О. М.Әбутәліп ісқАҒаздарын мемлекеттік тілде жүргізу

«Жеті жарғы»

• 
  қанға қан алу, яғни біреудің кісісі өлтірілсе, оған ердің құнын төлеу (ер адамға – 1000 қой, әйелге – 500);
  
• 
  ұрлық, қарақшылық, зорлық-зомбылыққа өлім жазасы кесіледі, жазаны ердің құнын төлеу арқылы жеңілдетуге болады;
  
• 
  денеге зақым келтірсе, соған сәйкес құн төленеді (бас бармақ – 100 қой, шынашақ – 20 қой);
  
• 
  төре мен қожаның құны қарашадан 7 есе артық төленеді;
  
• 
  егер әйелі ерін өлтірсе, өлім жазасына кесіледі (егер ағайындары кешірім жасаса, құн төлеумен ғана құтылады, мұндай қылмысты екіқабат әйел жасаса, жазадан босатылады);
  
• 
  егер ері әйелін өлтірсе, әйел құнын төлейді;
  
• 
  ата-анасы өз баласының өлімі үшін жауапқа тартылмайды, ал ана- сы баласын қасақана өлтірсе, өлім жазасына кесіледі;
  
• 
  өзіне-өзі қол салғандар бөлек жерленеді;
  
• 
  егер екіқабат әйелді атты кісі қағып кетіп, одан өлі бала туса: бес айлық бала үшін – бес ат, 5 айдан 9 айға дейінгі балаға – әр айына 1 түйеден (анықтама үшін 10 түйе – 300 атқа немесе 1000 қойға тең);
  
• 
  әйел зорлау кісі өлтірумен бірдей қылмыс болып есептеледі. Мұндай қылмыс үшін еріне немесе қыздың ата-анасына құн төленуге тиіс, егер жігіт өзі зорлаған қызға қалың төлеп үйленсе, жазадан боса- тылады;
  
• 
  егер ері әйелін көзіне шөп салуда ұстаса, өлтіруге құқылы, бірақ қылмысты сол сәтінде жария етуге тиіс, әйелін көзіне шөп салды деп күмәнданған еркектің сөзін 4 сенімді адам теріске шығарса, әйел күнәсіз деп табылып, жазадан босатылады;
  
• 
  біреудің әйелін күйеуінің келісімінсіз алып қашқан адам өлім- ге бұйырылады немесе ердің құнын төлейді, егер әйелдің келісімі- мен әкетсе күйеуіне қалың төлеп, қосымшасына қалыңсыз қыз беруге тиіс;
  
• 
  әйелді ренжіткен адам одан кешірім сұрауға тиіс, сұрамаса арсыздығы үшін айып салынады;
  
• 
  қан араластыру (жеті ата ішінде) өлімге немесе ағайындар белгілеген жазаға бұйырылады;
  
• 
  құдайға тіл тигізген (жеті адам куәлік берсе) таспен атып өлтіріледі;
  
• 
  кәпір болған адам мал-мүлкінен айырылады;
  
• 
  құл өмірі құнсыз, ол – қожайынның билігінде;
  
• 
  ата-анасына тіл тигізген ұлды мойнына құрым байлаған күйі қара сиырға теріс мінгізіп, өзін қамшымен сабап, ауылды айнала шапқылатады, ал қыз қол-аяғы байланып, анасының билігіне беріледі;
  
• 
  ұрлық жасаған адам үш тоғызымен қайтаруға тиіс;
  
• 
  ерінің ұрлығын біле тұра хабарламаған әйел мен баласы жазаға тартылмайды, өйткені үлкеннің үстінен шағым айту әбестік саналады;
  
• 
  өсиет ағайындар мен молданың қатысуы арқылы жасалады;
  
• 
  барымтадан қайтқан мал төлімен қайтарылуға тиіс;
  
• 
  дауды шешу билер мен ақсақалдарға жүктеледі;
  
• 
  куәлікке екі немесе үш адам жүреді;
  
• 
  билерге билік айтқаны үшін кесілген малдың оннан бірі тиесілі;
  
• 
  егер айыпкер айыбын төлемесе, оны ру басының рұқсаты арқылы барымтамен алуға болады;
  
• 
  ұрлық пен кісі өлтіруді қоса жасаған адам екі бірдей жазаға тартылады.