Н. Ю. Зуева (жауапты хатшы), О. Б. Алтынбекова, Г. Б. Мәдиева



Pdf көрінісі
бет139/193
Дата27.03.2024
өлшемі4.5 Mb.
#496632
1   ...   135   136   137   138   139   140   141   142   ...   193
____________________________
Қазақ халқының да қарым-қатынас жасау 
мəдениеті ұлттың рухани мəдениетін, оның та-
ным, талғамын бейнелейтін коммуникацияның 
бейвербалды амалдарына қос қолдап амандасу, 
иіліп сəлем салу, төс қағыстыру, бет шымшу, 
ернін сылп еткізу, жаулығымен бетін сүрту,
алдына қамшы тастау т.б. кинемаларды кездес-
тіріп жатамыз. Бейвербалды амалдар Түрік тіл 
білімінде жаңадан зерттеліп жатқан саланың бірі.
Қабдеш Жұмаділов өз шығармаларында бей-
вербалды амалдарды көптеп қалдырған. Бұл 
зерттеу жүмысының өзектілігін танытады. жыл-
А. Каримова 


165
Вестник КазНУ. Серия филологическая. № 1(147). 2014 
дар 1960 жылдардан бастап қазақ прозасында 
өзіндік қолтаңбасын қалдырып келе жатқан - 
Қабдеш Жұмаділов Қазақстанның Мемлекттік 
сыйлығының (1990), Тəуелсіз «Тарлан» сый-
лықтарының лауреаты. Белгілі жазушы Қабдеш 
Жұмаділовтің тұңғыш жинағы 1981 жылдан 
шығармашылық жұмыста. Алғашқы өлеңдері 
1954 жылдан жергілікті баспсөз беттерінде, ал 
«Жамал» тырнақалды əңгімесі 1956 жылы Үрім-
жіде шығатын «Шұғыла» журналында жария-
ланған. 1 өлеңдер жинағы, 8 роман, 5 повесть, 
ондаған əңгіме, мақалалар жинақтары жарық 
көрді. Еңбектер көпшілік жүрегінен мəңгілікке 
орын алған жазушы Қабдеш Жұмаділов сан 
қырлы тақырыптарда үзбей қалам тербеді. Жазу-
шының прозалық, дрмалық туындылары, көр-
кем публицистикасы əдебиетіміздің асыл қоры-
на рухани қазына болып құйылды. Ауызекі 
сөйлеу тіліндегі бейвербалды амалдар жазушы 
шығармаларынан кең көрініс тапқан. Жазушы-
ның көркем тілі белгілі бір оқиғаны оқырман 
сезіміне əсерлі, бейнелі етіп жеткізеді. Сол əсер-
лілік пен бейнелілік түрлі амал-тəсілдер арқылы 
жүзеге асады. Сондай амалдардың бірі – көр-
кем бейне жасаудағы бейвербалды амалдардың 
қызметі. Қ. Жұмаділов шығармалары осындай 
бейвербалды амалдарға бай. Жазушы бейвер-
балды амалдарды пайдалана отырып, өзінің 
стильдік шеберлігін шыңдайды. Қ.Жұмаділов
кейіпкерлерінің ішкі жан дүнйесі, психоло-
гиясы бейвербалды амалдар арқылы ашыла 
түседі. Қаламгер сомдаған кейіпкерлердің ішкі 
жылықпен қол алысып амандасуы, қауыша құ-
шақтасуы, қуанышпен күлімсірей қарап, маң-
дайынан сүюі – ұлтымыздың мейірбанды-
ғының, асыл тəрбиесінің, сыпайыгершілігінің, 
ұлттық-мəдени ерекшеліктерінің көрінісі. Де-
мек, жазушы қаламына тəн осындай амал-тəсіл-
дердің қолданылу табиғаты мен қыр-сырын 
ашу қаламгердің тілдік ерекшелігін танып білу-
ге əсер етеді. Бейвербалды амалдарды өз орны-
мен қолдану, шығарманың танымдық-тағылым-
дық мəнін күшейтіп, əсерлілігін арттыра түсе-
тіндіктен, бұл мəселені зерттеу тілдік жəне 
тілсіз қатынасты жете меңгеруге жол ашады.
Сондықтан бүгігі таңда тіл білімі саласын-
да қарым-қатынас барысында қолданылатын 
бкейвербалды амалдардың өзіндік ерекшелік-
терін қарасытыру, оның көркем əдебиет тілін-
дегі мəн мен мазмұнын ғылыми тұрғыдан зерт-
теу қазіргі таңдағы өзекті мəселелердің қатары-
на жатады. 
Бейвербалды амалдар мəселесін жете тал-
даудан өткізу, оны ғылыми тұрғыда зерттеу тіл 
білімі салаларын терең түсінуге игі ықпал етеді. 
Осы ретте орыс тіл білімінде бейвербалды амал-
дарға қатысты көптеген ғылыми еңбектер жа-
рық көрді. 
Кейінгі жылдары қазақ тіл білімінде де бұл 
мəселе М. Мұқанов, С. Татубаев, Қ. Қажығалиева, 
С. Бейсембаева, М. Ешимов сынды зерттеуші-
лердің еңбектерінде сөз болып талданды. Ға-
лымдар қазақ тіліндегі бейвербалды амалдарды 
бірде салыстырмалы-салғастырмалы аспектіде
бірде білдіретін мəндік-мазмұндық тұрғыдан 
зерделеу, бейвербалды амалдар мəселесін терең 
зерттеу – қазіргі таңдағы өзекті мəселелердің 
қатарына жатады. 
Алпысыншы жылдары өз жұмысын жаңа-
дан бастап жүрген кездері еді. Қабдеш Жұма-
діловтің шығармалары бейвербалды амалдарға 
толы. 
Мысалы,
- Асылқан... 
- Ол қазір жоқ еді, үйге кірсеңізші, - дейміз 
өтініп. Қыздар бізге көз қырын да салмайды. 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   135   136   137   138   139   140   141   142   ...   193




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет