Қостанай мемлекеттік педагогикалық институты Жаратылыстану-математика факультеті
Биологиялық әралуандылықты сүйемелдеу
жүктеу/скачать 1.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| Биологиялық әралуандылықты сүйемелдеу. Техносфераның
биосфераға жасайтын қысымының ең маңызды көрінісі - табиғи эко- жүйелердің кедейленуі, яғни биоалуантүрліліктің кемуі болып табы- лады. Биоалуантүрліліктек мағызды шаруашылық ресурс ғана емес, ол биосфераның тіршілік етуінің шарты болып табылады. Рио-де- Жанейрода өткен БҰҰ конференциясында қабылданған үш арнайы Мәлімдемелер мен Конвенцияларының екеуі биологиялық ресурстар мен биологиялық алуантүрлілікті сақтаусыз тұрақты даму мүмкін емес екенін көрсетті. Қазір адамның азық-түлігі ретінде қолдануға болатын бірнеше мың түрлер белгілі. Бірақ іс жүзінде өсімдіктер мен жануарлардың 200-250-ден аспайтын түрлері пайдаланады. Ауыл шаруашылық өнімдерінің басым көпшілігін 12-15 өсімдік береді. Жабайы түрлер – табиғи экожүйелерден алынатын бағалы өнім көзі және әсіресе, ауыл шаруашылық жануарлары мен өсімдіктерінің жаңа қолтұқымдары мен іріктемелерінің шығаруда маңызы зор. Жабайытүрлер дәрі-дәрмектердің маңыздыкөзі. Қазіргі кезде осы мақсатта шамамен бес мың өсімдіктің түрлері қолданылады. Олар- дың жалпы бағасы 40 миллиалрд доллар. Шипалы қасиеті бар өсімдіктердің көптеген түрлері әлі медицинада қолданылмай келеді. Биоалуантүрлілік – адамзатты шексіз ұзақ уақыт энергетикалық, техникалық және басқаресурстармен қамтамасыз етудің жалғыз көзі. 133 Биоалуантүрліліктің экожүйедегі байланыстарының толық болуының шарты және негізгі факторы бола отырып, оның ең маңызды қасиеті – тұрақтылықты қамтамасыз етеді. Элементарлық (іс жүзінде бөлін- бейтін) экожүйелердің көптүрлілігі ең алдымен олардың түрлік құрамымен анықталады. Ал ең ірі экожүйелер үшін алуан түрліліктің артуына оларға кіретін кіші деңгейдегі экожүйелердің маңызы артады. Биосфераның геологиялық тарихыныңбарысында,онда тірші- лік ететін ағзаларының түрлерінің саны тұрақты болмаған. Әрбір түрбелгілі бір уақыт қана өмір сүреді. Шамамен 10-30 млн жыл түр- лерінің ішінде өмірі өте қысқа (бірнеше мың) және ұзақ өмір сүретін түрлер - тірі қазбалар да бар. Мысалы, мүктер өзгермеген қалпында шамамен 500 млн жыл, жалаңаш тұқымды гингко ағашы 150 млн жыл тіршілік етіп келеді. Жануарларының ішінен тірі туатын балық латимерияны атауға болады. Ол 60 млн жыл бұрын жойылып кеткен деп есептелінді. Бірақ 1938 жылы Комор аралдарының маңынан табылған. Адамның геологиялық күшке айналуынан бастап жеке түрлердің жойылу жылдамдығы эволюциялықтабиғи құбылыспен салыстыруға келмейтін жылдамдықпен жүре бастады. Бұл процесс бір бағытта жүрді, сондықтан түрлердің жойылуы оған қарама-қарсы басқа жаңа түрлермен компенсацияланбайды. Шектен тыс пайдалану қандай да бір кәсіптік маңызы бар жануарлар үшін қауіпті. 1983 ж. тек қана тіс сүйектері үшін ғана 80 мың Африка пілдері жойылды. Түрлердің жойылуындағы маңызды себептердің бірі олардың интро- дукцияланған, яғни сырттан әкелінген түрлерімен бәсекелестікке қабілетсіз болу. Мұндай құбылыстарға шектелген территорияларға, аралдарда тіршілік ететін түрлер өте сезімтал болып келеді.Түрлердің алуантүрлілігінің кемуінің әсіресеекі салдары ерекше назар аударуды қажет етеді. Біріншіден, бір түрдің жойылуы, әдетте онымен қоректік немесе басқа да байланыстар мен тығыз байланысты, бірнеше түрдің тіршілік әрекетін бұзуға әкеліп соқтырады. Екіншіден, қандай да бір түрдің толық жоюдың қажеті жоқ. Олардың саны белгілі бір шамадан төмендеп кетсе, олар қайта қалпына келе алмайды. Ірі омыртқалы жануарлар үшін шекті деңгей 500-100 дара, ұсақ омыртқалылыр үшін шамамен 10 мың дара, омыртқасыздар үшін шамамен 50 мың дара, өсімдіктер үшін бірнеше мың дара. Адам қызметінің нәтижесінде ағзалардың жойылуына кейбір мысалдар келтірейік. Ішкісу қоймаларының ластануы, 134 тұздылығының, қышқылдылығының артуы нәтижесінде көптеген жануарларға жойылу қаупі төніп отыр. Ертеде бай балық шаруашы- лығымен ерекшеленетін Арал теңізі іс жүзінде бағалылығынан айырылды. Азов және Каспий теңіздерінде балық өндіру 10-12 есе кеміп кеткен. Әсіресе, бекіре тәрізділердің саны шектен тыс аулау мен браконерлік себебінен күрт төмендеген. Сонымен қатар, судың улану, оттегінің кемуі, қышқылдық жаңбырлардың әсерінен бекіре тәрізді балықтардың аурулары 1980 жылдардан бері кең етек алып отыр. Адамның барлық ірі ауқымды іс-әрекеті биологиялық алуантүрліліктің кемуіне әкеледі. Осының нәтижесінде бүкіл табиғи белдеулердің де жойылу факторлері белгілі. Түрлердің толық жойылуының нәтижелері өте ауыр. Жекелеген экожүйелердің түрлік алуантүрлілігінің кемуін басқа экожүйелер- ден әкелу арқылы қалпына келтіруге мүмкіндік болса, ал толық жойылған түр жүйе ретінде биосфера үшін қайтымсыз. жүктеу/скачать 1.59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|