Н. Ю. Зуева (жауапты хатшы), О. Б. Алтынбекова, Г. Б. Мәдиева
жүктеу/скачать 4.5 Mb. Pdf көрінісі
|
| ____________________________
Қазақ халқының да қарым-қатынас жасау мəдениеті ұлттың рухани мəдениетін, оның та- ным, талғамын бейнелейтін коммуникацияның бейвербалды амалдарына қос қолдап амандасу, иіліп сəлем салу, төс қағыстыру, бет шымшу, ернін сылп еткізу, жаулығымен бетін сүрту, алдына қамшы тастау т.б. кинемаларды кездес- тіріп жатамыз. Бейвербалды амалдар Түрік тіл білімінде жаңадан зерттеліп жатқан саланың бірі. Қабдеш Жұмаділов өз шығармаларында бей- вербалды амалдарды көптеп қалдырған. Бұл зерттеу жүмысының өзектілігін танытады. жыл- А. Каримова 165 Вестник КазНУ. Серия филологическая. № 1(147). 2014 дар 1960 жылдардан бастап қазақ прозасында өзіндік қолтаңбасын қалдырып келе жатқан - Қабдеш Жұмаділов Қазақстанның Мемлекттік сыйлығының (1990), Тəуелсіз «Тарлан» сый- лықтарының лауреаты. Белгілі жазушы Қабдеш Жұмаділовтің тұңғыш жинағы 1981 жылдан шығармашылық жұмыста. Алғашқы өлеңдері 1954 жылдан жергілікті баспсөз беттерінде, ал «Жамал» тырнақалды əңгімесі 1956 жылы Үрім- жіде шығатын «Шұғыла» журналында жария- ланған. 1 өлеңдер жинағы, 8 роман, 5 повесть, ондаған əңгіме, мақалалар жинақтары жарық көрді. Еңбектер көпшілік жүрегінен мəңгілікке орын алған жазушы Қабдеш Жұмаділов сан қырлы тақырыптарда үзбей қалам тербеді. Жазу- шының прозалық, дрмалық туындылары, көр- кем публицистикасы əдебиетіміздің асыл қоры- на рухани қазына болып құйылды. Ауызекі сөйлеу тіліндегі бейвербалды амалдар жазушы шығармаларынан кең көрініс тапқан. Жазушы- ның көркем тілі белгілі бір оқиғаны оқырман сезіміне əсерлі, бейнелі етіп жеткізеді. Сол əсер- лілік пен бейнелілік түрлі амал-тəсілдер арқылы жүзеге асады. Сондай амалдардың бірі – көр- кем бейне жасаудағы бейвербалды амалдардың қызметі. Қ. Жұмаділов шығармалары осындай бейвербалды амалдарға бай. Жазушы бейвер- балды амалдарды пайдалана отырып, өзінің стильдік шеберлігін шыңдайды. Қ.Жұмаділов кейіпкерлерінің ішкі жан дүнйесі, психоло- гиясы бейвербалды амалдар арқылы ашыла түседі. Қаламгер сомдаған кейіпкерлердің ішкі жылықпен қол алысып амандасуы, қауыша құ- шақтасуы, қуанышпен күлімсірей қарап, маң- дайынан сүюі – ұлтымыздың мейірбанды- ғының, асыл тəрбиесінің, сыпайыгершілігінің, ұлттық-мəдени ерекшеліктерінің көрінісі. Де- мек, жазушы қаламына тəн осындай амал-тəсіл- дердің қолданылу табиғаты мен қыр-сырын ашу қаламгердің тілдік ерекшелігін танып білу- ге əсер етеді. Бейвербалды амалдарды өз орны- мен қолдану, шығарманың танымдық-тағылым- дық мəнін күшейтіп, əсерлілігін арттыра түсе- тіндіктен, бұл мəселені зерттеу тілдік жəне тілсіз қатынасты жете меңгеруге жол ашады. Сондықтан бүгігі таңда тіл білімі саласын- да қарым-қатынас барысында қолданылатын бкейвербалды амалдардың өзіндік ерекшелік- терін қарасытыру, оның көркем əдебиет тілін- дегі мəн мен мазмұнын ғылыми тұрғыдан зерт- теу қазіргі таңдағы өзекті мəселелердің қатары- на жатады. Бейвербалды амалдар мəселесін жете тал- даудан өткізу, оны ғылыми тұрғыда зерттеу тіл білімі салаларын терең түсінуге игі ықпал етеді. Осы ретте орыс тіл білімінде бейвербалды амал- дарға қатысты көптеген ғылыми еңбектер жа- рық көрді. Кейінгі жылдары қазақ тіл білімінде де бұл мəселе М. Мұқанов, С. Татубаев, Қ. Қажығалиева, С. Бейсембаева, М. Ешимов сынды зерттеуші- лердің еңбектерінде сөз болып талданды. Ға- лымдар қазақ тіліндегі бейвербалды амалдарды бірде салыстырмалы-салғастырмалы аспектіде, бірде білдіретін мəндік-мазмұндық тұрғыдан зерделеу, бейвербалды амалдар мəселесін терең зерттеу – қазіргі таңдағы өзекті мəселелердің қатарына жатады. Алпысыншы жылдары өз жұмысын жаңа- дан бастап жүрген кездері еді. Қабдеш Жұма- діловтің шығармалары бейвербалды амалдарға толы. Мысалы, - Асылқан... - Ол қазір жоқ еді, үйге кірсеңізші, - дейміз өтініп. Қыздар бізге көз қырын да салмайды. жүктеу/скачать 4.5 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|