Қостанай мемлекеттік педагогикалық институты Жаратылыстану-математика факультеті

140 
 
9  Антропогенез 
 
9.1  Адамдардың органикалық дүние әлеміндегі орны 
 
 
Антропогенез  -  жаратылыстану ғылымдарының негізгі пробле-
масы - адамның пайда болуы жайлы ілім. Адамның арғы тегі ертедегі 
маймылдар  екендігін  Ч.Дарвиннің  «Адамның  пайда  болу  және 
жыныстық  сұрыпталу»  (1871)  атты  еңбегінде  ғылыми  тұрғыдан 
түсіндірді.  Сонғы  40-50  жылдарда  антропологияда  адамның  шығу 
тегі жайлы көптеген мәліметтер қосылды. 
 
Органикалық  дүние  әлеміндегі  адамның  орны.  Адам 
денесінің  құрылысы,  симметриялы  болуы  Chordata  типіне  жататын-
дығын  айтады.  Жылықандылығы,  сүт  бездерінің  болуы,  денесінің 
түктерінің  болуы  адамның  сүтқоректілер  (Mammalia)  класына  жата-
тындығын  көрсетеді.  Сонымен  биологиялық  көзқараспен  айтқанда 
адам – приматтар отрядына жататын сүтқоректілердің бір түрі. 
 
Адамның  пайда  болуында  екі  көзқарас  қалыптасқан.  Саналы 
адам (Homosapiens) жер шарыныңбірнеше жерлерінен табылған. 
 
Бірінші  көзқарас  –  гипотеза  полицентризмі,  екінші  көзқарас  – 
гипотеза  моноцентризм.  Моноцентризм  гипотезасы  бойынша  – 
қазіргі адамдар Жерорта теңізінің шығыс бөлігінде пайда болған. Бұл 
жерде ежелгі неондертальдар мен кроманьонның көптеген тұрақтары 
табылған. Палеонтроптар мен неонтроптардың тұрақтары Европаның 
оңтүстік-батыс  бөлігінен  табылған.  Салыстырмалы  морфология, 
эмбриология  және  палеонтологиялық  зерттеулер  адамның  жалпы 
жануарлар систематикасында екендігін көрсетті. Өте ерте заманда-ақ 
адамды жануарларға туыс санаған (Анаксимен,Аристотел). 
 
К.  Линней  болса  оның  систематикасында  приматтарға  қосып 
қойды. Адамның тарихи даму арқылы пайда болған жөніндегі гипоте-
заны  алғаш  «Зоология  философиясында»  Ламарк  жасаған  болатын. 
Ол «адамның тегі төртқолды, жоғары дамыған жәндік» деп түсіңдір-
ді.  Ал  адамның  жануар  текті  екенін  Дарвин  «Адамның  тегі  және 
жыныстық  сұрыптау»  деген  еңбегінде  түбегейлі  зерттеп,  сенімді 
дәлелдеді. Оның дәлелдерінен мынаны атауға болады:   
 
 
1.  Адамдар  мен  маймылдардың  қаңкаларының  және  де  басқа 
органдарының ұқсастығы;  
 
2. Мінездерінің ұқсастығы; 
 
3. Олардың эмбриондарының бастапқы кезде ұқсас болуы;  
 
4. Рудимент органдарының да бірлігін атауға болады. 

141 
 
 
Ч. Дарвин алғаш сұрыптауға сүйеніп антропогенездің қозғаушы 
күштерін  ғылыми тұрғыдан түсіндіруге тырысты.  Осы күні адамдар 
мен  антропоидтардың  морфологиялық  кұрылыстарының  ұқсас-
тығынан  да  басқа  ұқсастықтары  бар  екендігі  анықталды.  Атап 
айтқанда  дыбыс  аппараттарының,  қан  топтарының,  ми  қыртыс-
тарының ұқсастығы. Сондай- ақ, бірқатар биологиялық қасиеттерінің 
ұқсастығын  да  атауға  болады.  Мысалы,  жыныстықжетілуі  8-12  жас, 
жүктілік  мерзімі  де  9  айға  жуық,  тістерінің,  шығуы  да  ұқсас, 
балаларынасырауға  да  көпкөңіл  бөледі.  Шимпанзе  мен  адамдардың 
генетикалық  материалы  92%  сәйкес  келеді.  Мысалы,  жылқы  мен 
зебрдің ұқсастығы да осындай. Адамдар мен жануарларды филогене-
тикалық  зерттеулер  адамның  орыны  жануарлардың  зоологияық 
систематикасында  екендігін  анықтады.  Қазіргі  адамдар  түрі 
Гомосапиенс,  приматтар  отрядына,  гоминид  тұқымдасына,  гомоцид 
туысына жатады. 
 
Антропогенездің қозғаушы күштері. Басқа да түрлердегі сияқты 
антропогенездің  қозғаушы  куші  сұрыптау  болды.  Эволюцияның 
бастапқы  сатыларында  сұрыптау  өкілдер  арасында  жүрді. 
Нәтижесінде  қарапайым  құралдар  жасай  алатын,  сол  кұралдарының 
арқасында  өзіне  қорек  тауып  жей  алатын,  жауларынан  қорғана 
алатын  өкілдер  ғана  аман  қалып  отырды.  Кейіннен  сұрыптау 
объектісіне  гомонидтерге  тән  олардың  топталып  тіршілік  етуі, 
сонымен байланысты бір бірімен қарым-қатнасы ілікті. Тіршілік үшін 
күрестежиналып,  қорек  тауып  жей  алатын  жауларынан  бірлесіп 
қорғана  алатын  топтарғана  қалып  отырды.  Жеке  сұрыптау  адамның 
морфофизиологиялық  ерекшеліктерін  қалыптастырды.  Атап  айтсақ, 
жүруі,  қолдары,  миы  сияқты  белгі-қасиеттерін  қалыптастарды. 
Топтық  сұрыптау  адамдардыңәлеуметтік  құрылымдарының  сұрып-
талуын,  жетілуін  қамтамасыз  етті.  Жеке  және  топтық  сұрыптаудың 
бірлескен  әсерін  әлеуметтік  сұрыптау  деп  атайды.  Алғашында  био-
әлеуметтік  сұрыптау  жанұя,  не  бірнеше  жанұядан  тұратын  ұсақ 
топтарда жүрсе, кейіннен оның маштабы-ауқымы үлкен топтарға, не 
тайпаға ауысты. Адам эволюциясының өзіндік ерекшелігі  – олардың 
бір тобы екінші топпен кезіккенде ылғи стресс жағдай болып тұрды. 
Ол  Д.К.  Беляевтің  көрсеткеніндей  популяциядағы  өзгергіштікті 
көбейтіп, сұрыптауға материал болып отырды. 
 
Саналы  адамдардың  дамуындағы  еңбектің  ролі.  Адамдардың 
негізгі ерекшеліктері  –  орталық нерв  жүйесінің дамуы, мыңдаған іс-

142 
 
қимыл жасауда қолдың маңыздылығы, тілдің дамуы, және тіл арқылы 
қоғамның  пайда  болуы  бұл  еңбектің  негізгі  нәтижесі.  Еңбек  ету 
үшінқұралдар  қажет  болды.  Оны  тастан,  жануар  сүйегінен, 
бұталардан  жасап  отырды.  Сонымен  адам  еңбектену  нәтижесінде 
табиғат иесі болып табылады. 
 

жүктеу/скачать 1.59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: