ни (1844-1927 ж.) «Дос тоевс кий кри ми на лист ре тін де» («Дос тоевс кий как кри ми на лист» 1881 ж.) ат ты баян да ма сын да қыл мыс тың іш кі маз мұ ны на тал дау жа сай ды. Қыл мыс тық құ қық теория сын да қыл мыс кер «ет пен сүйектен жа ра тыл ма ған де рек- сіз» күй де қа рас ты рыл ған дық тан, мұн дай де рек сіз қыл мыс кер ге «де рек сіз жа за» сай ке ле тін. Ал заң гер лер дің пси хо ло гия лық ой түзуіне тап қыр лық тән бо лып шық ты. Осы дан ке ліп, қыл мыс кер- лер мен тү зеу ме ке ме ле рі шы найы зерт теу на за ры нан тыс қал мас үшін қыл мыс тық құ қық ты жа ңар ту қа жет ті лі гі туын дай ды. Пси хо лог Н.Я. Грот 1884 жыл дан бас тап сот пси хо ло гиясы ның да муы мә се ле ле рін зерт теу ге ден қояды. Ол осы рет те же ке ле ген нақ ты қыл мыс тар ды зерт тейт ін эм пи ри ка лық пси хо ло гияға ерек- ше мән бер ген бо ла тын. 1890 жы лы ол «қыл мыс кер пи ғыл да ры, ой-түйт кіл де рі мен іс-әре кет те рі не те ре ңі рек» бой лау үшін не ге пси хо лог тар ды ша қыр майды деп на за ла на ды. Заң пси хо ло гиясы ның қа лып та су та ри хын да П.И. Ко ва ле вс- кий ерек ше рөл ат қар ды. Ол 1899 жы лы пси хо па то ло гия мен сот пси хо ло гиясы ның ара жі гін ажы ра тып, олар ды заң бі лі мі нің бағ- дар ла ма сы на қо су ту ра лы мә се ле ні кө тер ген бо ла тын. Алай да заң пси хо ло гиясы дер бес пән ре тін де Ре сей заң гер ле рі не 1903 жы лы ға на оқы ты ла бас та ды. В.М. Бех те ров (1857-1927 ж.) өзі нің ал ғаш қы ең бек те рі нің бі- рі са на ла тын «Қыл мыс кер лер ді экс пе ри мен тал ды пси хо ло гия лық зерт теу ту ра лы» («Об экс пе ри мен таль ном пси хо ло ги чес ком исс- ле до ва нии прес туп ни ков» 1902 ж.) ат ты жұ мы сын да қыл мыс кер- лер ді мүм кін ді гін ше «пси хо ло гия лық тұр ғы да, әсі ре се экс пе ри- мен тал ды-пси хо ло гия лық тұр ғы да» зерт теу ке рек ті гі не тоқ та ла- ды. Сәл ке йін ол өз идея сын жуық ара да ғы қыл мыс жа салуын ың Заң психологиясы 18 се беп те рі еш қа шан «өзі нің пси хо ло гия лық ықы ла сын жә не тә жі- ри бе лік мә нін» жой май ды де ген ой мен то лық тыр ды. Қа зір гі кез де гі заң пси хо ло гиясы ның қа лып та суы мен да муы В.М. Бех те рев, С.С. Кор са ков, В.П. Сербс кий сын ды көр нек ті пси хи атр лар мен пси хо лог тар дың есім де рі мен ты ғыз бай ла ныс- ты. В.М. Бех те рев пен Д.А. Дриль дің бас та ма сы мен Ғы лы ми-оқу пси хо нев ро ло гиялық инс ти ту ты құ рыл ды, оның бағ дар ла ма сы на «Сот пси хо ло гиясы» кур сы ен гі зіл ді. Осы ке зең нен бас тап (1909 ж.) сот пси хо ло гиясы пси хо ло гия ның же ке қол дан ба лы са ла сы ре тін- де да ми бас та ды. ХХ ға сыр дың ба сын да 2 ба ғыт пай да бол ды: кри ми нал ды жә не сот пси хо ло гиясы. Ке йін нен олар бі рі гіп, сот пси хо ло гиясы де ген жал пы атау ға ие бол ды. Бұл ке зең де әр түр лі, әсі ре се куә гер лер дің тү сі нік бе ру са ла сы бо йын ша экс пе ри ме нт тік жұ мыс тар жүр гі- зіл ді, тиіс ті зерт ха на лар ашы лып, ар найы жур нал дар шы ға ры ла бас та ды. Мы са лы, Лейп циг те 1903-1906 ж. Г. Гросс «Док ла ды по пси хо ло гии по ка за ний» (« Жа уап бе ру пси хо ло гиясы ның баян да- ма ла ры») жи на ғын шы ғар ды. Сот пси хо ло гиясы ның дам уына пси хо тех ни ка сияқ ты қол дан- ба лы са ла ның ық па лы зор бол ды (В. Штерн, Г. Мюнс тер берг жә- не қа зақ стан дық ға лым Ж. Ай мауы тов тың ғы лы ми ең бек те рі нен та ныс бас қа да есім дер). Осы са ла да ғы зерт теу лер дің кө ме гі мен тер геуші лер дің, сот тар дың кә сі би са па ла рын зерт теу ге, ал дын ала тер геу ор ган да ры қыз мет кер ле рін ірік теу мен оқы ту ға бай ла ныс ты прак ти ка лық ұсы ныс тар жа сауға жа ғым ды ал ғы шарт тар жа сал ды. Осы жыл да ры бас қа ел дер де экс пе ри мен тал ды заң пси хо ло- гиясы қар қын ды да мып, осы орай да, дер бес курс тар да оқы ты ла бас та ды. 1903 ж. не міс пси хо ло гы В. Штерн нің «Куә гер пси хо ло- гиясы» («К пси хо ло гии сви де те ля») ат ты ма қа ла сы жа рық көр ді. Ав тор өз тұ жы рым да рын тә жі ри бе жо лы мен рас тап оты ра ды. Бұл ма қа ла әуел бас та А.Ф. Ко ни дың да сы ны на ұшы ра ған бо ла тын. Алай да ол райы нан қайт ып, 1905 ж. «Өті рік жә не куә гер жа уап- та ры» («Ложь и сви де тель ские по ка за ния») дейт ін жи нақ та экс- пе ри мен тал ды пси хо ло гия жа йын да жы лы ле біз де рін біл ді ре ді. Та ны мал ға лым Э. Кла па род 1907 жыл дан бас тап Же не ва да «Құ қық тық пси хо ло гия бо йын ша дә ріс тер кур сын» оқи ды. 1. Заң психологиясына кіріспе 19 Атал мыш бі лім са ла сын да мы ту ға не міс ға лым да ры: Ю. Фрид- рих «Зна че ние пси хо ло гии в борь бе с прес туп нос тью» («Қыл- мыс кер лік пен кү ре су де гі пси хо ло гия ның ма ңы зы» 1915 ж.), П. Кауф ман «Пси хо ло гия прес туп нос ти» 1912 ж. («Қыл мыс кер лік пси хо ло гиясы») , Ф. Вуль фен «Пси хо ло гия прес туп ни ка» («Қыл- мыс кер пси хо ло гиясы») жә не т.б. елеу лі үлес қос ты. Сот пси хо- ло гиясы са ла сын да не міс кри ми на ли сі Г. Грос тың «Ру ко во дс тво для су деб ных сле до ва те лей как сис те ма кри ми на лис ти ки» («Сот тер геуші ле рі не ар нал ған нұс қау кри ми на лис ти ка жүйесі ре тін- де»), «Кри ми наль ная пси хо ло гия» («Кри ми нал ды пси хо ло гия») ең бек те рі та ны мал. Олар сот іс-әре ке ті не, куә гер лер мен айып та- лу шы лар ды тер геу пси хо ло гиясы на не гіз бол ды. Соң ғы ең бе гін де ға лым кри ми на лис ти ка ның пай да сы на экс пе ри мен тал ды пси хо- ло гияға бай ла ныс ты көп мағ лұ мат тар қол дан ды (В. Вундт, Г. Эб- бин гауз, А. Би не жә не т.б.). 1912 жы лы Гер ма нияда заң конг ре сі өт ті, сол конг рес те сот пси хо ло гиясы «заң гер лер ге ал ғаш қы бі лім бе ру дің қа жет ті құ рам бө лі гі» ре тін де рес ми түр де мо йын дал ды. Төр тін ші ке зең ді (1917 жыл дан бас тап осы күн ге де йін ) өз ішін де төрт фа за ға не ме се са ты ға бө ліп қа рас ты ру ға бо ла ды. жүктеу/скачать 4.34 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|