Сабындардың физикалық-химиялық

169 
келеді. Суды жұта отырып, сабынның көлемі өседі, ісінеді. Ісіну 
жылу бөлінумен бірге жүреді, ол өзін-өзі жылытуды түсіндіреді, ол 
кейде құрғақ сабын жоңқасына судың тамуы кезінде немесе құрғақ 
жəне дымқыл сабын жоңқасының қоспасын сақтаған кезде байқа-
лады. Кей кезде сабын жоңқасының өзін-өзі жылытуы оның 
күюіне немесе жануына алып келеді. 
Судың қажетті түрде үлкен көлемінде сабын ери алады. Əр 
түрлі қышқылдардан жасалған сабындардың еруі бірқатар фактор-
ларға байланысты. Төмен молекулалық қышқылды сабындар, жо-
ғары молекулалық қышқылды сабындарға қарағанда, суда тезірек 
жəне көбірек ериді. Жоғары молекулалық қышқылды сабындар-
дың ерігіштігі одан төмен молекулалық қышқылды сабындардың 
болуы кезінде бірнеше ретке жоғарылайды. Қанықпаған қышқыл-
дардың сабындары қаныққан қышқылдардың сабындарына 
қарағанда жақсы ериді. Стеариндік сабын суда тек 70 °С жəне одан 
жоғары температура кезінде ғана ериді. Сонымен қатар олеин 
немесе басқа да майлы қанықпаған қышқылдарының сабынмен 
қоспасында стеариндік сабын бөлме температурасы суында айтар-
лықтай оңай ериді. Нафтендік жəне шайырлық қышқылдардың 
сабындары бөлме температурасындағы суда жақсы ериді. Калийлік 
сабындар натрийлік сабындарға қарағанда жақсы ерігіштік 
қасиетке ие. 
Иіс сабынның сапасына қойылатын талаптар. Қатты иіс 
сабынға, əдетте келесідей талаптар қойылады: 
– 
сабын бөлме температурасында қатты, жабысқақ емес, 
барлық беті бойынша біркелкі түсті, дақтарсыз болуы қажет; оның 
бетіне тұздар шығып тұрмауы қажет; 
– 
сабында органикалық заттардың бұзылуы, ашыған май-
лардың, балықтың жəне басқа да жағымсыз иістері болмауы қажет 
(60 %-дық сабында нафтендік қышқылдардың əлсіз иісі болуына 
рұқсат етілген); 
– 
иіс сабын ақтан крем тəріздес түске ие болуы қажет (боял-
маған сабындар үшін); немесе бөгде реңксіз ашық жəне таза 
түстерге біркелкі етіп боялуы қажет. 
Сабынның сапасын сипаттайтын негізгі көрсеткіш болып 
ондағы май қышқылдарының болуы табылады (тұздар ретінде). 
Сақтау кезінде көптеген сабындар дымқылының бөлігін жоғал-
тады, осылайша оның салмағы да өзгереді. Тұтынушыға сабынның 

170 
белгілі бір анықталған көлеміне кепіл беру үшін кесектің 
салмағына қарамастан, нормативтік-аналитикалық құжаттамада 
қатты сабынның барлық түрлеріне көрсеткіш енгізілген – сапалық 
сан: бұл дегеніміз – сабын кесектеріндегі май қышқылдарының іс 
жүзінде болуы. Ол сабынның сол түрінде болуы қажет май қыш-
қылдарының пайыздық құрамына граммен өлшенген сабын кесегі-
нің нақты салмағын көбейтуден шығады. Мысалы, 400 г салмақты 
60 %-дық сабын кесегі үшін сапалық сан келесідей болады: 
;
240
100
60
400


250 г салмақты 72 %-дық сабын кесегі үшін – 
180
100
72
250


100 г салмақты 75 %-дық сабын кесегі үшін – 
75
100
75
100


Май қышқылдарының осы көлемі сол сортты сабындарда, 
олардың кебуіне қарамастан міндетті түрде болуы қажет. Ауыт-
қулар иіс сабын үшін 1-1,5 % жəне кір сабын үшін 2-2,5 % рұқсат 
етіледі. 
Нормативтік-аналитикалық құжаттамамен қатты сабыннан 
шығатын май қышқылдарының қоспаларының титрі шектеледі. 
Көптеген қатты сабындар үшін титр 34-42 °С шегінде. Сабынның 
титрінің төмендеуі оның еру жəне жуу жылдамдығының жоғары-
лауына алып келеді, бұл оны пайдалану кезінде сабынның көп 
шығындалуымен қатар жүреді. Титрдің жоғарылауы сабындардың 
ерігіштігін төмендетеді немесе сабын қолданылатын судың тем-
пературасын жоғарылатуды талап етеді, ал ол əрдайым мүмкін 
бола бермейді. 
Теріні тітіркендіретін еркін күйдіргіш сілтілердің көлеміне 
ерекше назар аударылады. Сондықтан да пилирленген иіс сабын-
ның құрамындағы еркін күйдіргіш сілтінің көлемі 0,1-0,03 %-дан 
аспауы қажет. 40 жəне 47 % май қышқылдарынан тұратын сабын-
да, оның қаттылығын жоғарылату мақсатында 2-3,5 %-ға дейін 
көмірқышқыл содасы енгізіледі. Иіс сабында көмірқышқылы сілті-
сінің көлемі 0,2-0,3 %-дан аспауы қажет. 
Сабындалмайтын органикалық заттар сабын сапасын төмен-

171 
дететін балласт болып табылады. Сондықтан да олардың көлемі аз 
болған сайын, сабынның тұтынушылық сипаттары жоғары болады. 
Иіс сабындарда сабындалмайтын заттардың көлемі 2%-дан аспауы 
қажет. Сабындарда дақтардың пайда болуына əкелетін тез ашитын 
сабындалмаған майдың болуы барлық сабындардың сапасын 
төмендетеді. Сондықтан да иіс сабындағы сабындалмаған майдың 
қалдығы май қышқылдарының салмағының 0,2%-дан аспауы 
қажет; иіс сабынның май қышқылдарының йодтық саны 55-60-тан 
аспауы қажет. 

жүктеу/скачать 1.87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: