«Орта ғасырдағы Азия және Африка тарихы»



бет44/82
Дата01.11.2022
өлшемі0.66 Mb.
#463759
1   ...   40   41   42   43   44   45   46   47   ...   82
Азия

Әбу Наср әл-Фараби, (870, Отырар қаласы – Сирия, Шам қаласы) – қазақ даласынан шыққан ұлы ғалым, ойшыл философ, математик, астролог, музыка теоретигі. Әскербасы тарханның отбасында дүниеге келген. Отырар медресесінде, Шаш, Самарқан, Бұқара, кейін Харран, Мысыр, Халеб Алеппо), Бағдад шаһарларында білім алған. Әбу Наср әл-Фараби – түркі ойшылдарыны-нең атақтысы, ең мәшһүрі, «Әлемнің 2-ші ұстазы» атанған ғұлама. Тарихи деретер бойынша 70-ке жуық тіл білген.Өздігінен көп оқып, көп ізденген ойшыл философия, логика, этика, метафизика, тіл білімі, жаратылыстану, география, математика, медицина, музыка салаларынан 150-ге тарта еңбек жазып қалдырды. Алғашқы сауатын туған жерінде ана тілінде ашқан болашақ ғалым, 12 – 16 жас шамасында керуенге ілесіп, білім іздеп Бағдадқа кетеді. Бағдадта «Баит әл-хакма» атты ғалымдар үйі және әлемдегі ең бай кітапхана болған.
Әбу Наср әл-Фараби өз заманындағы ғылымның барлық салаларынан, әсіресе, математика, астрономия, физика, жаратылыстану ғылымдарынан көп мұра қалдырды. «Ғалымдар тізбесі» деген еңбегінде сол кездегі ғылымды үлкен-үлкен бес салаға бөледі: 1) тіл білімі және оның тараулары; 2) логика және оның тараулары; 3) математика және оның тараулары; 4) физика және оның тараулары, метафизика және оның тараудары; 5) азаматтық ғылым және оның тарулары, заң ғылымы және дін ғылымы.
Әбу Наср әл-Фараби әмбебаб музыкант та болған. Саз аспаптарында ойнап, ән салған, өз жанынан ән, к.үй шығарған. «Музыканың ұлы кітабы» атты еңбегі бар. Өзінің барлық саналы ғұмырын ислам діні мен ғылымды бір-бірінен айырмай, егіз өргізуге арнаған ұлы бабамыз хижра жыл санауының 339 жылы ережеп (ражаб) айында, Шам қаласында (Дамаск) қайтыс болғанда оны сол елдің әміршісі Сайф әд-Даула өз қолымен жерлеген. Ұлы ғалымның мүрдесі Сириядағы Баб әс-Сағир зиратында жатыр.

Әбу Райхан әл-Бируни, Әбу Райхан Мұхамед ибн Ахмед әл-Бируни – ұлы түркі ғалымы. 973 жылы қазіргі Қарақалпақстандағы Қият қаласының маңында туған. 1948 – 50 жылы Ауғанстан жеріндегі Ғазни қаласында қайтыс болған. Негізгі еңбектері тарих, математика, астрономия, география, топография, физика, медицина, геология, минерология тағы басқа ғылым салаларын қамтиды. Әбу Райхан әл-Бируни көптеген тілдерді білген. 1000 жылы орта ғасыр ғылымының энциклопедиясы аталған, өзінің әйгілі «Әл-құруын әл-Һалия» («Бұрынғы ұрпақтар ескерткіші») деген еңбегін жазды. 1010 жылы Хорезм әкімі Мамун ибн Мұхаммед ұйымдастырған Үргеніштегі ғылыми орталықта Әбу Райхан әл-Бируни, Әбу Әли ибн Сина, Әбу Саһл Массих, Әбу-л-Хасан ибн Хамар тағы басқа ғалымдар ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізді. Оның 1048 жылы жазылған «Асыл тастар» еңбегі екі бөлімнен тұрады, «1-бөлімде (36 тарау бар) лағыл, меруерт, ақық, маржан, қараба, алмас, шыны, жылан тасы тағы басқаларға сипаттама берілген. Ал, 2-бөлім (12 тарау бар) алтын, күміс, сынап, мыс, темір, қорғасын, қалайы тағы басқа металдар мен солардың қоспаларын сипаттауға арналған. Ал, «Масғұд каноны» , «Минералдардың меншікті салмағын аңықтау ережесі» сияқты еңбектері белгілі. Жалпы алғанда ол 150 еңбек жазған, олардың 45 астрономия мен математикаға арналған. Әбу Райхан әл-Бируни дүниенің гелиоцентрлік жүйесін (Коперниктен 500 жыл бұрын), денелердің Жерге қарай тартылуын (Галилей мен Ньютоннан 600 жыл бұрын) болжаған. Топографияға байланысты «Геодезия» атты үлкен еңбек, дәрігерлік еңбектер жазған. Олар әлем тілдеріне аударылған.



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   40   41   42   43   44   45   46   47   ...   82




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет