Қазақстан Республикасында 2010 - 2014 жылдар аралығында жеңіл өнеркәсіпті дамыту бағдарламасы (ҚР Үкіметінің 30 қыркүйек 2010 жылдағы № 1003 қаулысы)

Қазақстан Республикасында 2010 - 2014 жылдарға арналған құрылыс индустриясы мен құрылыс материалдары өндірісін дамыту бағдарламасы (ҚР Үкіметінің 30 қыркүйек 2010 жылдағы № 1004 қаулысы)

2015 жылға дейінгі энергияны сақтау бағдарламасы

2015 жылға дейінгі кезеңге арналған «ЖасылДаму» бағдарламасы

• 
  Ақмола облысы аймағының 2011-2015 жылдарға арналған даму бағдарламасы Ақтөбе облысы аймағының 2011-2015 жылдарға арналған даму бағдарламасы;
  
• 
  Алматы облысы аймағының 2011-2015 жылдарға арналған даму бағдарламасы;
  
• 
  Атырау облысы аймағының 2011-2015 жылдарға арналған даму бағдарламасы;
  
• 
  Шығыс Қазақстан облысы аймағының 2011-2015 жылдарға арналған даму бағдарламасы;
  
• 
  Жамбыл облысы аймағының 2011-2015 жылдарға арналған даму бағдарламасы;
  
• 
  Батыс Қазақстан облысы аймағының 2011-2015 жылдарға арналған даму бағдарламасы;
  
• 
  Қарағанды облысы аймағының 2011-2015 жылдарға арналған даму бағдарламасы;
  
• 
  Қостанай облысы аймағының 2011-2015 жылдарға арналған даму бағдарламасы;
  
• 
  Қызылорда облысы аймағының 2011-2015 жылдарға арналған даму бағдарламасы
  
• 
  Маңғыстау облысы аймағының 2011-2015 жылдарға арналған даму бағдарламасы;
  
• 
  Павлодар облысы аймағының 2011-2015 жылдарға арналған даму бағдарламасы;
  
• 
  Солтүстік Қазақстан облысы аймағының 2011-2015 жылдарға арналған даму бағдарламасы;
  
• 
  Оңтүстік Қазақстан облысы аймағының 2011-2015 жылдарға арналған даму бағдарламасы;
  

ТӨТ жетістіктерінің басты аспектілерінің бірі болып қоқыстармен жұмыс істеу жүйесін жетілдіру болып табылады.

Қазіргі таңда ҚР-да жиналған қоқыс көлемі 22 млрд тоннадан асады, оның ішінде: 7 млрд. тонна қауіпті қоқыстар, 96 млн. тонна ҚТҚ, 250 мың. тонна құрамында СОЗбар қоқыстар. Жыл сайын 500 млн. тонна қоқыс жиналады, оның ішінде 5 млн. тоннасы ҚТҚ. 2020 жылға қарай бұл сан 28 млрд.тоннаға дейін өсуі мүмкін. Қоқыстарды қайта өңдеуге келетін болсақ, жыл сайын өндіріс және тұтыну қоқыстардың 20%-ы утилизациядан өтеді, оның ішінде 5%-н ҚТҚ құрайды.

Қазіргі таңда Қазақстанда өндіріс және тұтыныс қоқыстарымен жұмыс істеуде жүйелік ыңғай жоқ, барлық қоқыстар қоқыс жинайтын жерлерге көму үшін әкелініп тасталынады, алайда, ешбір қоқыс тастайтын жер көмудің санитарлық нормалары мен экологиялық стандарттарына сәйкес келмейді. Барлық полигондардың қолданыс мерзімдері бітуде, оларды қалпына келтіру қажет, жаңа инженерлік полигондар салу қажет. Республикамызда қоқыстарды қайта тіркейтін (сұрыптайтын) станциялар жұмыс істемейді. Саны өсіп келе жатқан қораптама материалдарының көлеміне анализ жасалынбаған, сондай ақ екінші реттік шикізаттардан өндірілген тауарларға ішкі және сыртқы нарық қажеттіліктері есепелінбеген.

Сондықтан, қоқыстармен жұмыс істеу саласы барлық жағынан алғанда өзекті болып табылады. Осылайша, Елбасышысы ҚР Үкіметінің 27 қаңтар 2012 жылдағы кеңейтілген отырысында ҚТҚ қайта өңдеуді дамыту бойынша шаралар кешенін әзірлеуді тапсырды. Елбасының тапсырысына сәйкес ҚР ҚОҚМ Қазақстан Республикасының жасыл экономикаға көшу стратегиясын әзірлеуде. Бұл стратегияның басты бағыттарының бірі өндіріс және тұтыну қалдықтарын басқару жүйесін жақсарту болып табылады.

Институционалдық деңгейде ҚТҚ–мен жұмыс істеу сферасының инфраструктурасы құрылмаған, бұл мәселені шешуде бытыраңқылық байқалады, және қоқыстармен жұмыс істеу бойынша бірыңғай жүйе жоқ. Сектордағы мәселелерді шешу үшін қоқыстармен жұмыс істеу бойынша барлық технологиялық тізбекте аймақтық ыңғайды енгізу қажет.

Қатты тұрмыс қалдықтарын реттейтін басты құжат – экологиялық кодекс болып табылады. Экологиялық кодексті дамыту мақсатында 30–дан аса нормативтік актілер (ары қарай НҚА) әзірленген. Қазақстан Республикасының «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» кодексіне сәйкес қабылданған санитарлық ережлеер де өндіріс және тұтыну қалдықтарын жинау, қолдану, залалсыздандыру, тасымалдау, сақтау және көмуге қатысты санитарлы–эпидемиологиялық талаптарды бекітеді, «ҚР–да жергілікті мемлекеттік басқару мен өзін–өзі басқару туралы» заң, 6 бап, 1 пункт, 2 подпункт; 27 бап, 1 пункт, подпунктілер: 1-5, 2, 8, 9.

Экологиялық кодекстің 1 бабында ҚТҚ–мен жұмыс істеу сферасына жататын терминдер мен олардың анықтамалары берілген. Түсінікті аппаратты қолдану анализі «қайта өңдеу» және «утилизация» терминдерін сарапшылар арасында, сондай–ақ халық арасында түсінуге мүмкіндік береді. Қайта өңдеу ретінде қоқыстарды тауар немесе энергия өндіру үшін қолдануды түсінесіз, бұл Экологиялық кодекске сәйкес утилизация болып табылады. Осыған орай оларды дұрыстау қажет.

Қоқыстармен жұмыс істеуге қатысты Экологиялық кодекс талаптарын үш бөлікке бөлуге болады:

1. Іс–әрекеттері процесі салдарынан қоқыстардың пайда болуына дейін орындауға жататын қоқыстар пайда болатын жеке және заңды тұлғаларға қатысты экологиялық талаптар.

2. іс–әрекетері процесі салдарынан қоқыстардың пайда болуынан кейін орындауға жататын және қоқыстардың жинақталуына, қайта өңделуіне, утилизациясыеа, залалсыздандыруына, тасымалдануына және сақталуына қатысты талаптарды қоса алғандағы жеке және заңды тұлғаларға қатысты экологиялық талаптар;

3.  Іс–әрекеттері процесі салдарынан қоқыстарды көму кезінде және қоқыстарды полигондарға орналастыруға қатысыт талаптарды қоса алғандағы жеке және заңды тұлғаларға қрйылатын талаптар.

Жоғарыда атап өтілген экологиялық талаптарды орындау мақсатында Қазақстан Республикасының 3 желтоқсан 2011 жылдағы «ҚР–ның экологиялық мәселерге қатысты кейбір заң баптарына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заңына сәйкес бірінші және екінші категориядағы кәсіпорынларға, қоқысты шығарушлар мен қайта өңдеушілерге он жылдық қоқыстарды басқару бағдарламасын әзірлеуі қажет (ҚР Үкіметінің 30 наурыз 2012 жылдағы № 403 қаулысы). 2013 жылдың қаңтар айынан бастап қоқыстардың пайда болуы мен жиналуын азайту, және қоқыстардың утилизациясы мен қайта өңдеуін ұлғайту бойынша шаралар енгізілген бағдарламаларды іске асыру басталады.

Жоғарыда атап көрсетілген ҚТҚ–мен жұмыс істеудің әрбір кезеңі белгілі бір НҚА–мен реттеледі. Осылайша, Қазақстан Республакасы Құрылыс және тұрғын үй коммуналдық шаруашылық істері агенттігі (ары қарай ҚТҮКШІА) коммуналдық қоқыстардың пайда болуы және жинақталуының нормасын есептейтін типтік ережелер (ҚР Үкіметі 22 қараша 2011 жылғы №1370 қаулысы), сұрыпталған жинау кезінде қатты тұрмыс қалдықтарымен жұмыс істеу, ҚТҚ–ның морфологиялық құрамын анықтау, ҚТҚ–ны шығару тарифтерін есептеу бойынша ережелер әзірледі.

ҚР денсаулық сақтау министрлігі «Өнідіріс және тұтыну қалдықтарын жинау, пайдалану, залалсыздандыру, тасымалдау, сақтау және көмуге қатысты санитарно-эпидемиологиялық талаптар» санитарлы ережелерін әзірледі (ҚР Үкіметінің 6 наурыз 2012 жылғы №291 қаулысымен бекітілген).

Экологиялық кодекстің 301 бабына сәйкес арнайы (қауіпті) ҚТҚ-ны көмуге рұқсат берілмейді, алайда, бүгінгі таңда қоқыстың бұл түрін жинау және утилизация жасауға қатысты инфраструктура құрылмаған, қауіпті ҚТҚ-ны басқаруды реттеуге жол беретін заңнама толыққанды әзірленбеген. Арнайы қоқыстардың электронды және электронды жабдықтар, батарейкалар, люминисцентті лампалар сияқты бөлігі техникалық реттеуге жатады. Шиналарды қайта өңдеуге қатысты техникалық стандарттар, қораптама мен қораптама өнімдерін қайта өңдеу бойынша Кедендік Одақ елдеріне арналған техникалық регламент бекітілген. Электронды және электр тоғы жабдықтарынмен жұмыс істеуге қатысты техникалық стандарт бекітілу сатысында.

Қауіпті ҚТҚ-ны жинау, уақытша сақтау және қайта өңдеу инфрақұрылымын құру үшін ҚР Қоршаған ортаны қорғау министрлігі «Өндіріс және тұтыну қалдықтарын басқару мәселесіне қатысты заңнамаларға өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасының концепциясын әзірледі. Оның басты бөлімдерінің бірі өндірушінің өнімнің өмір циклына кеңейтілген жауапкершілігі принципін іске асыру болып табылады.

ҚТҚ-ның аймақтық және ауылдық полигондарын салу және қалпына келтіру бойынша техникалық регламенттер әзірленуде. Заңнаманы жетілдіру сондай-ақ қоқыстардың биобөлшекті бөлігін басқару бағытында жа жүргізіліп жатыр.

Экологиялық кодекстің 287 бабының 2 пунктіне сәйкес қоқыстардың қауіптілігінің 3 деңгейі бекітіледі:

1.     Жасыл - индекс G;

2.     Янтарлы - индекс А;

3.     Қызыл - индекс R.

Қоқыстардың қауіптілігінің деңгейі мен кодталуы қоршаған ортаны қорғау саласында өкілетті орган бекітетін қоқыстардың классификаторы көмегімен іске асырылады. Классификаторда қоқыстың белгілі бір түрінің болмағаны жағдайында оның қауіптілігі деңгейі мен кодталуы қоршаған ортаны қорғау саласындағы өкілетті органмен әрбір нақты жағдайда негізделеді.

ҚТҚ осы классификацияға сәйкес қоқыстардың жасыл тізіміне жатқызылған.

Қазақстан Республикасында қоқыстармен жұмыс істеу саласындағы қолданыстағы заңнамаға анализ жасау келесі қорытындылар жасауға мүмкіндік береді:

Кәсіпорындарға қоқыстарды орналастыруға төлеу оларды утилизация жасауға қарағанда тиімдірек. Экологиялық кодексте қоқыстарды сұрыптап жинау және қайта өңдеуге экономикалық стимул қарастырылған, алайда, іс жүзінде ол қолданылмайды;

Заңнамада қоқысты қайта өңдеу объектілеріне қатысты экологиялық талаптар жоқ;

Тарифтерді есептеудің қолданыстағы методикасы тек қана ҚТҚ-ны шығаруды есепке алады, ал Экологиялық кодекстің 19-1 бабында айтылған қоқыстарды жинау, утилизация және көмуді қарастырмайды.

Сондай-ақ қолданыстағы заңнаманың барлық нормалары іс жүзінде іске асырылмайды, мысалы, сұрыптап жинауды енгізуді қарастыратын Экологиялық кодекстің 292 бап 1 пункті, ҚТҚ полигондарында арнайы (қауіпті) ҚТҚ-ларды көмуге тыйым салатын Экологиялық кодекстің 301 бабы, сондай-ақ биологиялық бөлшекті қоқыстарды көмуді қысқарту бойынша бағдарлама әзірлеу.

ҚР-да жоспарлау жүйесінің өзгеруіне байланысты «Жергілікті мемлекеттік басқару мен өзін-өзі басқару туралы» заңның 6 бабының 1 пунктінің 2 подпункті іске асырылмайд. Ол жерде қоршаған ортаны қорғау бойынша бағдарлама, оның ішінде қоқыстарды басқаруды аймақтық деңгейде басқару бойынша бағдарламаны әзірлеу туралы айтылған (Экологиялық кодекстің 20 бап 1 және 8 подпунттерін қара).
Экологиялық кодексте мемлекеттік органдардың қоршаған ортаны қорғау облысындағы функциялары анықталған. Оларды үш сфераға бөліп қарастыруға болады: саясатты құру, саясатты іске асыру және қадағалау.

Саясатты іске асыру облысында:

Қоршаған ортаны қорғау министрлігі өнеркәсіптік қоқыстармен жұмыс істеу облысында мемлекеттік саясатты құрып, өткізеді, ҚТҚ-ны тиімді басқаруда іске асыруға үлкен жауапкершілікке ие. Министрлік сондай-ақ қоқыстарды басқару облысындағы орталық және жергілікті органдардың іс-әрекетін үйлестіреді, сәйкес аймақтық бағдарламалар мен жұмыс жоспарларын үйлестіреді.

Құрылыс және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы агенттігі коммуналдық қоқыстар саласындағы мемлекеттік саясатты құрып, өткізеді.

Саясатты іске асыру мен ҚТҚ-ны басқару саласында іс жүзінде жергілікті басқару органдары келесідей жауапкершіліктерге ие:

- қоқыстарды басқару бағдарламаларын әзірлеу және іске асыруды қамтамасыз ету;

- ҚТҚ-ны утилизациялау үшін объектілерді салуға жер бөлу

- көрсетілген объктілердің салынуын қамтамасыз ету;

- осындай объектілердің экологиялық талаптарды орындауын қамтамасыз ету

-пайда болып жатқан қоқыстардың көлемін қысқарту, қоқыстарды қайта өңдеуді ұлғайту әлде альтернативтік қолдану және қоқыс тастайтын жерлерге тасталынған қоқыстардың көлемін азайту үшін экономикалық стимулдарды қоса отырып, шаралар әзірлеу.

- ҚТҚ-ны оларды сақтауға арналған жерлерге тасымалдау және қоқыстардың егесі есебінен арнайы органдар арқылы қоқыстарды залалсыздандыру

- сұрыптап жинау жүйесін іске асыру және ҚТҚ-ның көп қолдануға жарамды фракцияларын қайта өңдеу және органикалық қоқыстарды ҚТҚ-ның басқа түрлерінен бөлек қолдану;

- ҚТҚ полигонлдарын салу мен қолдануға жауапты компанияларды құру.

Заңнаманың іске асырылуын қадағалау саласында:

Қоршаған ортаны қорғау министрлігі мемлекеттік экологиялық бақылау мен сараптама жүргізеді және ҚТҚ-ны басқару тәжірибесінің экологиялық талаптарға сай екендігін реттейді;

Денсаулық сақтау министрлігі ҚТҚ-мен жұмыс істеу тәжірибе жүзінде санитарлық нормаларға сәйкес екендігін қамтамасыз етуге жауапты;

Жергілікті басқару органдары коммуналды қоқыстарды жинау жүйесінің рационалды және экологияға қауіпсіз ұйымдастырылуына және коммуналды қоқыстармен жұмыстың экологиялық талаптарға сай болуына жауапты.

Өнеркәсіптік қоқыстарға келетін болсақ, институционалды деңгейде қоқыстарды басқару процесі ҚОҚМ тарапынан үйлестіріледі. Кәсіпорындар қауіпті қоқыстардың паспортын, табиғатты қорғау шараларының бағдарламасын дайындауда және 2013 жылдың қаңтар айынан бастап қоқыстарды басқару бағдарламасын дайындайды.

Өкінішке орай, 2008 жылдан бастап өндіріс қоқыстары бойынша есептің статистикалық формасы алынып тасталынды, ҚТҚ бойынша статистикалық есептің 2 формасы бар. Олар статистика органдарына жылына екі рет жергілікті тапсырылады.

Орталық және жергілікті басқару органдарындағы бағдарламаларындағы өндіріс және тұтыну қалдықтарымен жұмыс істеу мәселелері
ҚР ҚОҚМ әзірлеген «Жасыл Даму» салалық бағдарламасы шеңберінде қоқыстардың қоршаған ортаға теріс әсерін төмендету және оларды утилизациялау деңгейін көтеру бойынша шаралар кешені қарастырылған.

Осылайша, қолданыстағы ҚТҚ полигондарында қоқыстық газды аулау, қыздырғыш лампаларын утилизациялау, ескірген пестицидтерді инвентаризациялау, СОЗ-ды жою зауытын соғу бойынша ұсыныстар енгізілген.

Өнеркәсіптік және ҚТҚ (1 қосымша) басқару жүйесін дамыту бойынша бірінші реттегі жоспарлардың бірлекен жоспары әзірленіп, бекітілген (ҚОҚМ мен ҚТҮКША).

2011-2020 жылдарға арналған тұрғын үй-коммуналдық шаруашылын модернизациялау бағдарламасына ҚТҚ-мен жұмыс істеу бөлігіне қатысты өзгерістер енгізіледі (ҚОҚМ мен ҚТҮКША кешенді жоспары).

Табиғи ресурстарды қолдануды төмендету, табиғи ресурстардың бөлігін ВМР-ға ауыстыру. Мысалы, аймақтар бойынша морфологиялық құрамын зерттеу анализі деректерде үлкен айырмашылықтар көрсетуде. ҚТҚ-ның орташа құрамы келесідегідей негізгі фракциялардан тұрады: ас қоқыстары – 30% , қағаз – 25 %, шыны – 9 %, металл – 4%, пластмасса – 12 %, тоқыма – 3%, құрылыс қоқыстары – 9%, ағаш қоқыстары – 3%, басқалар – 5 %. Осылайша, ҚТҚ құрамындағы екінші реттік материалдық ресурстар саны шамамен 1 млн тонна қағаз бен картон, 450 мың тонна шыны, 200 мың тонна металл, 600 мың тонна пластмасса. Сұрыптап жинауды енгізу арқылы қазіргі технологиялардың көмегімен ҚТҚ құрамындағы 85%-95 % екінші реттік материал ресурстарын алып, утилизация жасауға болады.

Арнайы индикаторлар:

 ҚТҚ-ны жинау қызметімен халықты толық қамту

 инженерлі полигондар саны

 ҚТҚ-ны сұрыптап жинауды енгізу

 Өндірушінің кеңейтілген жауапкершілігі принципін енгізу арқылы қауіпті ҚТҚ-ны полигондарда көмуді алып тастау

 Қайта өңдеу технологияларын қолдану арқылы полигондарға түсетін биобөлшекті қоқыстардың санын азайту

- Гербицидтерді қолданудың санын азайту;

Дөңгелек үстелге барлығы 30 адам қатысты, оның ішінде МЕҰ, мемлекеттік органдар, фермерлік одақтар мен ұйымдардың басшылары, шаруашылық басшылары.

Қазақстан Респпубликасында органикалық өнімді өндіру мен экспортқа шығаруды дамыту, органикалық ауыл шаруашылық өнімін сертификациялау бойынша халықаралық тәжірибе, фермерлер арасында ақпараттық компания өткізу сияқты басқа да мәселелер талқыланды.

4. ТӨТ принциптерін есепке ала отырып бағдарламаны жетілдіру бойынша ұсыныстар
ДКБ 2020

«ДКБ 2020» міндеттерінің біріэкспортқа бағытталған өндірісті қолдау болып табылады. Елдегі әлеуетті ескере отырып, экономиканың келесі секторлары таңдалды:

«Бизнес жол картасы 2020» бағдарламасының қатысушыларының зерттеулері нәтижесі туралы есепте» атап көрсетілгендей, егер елдің индустриалды кәсіпорындарының белсенділігін «ДКБ 2020» бағдарламасын іске асырудың 1,5 жылы ішінде қолдан келген болса, онда бүгінгі таңдағы инновациялық белсенділікті арттыру үшін қосымша күш қажет. Кәсіпкерлердің ойынша «ДКБ 2020» бағдарламасын іске асыруда жұмыс істеп жатқан мемлекеттік органдарға анықтамалық жұмыстарды белсендірек өткізу, өтініштерді қарау процесін оптимизациялау сияқты мәселелерге ерекше көңіл бөлгендері жөн. Жергілікті өндірушілердің инновациялық белсенділігін ғана емес, сондай ақ бәсекеге қабілеттілігін де арттыру үшін отандық тұтынушылармен қатар шетелдіктердің де талаптарын ескеру қажет. Қазір ақпараттық технологиялардың дамуына байланысты әлемде кез келген тұтынушы өнім туралы қажет ақпаратты ала алады. Қазір экологиялық қауіпсіздік мәселелеріне көбірек көңіл бөлінуде, тек қана денсаулыққа әсері тарапынан ғана емес, қоршаған ортаға әсері жағынан да. Осыған байланысты жергілікті өндірушілерге өнімнің экодизайны, экомаркировкасы сияқты ТӨТ инструменттерін қолдануды үйрену қажет. Жоба ұсыныстарын әзірлеу және бағалау кезінде де ТӨТ принциптарын ескеру қажет: жабық циклдарды енгізу, экологиялық қауіпсіз шикізатты қолдану, қоқыстарды басқару және т.б.