Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар мен тапсырмалар

кезде сөйлеу зейіні бұзылуы тоқтап қалу, қайталау, буындардың орнын ауыстыру, сөйлем
бұзып айту, дыбыстарды анық айтпау т.б. кездесуі мүмкін. Егер сөйлеуге баланың көңілін
аударса, жылдамдығы сақталғанымен сөз арасында тоқтап қалуы байқалуы мүмкін. Сыртқы
сөйлеудің бұзылуымен қатар оқу мен жазудың бұзылуы байқалады. Жазуда, оқуда кездесетін
қателер: алмастыру, әріптердің, дыбыстарды, буындарды алмастыру, орын ауыстыру. Тахилалиямен
зақымдалған адамдардың жалпы қимылының жылдамдығы бұзылады. Қимылдары тез (тез
жүреді, тез тұрып, тез тоқтайды) моторлық беймазасыздық ұйықтап жатқан кезде де
байқалады. Ондай балалар ашуланшақ, мазасыз келеді. Ашуланған кезде мынадай реакциялар
байқалады: бетінің, құлағының қызаруы, қолының терлеуі, сууы. Есейген сайын өзінің
ақаулығына әртүрлі көзқарас пайда болады: 
1. 
Біреулер сөйлеу шапшаңдығын тұлғаның психомоторлық қалпына сай табиғи түрі 
деп бағалайды; 
2. 
Екіншілері шапшаң сөйлегенін сезініп, уайымдайды, көбінесе оларды тұтықпаның
кешеуілдеген түрі деп есептейді. 
3. 
Үшіншілері өте қатты уайымдайды, соның салдарынан сөйлеу жылдамдығы
күшейе түседі. 
Патологиялық жылдам сөйлеу көп жағдайда лексикалық - грамматикалық және
фонетикалық сипаттағы басқа тіл бұзылыстарымен қосылып келеді. Мұндай тіл кемістіктерін
жалпылама терминдермен атайды (баттаризм, кідіру). 
Баттаризм (парафразия) – сөйлеу жылдамдығының ауыр бұзылған түрінде сөйлеу зейінінің
бұзылу салдарынан фразаның дұрыс қалыптаспауы. Көбінесе басқа сөйлеу тілінің
бұзылуларымен қоса байқалады. 
Себептері ретінде соматикалық, психогендік факторлар мен әдеттер қарастырылады. 
Психикалық факторлардан зейіннің жеткіліксіз шоғырлануы, ойлау мен сөйлеу
жылдамдығының үйлесуін атауға болады. 
Анатомиялық – физиологиялық тұрғыдан баттаризмнің механизімін орталық нерв
жүйесінің ақаулығының салдарынан қозу процесінің тежеу процесінен басым болуы деп
түсіндіреді.
Лингвистикалық тұрғыдан парфразияны синтаксистік бұзылу деп қарастырады (А. 
Гутцман, 1885 Х. Пик 1913 ) Ю. А. Флоренская парафразия мен афазиялық механизмі бірдей деп
есептейді. Афазияда және параафазиядағы бұзылыстар сөздің ерікті табу қиыншылығымен
сипатталады ( сөйлегенде еріксіз қосымша элементтер қосу, сөздің әріптік құрамының бұзылуы). 
Полтерн (кідіру) - тырысусыз сөйлегенде үзіп, жылдам сөйлеу (тоқтап қалу, себепсіз
үзіліс жасау) жалпы және сөйлеу моторикасының бұзылуымен сипатталады. Көбінесе тіл
кемістіктерінің басқа түрлерімен тіркесіп келеді.
Қазіргі кезде кідіруді екі түрге бөледі. D. Weisst (1964): таза түрі және кідіру – 
синдромы. Кідірудің таза түрі дамудың туа біткен конституциональдық ақаулығымен
негізделеді. Онда аграмматизмнің белгілерімен синтаксистің бұзылуы байқалады ( қайталану, 
фразаның арасындағы байланысы бұзылу), оның бәрі ішкі ойлаудың ретсіздігінен деп
қарастырады. Тез сөйлеудің салдарынан сөйлеудің әуезділігі жеткіліксіз, ырғақтылығы тұрақсыз
болады.
D.Weiss (1961) кідірудің таза түрін келесі топтарға бөледі: 
Бірінші топ – моторлық бұзылуы: бұзылудың негізгі белгісі жылдам сөйлеу мен дыбыс
айтудағы артикуляцияның ауытқуы. 
Екінші топ – сенсорлық бұзылу: белгілерінде керекті сөзді табу қиыншылығы мен есту
зейінінің бұзылуы басым болады. 
Үшінші топ – сөз қорының жеткіліктілігіне қарамастан сөйлеудің қалыптасуында
қиыншылықтар кездеседі. 
Төртінші топ - сөйлегенде жеке дыбыстарды (а – а, э – э) созып айтады немесе лепті үн
шығарады. 
Полтерн хореяда, жалған бульбарлы параличте, бас миының дистрофиялық
органикалық ауруларында, сонымен қатар психопатияда, психикалық ауруларда, олигофренияда
байқалады. 
Баттаризм мен полтернде жалпы моторикалық, зейіннің, жадының, тәртібінің ауытқулары
кездеседі. Жалпы моторикада тез жүру, шұғыл бұрылу, қимылдың шашыраңқылығы байқалады. 

Сөйлегенде қолдың, беттің, дененің ретсіз қимылдары қоса жүреді. Сөйлеу зейіні дамымаған, 
сондықтан басқалардың айтқанын аңғармайды және есте сақтай алмайды. 
Тахилалияны тұтықпадан ажырату қиындық туғызады. Тахилалия мен тұтықпаның
негізгі айырмашылықтары D. Weiss, J. Lonqova, М. Зееманның, В. С. Кочергинаның
зерттеулерінде қарастырылған (кестеде көрсетілген) 
Сөйлеу жылдамдығының бұзылуын түзету логопедиялық жұмысының негізгі бағыттары. 
 
Кешенді емдеу - педагогикалық жұмыс жүйесі жалпы дидактикалық және арнайы
қағидаларға негізделіп жүргізіледі. 
Түзету жұмысында анализаторлардың байланысына сүйенеді: көру, сөйлеу қимыл, 
сөйлеу, есту. Түзету жұмысы сөйлеуді ішкі және сыртқы түрлеріне бағытталуы тиіс. Мысалы:
брадилалияда сабақ барысында баланың вербальсыз және вербальды ойлауын дамытуға, ойын
тез жинақтап айтуға т.б бағытталған тапсырмалар қолдану қажет. Сонымен қатар баланы
әлеуметтік ортаға бейімдеу мақсатымен, тұлғалық ерекшеліктерін ескере отырып оның
тәртібін, эмоциональды - ерік сферасын түзетуге бағытталған жұмыс жүргізіледі. 
Жүйелі түзету жұмысымен қоса үнемі сөйлеуі мен тәртібін бала өз бетімен бақылауға
бағытталған жұмыс, медициналық ықпал (дәрімен емдеу, физиотерапия, психотерапия)
логопедиялық ритмика, физкультура қолданады. 

жүктеу/скачать 2.07 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: