«Платок в истории народа»

Первое впечатление от платка - это детство: платок на голове мамы и бабушки, платок, в который тебя укутывали, чтобы отправить гулять зимой, пуховый платок в который куталась бабушка и не как не могла согреться в морозный зимний вечер. Впечатление второе, это связь обычаев и традиций отдельных народов, с простым головным убором, таким как платок.

Мы живем в многонациональном государстве, где обычаи и традиции отдельных народов составляют общую культуру и историю казахстанского народа. Поэтому в этих условиях глобализации необходимо сохранение своеобразия обычаев и традиции и казахского народа и других народов в целом, а также включение их в современные обычаи и традиции.

Начиная, работать над этой темой, мы перед собой ставили цель, выяснить связь, простой вещи - платка и народа, народа, который сегодня проживает на просторах именуемых Казахстан. Перед нами стояло две проблемы, выяснить, почему женщины казашки надевают платки, а вторая, какое место занимает платок в обычаях и традиция казахского народа.

Начиная работать по данной теме, мы провели опрос среди учащихся 8-9 классов, с целью определения знают ли они, почему женщины казашки надевают платки, и с какой целью они это делают. В опросе участвовало 63ученика. Итоги этого исследования нас заставили глубоко задуматься, т.к. 53% опрошенных ответили «не знаю» на первый вопрос, и 26% на второй.

Основным методом нашей работы стал частично-поисковый метод, мы познакомились с литературой по данному вопросу, как в библиотеке, так и в Интернете, провели опрос в школе, беседовали с людьми старшего поколения. Итогом нашего исследования, стала эта работа. В дальнейшем материалы можно использовать в воспитательной работе на внеклассных мероприятиях и классных часах. Работая по данной теме, мы сделали вывод, что платок в истории и культуре казахского народа занимает особое место, и не просто как элемент костюма и обычаев и традиций, но и как часть взаимообогащения и взаимовлияния культур соседних народов. Мы планируем, в дальнейшем продолжить наше исследование, и рассмотреть роль платка во взаимообогащении и взаимовлиянии культуры народов Казахстана.

Это был солнечный день. Женщины племени занимались обычными делами, одна из них, пристроившись у загона с козами, ткала холст. Солнце пекло ей голову, от пота волосы слиплись, ветерок раздувал их в разные стороны. А на колу висел уже лоскут готового холста. Солнце поднималось все выше и выше, становилось все жарче. Женщина посмотрела на лоскут холста и накинула его себе на голову, но он постоянно спадал и она, сложив холст по косой, подвязала концы под подбородком. Прошло время, холсты, сложенные по косой плотно вошли в жизнь женщины. Занимаясь домашними делами, ухаживая за скотом, или возделывая землю, женщины все чаще стали повязывать голову платком. Мужчина, отправлявшийся на охоту, не единожды видел как женщина покрывала свою голову, обратил на это внимание, и тоже стал использовать лоскут, немного изменив способ завязывания. Лоскут холста, платок, не спадал с головы, концы плотно удерживали его.

Шли годы, века, тысячелетия, платок стал спутником человека, он вошел в состав народного костюма многих этносов, вобрав в себя все лучшее, что создано искусством и талантом многих поколений, помноженный на труд сотен и тысяч народных умельцев.

Платки известны с незапамятных времен, в раннехристианскую эпоху (300-600 гг.) головной платок был неизменным атрибутом женского костюма. В отдельных районах Германии, элементами женского народного костюма, частично сохранившегося и до наших дней, являются широкая юбка и в особенности огромный головной платок из светлого ситца или набивной шерсти. Его складывают вдвое таким образом, чтобы один конец падал на спину, два других конца перекрещиваются на затылке и завязываются на темени большим бантом. Концы широкого платка из цветного ситца перекрещиваются на груди и пропускаются под белый передник с вышивкой.

В мужском народном костюме Бадена (Германия) до сих пор сохранился старинный предмет одежды – нагрудный платок. Еще задолго до испанского завоевания жительницы Гватемалы вместо юбок носили большие шерстяные платки, обернутые вокруг бедер.

Православная традиция всегда требовала, чтобы платок обязательно покрывал голову женщины, когда она появлялась на людях. Девушки так и делали (выйти простоволосой не то что из дому, даже из своей горницы считалось недопустимым), а замужние надевали платок поверх головного убора. (1)

Первые сведения о появлении в Оренбуржье изделий из козьего пуха начали появляться еще в конце XVIII века, когда русские, закрепившись на Урале, вступили в торговые отношения с местным населением. Суровый климат здешних мест, постоянно дующий резкий ветер побудили переселенцев заинтересоваться предметами одежды кочующих скотоводов, которые под легкой верхней одеждой носили теплые поддевки-телогрейки и платки, связанные из пуха коз их называли «бокебай».(2)

Павлово-Посадские платки появились в первой половине XIX века. Первоначально они изготавливались методом ручной набивки, а в 70-х годах ХХ века ручную технологию сменила машинная. С тех пор платки стали не столь многоцветными, поскольку ручная набивка позволяет художнику не ограничивать количество цветов, а машинная допускает максимум 10 цветов в рисунке. (3)

Платок стал неотъемлемой частью народных традиций и обрядов, о нем слагали стихи и песни. Одно из самых известных, это стихотворение Расула Гамзатова, которое демонстрирует особое отношение не только к женщине, но и к платку, как символу материнской любви.

В горах джигиты ссорились, бывало,

Но женщина спешила к ним и вдруг

Платок мужчинам под ноги бросала,

И падало оружие из рук.

О, женщины, пока в смертельной злости

Не подняли мечей материки,

Мужчинам под ноги скорее бросьте

Свои в слезах намокшие платки (4)

Платок как элемент казахского национального костюма.

Платок это наша история. В письменных источниках сказано о том, что самой неотъемлемой частью всех одежд и костюмов для казахов является платок. Для каждого случая у казахов, будь то той или похороны, был специальный наряд, в том числе и платок. Свидетельства этому большое количество вариантов наименования платка.

Желек - тонкий шелковый платок.

Кундик - разновидность платка жаулык, для женщин пожилого возраста.

Биртартар - головной платок женщины.

Кимешек - головной убор, скроенный из платка, скрывающий шею взрослой женщины.

Шали - платок с бахромой. (5)

Платок являлся преимущественно частью женского костюма, и играл очень важную роль. Платки одевали невесты под свадебный головной убор «саукеле». Молодая невестка целый год в новом доме носила на голове небольшую накидку, а «саукеле», надевала по праздникам. После рождения нескольких детей у невестки повышался ее социальный статус, она могла надеть «кимешек». Чем больше был статус невестки, то есть чем больше у нее было детей, тем достойней своего статуса она носила и платки. Женщина, достигшая определенного статуса, носила уже более достойный ее головной убор «кимешек», который изготавливался из большого куска ткани, т. е. платка и сворачивался он или сшивался определенным образом. По стилю изготовления «кимешека» можно было определить принадлежность к жузу и роду. Такие платки украшались вышивкой, по которой можно было определить материальное и социальное положение, вышитые красные цветы означали, что носительница данного головного убора, замужем, если же узоры вышивки были белыми - о вдовстве.(6)

Женщины казашки очень часто поверх платка надевали различные головные уборы, например: «урус» или «касаба», и связано это было в первую очередь с космологическими представлениями казахов.

Казахи всегда очень бережно относились к своим головным уборам, это относилось и к платку, его вешали высоко и никогда не наступали на него. Они считали, что волосы притягивают не чистые силы, поэтому прикрывали их не только женщины, но и мужчины. Юноши надевали узорчатые тюбетейки и подвязывали их белыми платками. Взрослые мужчины также носили платки, их особым способом повязывали, и свидетельствовали они об очень низком материальном положении.(7)

Но платки были не только головными уборами, и об этом свидетельствует одна из легенд появления оренбургского платка.
Согласно данному преданию, первые, прибывшие на Урал русские переселенцы, были удивлены легкому облачению калмыкских и казахских джигитов, скачущих по бескрайним степям бывшей Киргиз-кайсацкой Орды. Секрет противостояния лютым уральским морозам оказался необычен: в качестве подкладки под свои легкие одежды они использовали платки, связанные из козьего пуха. Платки были сшиты без каких-либо узоров, выполняя лишь утилитарную функцию: сохранить тепло своему хозяину. Такой подход к вязанию пуховых платков изменился, когда за дело взялись русские казачки, начавшие наносить узоры на пуховые изделия.(8)

В казахском народе сформировались особые принципы ношения головного платка как элемент национального костюма. Их можно выделить как:

• 
  мужской головной платок, который являлся дополнением к другим головным уборам и свидетельствовал об определенном социальном статусе;
  
• 
  платок девушки, который являлся символом ее чистоты и оберегом от нечистых сил, и использовался как элемент праздничного костюма;
  
• 
  платок женщины как символ социального статуса в обществе.
  

Истоки русского головного платка теряются в XII веке. Тут берет начало русское головное полотенце - убрус. Его набрасывали поверх головного убора так же, как и платно из куска ткани, которое тоже носили с глубокой древности. На изготовление убруса и платна шло тонкое полотно или легкие шелковые ткани.

"Как государыне голову зачесали, и на государыню кику и покров положили, и покрыли убрусом; а убрус был унизан жемчугом с дробницами золотыми", - читаем мы в описании бракосочетания Евдокии Стрешневой с царем Михаилом Федоровичем.(9) В XVII веке "царевы" мануфактуры производили убрусы и для царского обихода, и на продажу. В подмосковных селах Коломенском и Богородском в петровские времена ткали шелковые платки, а со второй половины XVIII века под Москвой и Петербургом налаживается выпуск хлопчатобумажных платков.

Шерстяные же платки и шали стали распространенным головным убором в XIX веке, в их изготовление вовлекаются Поволжье, Подмосковье, Рязанская и Воронежская губернии.

В 1806 году в Нижегородской губернии, в вотчине помещицы Мерлиной, начали ткать так называемые кашмирские шали. Два десятилетия спустя на здешней мануфактуре трудились шестьдесят мастериц. За год всем им удавалось сработать не больше шестнадцати шалей и пяти шарфов.
Кашмирские шали Мерлиной были чудом ремесла. Ткали их из тончайшей пряжи, для которой годился лишь пух тибетских коз, а на худой конец пух сайгаков. Из 13 граммов такой пряжи вытягивали нить длиной в четыре с половиной километра. Шали получались невесомыми и нежными на ощупь.
Изготовление мерлинских шалей стоило здоровья молодым ткачихам, их трудовой век оканчивался задолго до 30 лет. Для крепостной это было выкупом за свободу; каждую шаль, имевшую десятки оттенков, две мастерицы ткали от полутора до двух лет, и стоила она целого состояния - до 12 тысяч рублей.

Международная слава русских кашмирских шалей началась с первой Всемирной промышленной выставки в Лондоне (1851). В подтверждение высочайших достоинств шали эти маркировали двуглавым орлом - право, дарованное немногим промышленникам. На мануфактуре Мерлиной освоили и ковровые платки без изнанки, помог опыт ковроткачества, которым раньше здесь занимались.

В крестьянской и купеческой среде во второй половине XIX века предпочтение отдавали "турецким" квадратным ковровым платкам и шалям. Теперь они были относительно доступны, так как вырабатывали их промышленным способом на жаккардовых станках. Но тканый рисунок для массового производства был все-таки дорог. Дешевле обходилась набивка резными манерами.

Сначала набивали контур узора, а потом частями и сам узор. Сложный многоцветный рисунок требовал порой до четырехсот резных деревянных манер для набивки.

С конца XVIII века в России начинают носить ситцевые набивные платки. В большом ходу были платки фабрики Барановых из Владимирской губернии - у них по кумачовому красному фону горели ярко-желтые, зеленые и синие цветы. А московская Трехгорка купцов Прохоровых славилась кубовыми платками - темно-синими с красными розами, тюльпанами и гвоздиками. У Барановых и Прохоровых хватало конкурентов: фабрика Молчановых под Москвой, фабрика Зубковых во Владимирской губернии и другие. С присоединением Казахстана к России, формируется единый внутренний рынок, купцы из Центральных районов Империи везли, распространяли русские платки и в степи.(10)

Платок в обычаях и традициях казахского народа.

Особую роль платок играет в обычаях и традициях казахского народа. Платок, за все свое время существования стал символом женской чистоты и материнской любви. В одной из легенд о скале Окжетпес и скалах Жумбактас и Башмачки говориться о платке. Как-то местный хан воевал с калмыками и победил их. Последний калмыцкий воин, которого он хотел убить, оказался прекрасной девушкой. Все джигиты сразу влюбились в нее, в том числе и хан. Но пленная калмычка сказала, что выйдет замуж только за того, кто попадет из лука в ее платок, прикрепленный на верхушку высокой скалы. Многие джигиты пытались попасть из лука в платок, но все напрасно. «Окжетпес!» - кричали они, т.е. стрела не долетает. Но вдруг один из них (Жеке-батыр, а может и хан) все-таки попал. Красавица-калмычка понимала, что в плену участь ее решена, что она никогда не вернется домой и не увидится со своим женихом. Она бросилась с этой скалы Окжетпес («Не долетит стрела») в воду. Так возникла скала-остров Жумбактас (Загадка). А на третьей скале, на берегу озера можно видеть башмачки красавицы, которые попали туда при ее падении. (11)

В данном случае платок это не просто атрибут женского костюма, это символ чистоты, и он мог быть передан только в руки избранника, будущего мужа. В казахском обществе запрещалось девушке открыто показывать свою симпатию, поэтому платок использовали как способ выражения отношений. Если джигит подымал упавший платок девушки, и не возвращал его, это означало, что девушка ему интересна.

После свадьбы старшая сестра передает свой головной платок младшей сестре. Это как бы означает: «пришла твоя очередь найти свое счастье». (12) Все замужние молодые женщины обязаны были покрывать свои головы белым платком, исследователи в первую очередь связывают появление этой традиции с принятием ислама, населением Казахстана. Появление женщины с непокрытой головой, принималось как нарушение обычаев и не почитанием старших. И если женщина совершала какой-то поступок, нарушающий устои общества то, в первую очередь, наказывая ее, с нее снимали платок, а затем закидывали камнями, и изгоняли из аула. Когда заканчивается праздничный той, всем женщинам дарят либо отрезы ткани, либо платок, к которому привязывают кольцо, или вкладывали монетку, выражая благодарность и возмещая таким способом затраты на подарки. Молодой матери часто приходилось оставлять свое дитя, занимаясь хозяйством, под присмотром старших. Чтобы ребенок не чувствовал отсутствие матери, чтобы оградить его от нечистых сил, в колыбель укладывали платок, который был на голове матери. Отправляя в дальний поход сына, мать, прощаясь, привязывала к поясу свой платок, который должен был защитить его в бою от ран, ну а если он был ранен то первое что, он сделает, приложит к ране материнский платок, и ее любовь спасет его от гибели. У казахского народа есть почтительное выражение «ак жаулыкты» (буквально: в белом платке), связано оно с понятием мать - бабушка.(13)

Платок был не только элементом обычаев и традиций казахского народа он имел еще и очень большое религиозное значение, во время чтения молитвы на голове женщины обязательно должен был быть платок.

Заключение.

В заключении мы хотели бы привести слова неизвестного поэта:

Сестренка моя, мусульманка моя
Платок завязала, я рад за тебя.
Не бойся, сестренка, Аллах же с тобой.
И ангелы смотрят дружной толпой.
Платок твой, сестренка, для всех нас пример,
От грязи мирской тебе он – барьер.
Под ним чистоту, доброту сохрани.
И символ исламский ты гордо носи.
Ты не смотри на злословье людей,
Долг твой исламский всем нам милей.
Пусть будет доволен тобою Аллах,
Крепись, сестренка, пусть слезы в глазах.
Платок – это скромность, а скромность в раю,
Тебе это с гордостью я говорю.
Держись за платок, как месяц за тьму,
Ты счастлива, будешь, ты будешь в раю.
Многие века структура нашего общества, жизненный и семейный уклад, поведение каждого человека регламентировалось религией, и основывались на национальной морали, которая определялась в первую очередь обычаями и традициями общества. За последние годы проведена большая работа по возрождению этой национальной морали, а значит и возвращению в нашу обыденную жизнь обычаев и традиций народа. Нам очень бы хотелось, чтобы наше исследование стало частью этой работы.
Список литературы и Internet-источников:

1. Все самое интересное о платке: интересные факты из истории платка. WWW. Платок.

2. Кенжеахметулы С. Быт и обычаи казахского народа. - Алматы, ОАО «Алматыкитап», 2006, 2007, с. 21

3. Кенжеахметулы С. Быт и обычаи казахского народа. - Алматы, ОАО «Алматыкитап», 2006, 2007, с. 192

4. Кенжеахметулы С.Традиции и обряды казахского народа. - Алматы, «Алматыкитап», 2006, 2007, с. 52

5. Там-же, с. 55

6. WWW/ Турист

7. Кенжеахметулы С. Традиции и обряды казахского народа. - Алматы, «Алматыкитап», 2006, 2007, с. 52

8. Кенжеахметулы С.. Быт и обычаи казахского народа. - Алматы, «Алматыкитап», 2006, 2007, с.121

9. Кенжеахметулы С. Быт и обычаи казахского народа. - Алматы, ОАО «Алматыкитап», 2006, 2007, с. 126

10.Шимырбаева Г. Костюм: необходимы исследования. – Астана, Мереке, 2004, с. 12

11.Химаят Б.,Сужикова А. Национальная одежда казахского народа.– Алматы, «Алматыкитап», 2006,с. 45

12. Кенжеахметулы С. Быт и обычаи казахского народа. - Алматы, ОАО «Алматыкитап», 2006, 2007, с. 198

13.Химаят Б., Сужикова А. Национальная одежда казахского народа. - Алматы, «Алматыкитап», 2006, с. 89

14. WWW. Интернет-Известия. А.Маркин, А.Кулаков Русский платок - душа народа

15. WWW. Расул Гамзатов.

№ 15 орта мектебі ММ

Қостанай облысы, Боровской кенті, Мендіқара ауданының құрылғаны, табиғатының әсемдігі, өзен, көлдері, жер, су аттары, тұрғыны.

Мендіқара ауданының орталығы Кент Қостанай солтүстітен-шығысқа қарай 90км жерде орналасқан. Іргесі 1896ж қаланған. Тұрғыны 8,5 мың адам. Кірме антропотопоним. Мендіқара ауданы сөз жоқ шексіз сұлу, әсем, көрікті, табиғаты таза әсем аудан. Боровое көлі Тобыл өзенінің оңтүстік аңғарында, Мендіқара ауданында. Шағын көл. «Жағалауында шоқ қарағай өскен жер» мағынасындағы атау.

Кез-келген аймақтың, жер-су атаулары өзінің бойына көптеген тарихи деректерді этнографиялық мәліметтерді, географиялық сыр- сипаттарды сақтап отырады.

Мендіқара ауданды орманды өңір деуге болады, себебі ауасы таза, жасыл орманды, аспаны ашық , берекелі жер, сондықтан ол жер «ОРМАНДЫ ӨҢІР».

Әрбір атау-тарихтың табы сіңген нысаналы белгісі.Мұндай ұлттық және рухани байлығымыз саналатын топонимдерді зерттеу бүгінгі күн талабынан туындап отыр. Кез келген аймақтың жер-су атаулары өзінің бойына көптеген тарихи деректерді ,этнографиялық мәліметтерді,географиялық сыр-сипаттарды. Топонимдегі деректер белгілі бір географиялық ұғым атаулары болғандықтан,олар арнайы сұрыпталған лексикалық қабаттардан тұрады. Көне дәуір куәсі болып табылатын аймақ топонимдері халықтың этнографиялық, қоғамдық , әлеуметтік жай-күйінен, өткендегі өмір-тіршілігінен әр қилы мәлімет береді.мұның өзі топонимдердізерттеудің өте күрделі құбылыс екендігін,ол істе белгілі бір ғылыми әдіспен ғана мақсат-мұратқа жету мүмкін еместігін көрсетеді.Демек тілдік құбылыстық табиғатын тек оның тілдік заңдылықтарына ғана сүйеніп емес, сонымен қатар сол тілде сөйлеуші этностың (халықтың) дүниетанымына,салт-дәстүріне, ұлттық менталитетіне байланысты да айқындауға болады. Сондықтан белгілі бір аймақтың топонимиясын зерттеуді қолға алмас бұрынсол жердің тарихына,саяси-әлеуметтік жағдайына және оны мекендеуші халық өмірінің этникалық мәдени тарихына ерекше көңіл бөлу керек екендігін зертеушілер атап көрсетеді.

Географиялық нысандардың негізгі атауларының нақтылы сыр-сипат,себеп-салдары нысандардың түр-түс, көркін бейнелейтін жалпы есім сөздерден, сол жерде тұратын адамдардың әдет-ғұрып, салт-санасын және діни,идиологиялық жағдайларын сипаттайтын сөздерден қойылып отыруы көп елдерге тән құбылыс. Жер-су атауларының шығу тегі алдымен мені өзіндік қасиет ерекшелігі мен тарихи маңыздылығымен қызықтырды.

Географиялық атаулардың пайда болуының басты екі белгісі - уәжделік және тұрақтылық. Нақты атаудың пайда болуы қандай да бір ішкі фактімен тарихи уәжделіп, күні бұрын сақталады.

Өте көне замандардан бастап адам бір жерге орналасқан да, өз айналасындағы қоршаған ортаға атау бере бастайды. Олар белгілеген әрбір атау белгілі бір атауға ие болады. Мысалы, өзендердің атауы көбінесе оның ағысына, терендігіне, түсіне байланысты қойылса, елді мекен атулары көбінесе ландшафт, өсімдіктер әлеміндегі ерекшеліктерімен немесе қоныстанушылар өмірлеріндегі фактілерге сәйкес беріліп отырады. Сондықтан географиялық атаудың пайда болуы кездейсоқ емес, тарихи себепті болады.

Э.М.Мурзаевтің пікірі бойынша, ерте кездегі топонимия жергілікті географиялық терминдер (ЖГТ) болып саналған, сондықтан да сол кездегі адамдар тауды – тау , ал өзен мен көлді – су деп атаған.

Егер бүгінгі күні әрбір шәкірт туған елінің, жерінің тарихын білсе, бес қаруы бойына ертеңгі халық сүйер ер, қайраткер болып шықпайды ма?

Бүгінгі күннің өзекті мәселесі де – осы, яғни қазақстандық отан сүйгіштікті

тәрбиелеу, өз халқының өткен тарихын құрметтеп қарау, азаматтық білім беру, ұлттық этномәдениеттілік дәстүрлер мен әдет-ғұрыптарды оқып үйрену, экологиялық т.б. тәрбие беру.

ІІ. Негізгі бөлім.

Орманды өңір тарихы.

Туған жердің атауы сыр шертеді. Жер-су атаулары, ғылыми тілде «топопнимика» деп аталады. Бұл грек сөзі, қазақшаға аударылғанда мекен немесе орын атауы деген мағына береді. Қазақ халқының атам

Заманнан орнығып, өмір сүріп жатқан жерінің мыңдап саналатыны мәлім.

Ертеде өткен ата-бабаларымыз солардың әрқайсысына ат қойып, Айдар тағу жағынан жай ұқыпты ғана емес , шебер де, тапқыр болғандығын байқаймыз. Бұл жолы алға қойып отырған бар міндетіміз Ғылыми ізденіс арқылы бірқатар жер-су атауларының сырын ашып, Алғашқы мағыналарын тану. Бір еске сала кететін нәрсе, халық арасындағы жер-су атауларының мағынасы турасындағы жорамалдарға көп жағдайда аңыздар негіз етіледі.

Жер-су атауларының арасындағы бөгде тілден енген сөздерге жатсына қараудың жөні жоқ.. Өйткені халқымыздың өзінің мыңдаған жылдық өмір жолында түрлі тарихи тағдырды бастан кешіп, алуан нәсілді жұртпен араласып тұрды. Осының нәтижесі жер-су атауларында да өзінің ізін қалдырды.

Оның ішінде көбіне монғол тілінен алынған сөздерде жолығып қалатыны рас. Өйткені монғол тілінің түркі тілдеріне етене жақын туыстығы ғылымда дәлелденген жағдай екені бізге ертеден мәлім. Сондай ақ жер – су атауларының ішінде бірен-саран араб, парсы тілдеріндегі сөздер арқылы пайда болғаны да жоқ емес.

Облысымыздағы ойконимдердің лексика-семантикалық құрамы да әр алуан. Жер аттары қоғамдық дамудың сипатына қарай өзгеріп отырған. Жергілікті халық мекендеген көшіп-қонып жүрген жердің бет-беттеріне Судың ащы-тұщылығына, көлемі мен ағысына, табиғатына жалпы олардың алуан түрлі қасиеттері мен белгілеріне орай ат қойып отырған. Сондықтан да ондай атаулар белгілі бір мағынаға ие. Олай болса, ойконимдерді синематикалық тұрғыдан зерттеудің мәні айрықша.

Ұлы дала төсіндегі жер-су аттары көркем, сол жердің ерекшеліктерін айқын көрсететін дәл айтылған әрқашанда бір естілген есте қалатындай болып естіледі. Біздің Қостанай, Боровое, Торғай өлкесінде олар Қоныраулы, Тырнакөл, Мүктікөл, болып жалғаса берді. Бірде ол атаулар сол жер мен судың көзге көрініп тұрған ерекшеліктеріне байланысты болса, енді бірде сол жерде болып өткен тарихи оқиғалар мен тарихи тұлғаларға байланысты болып келеді.

«Қостанай» топонимі екі компонеттен тұрады. Оның біріншісі-«Қос»-екі» деген мағынаны , ал «танай» -өзен деген ұғымды білдіретін, скиф тайпасының аты, сайып келгенде «Қостанай» топонимі - Қос өзен Қостанай топонимінің екінші компонеті – танай. Геродоттан тартқанда – су, өзен екенін айдан анық. Ал қос деген сөз нені білдіреді

Топонимнің Танай компонентін Геродоттың заманынан тапқаннан кейін, Қос сөзін де сол заманнан іздедік. Ол скиф – сармат заманы болатын. Бүгінде сармат сөздері барынша мол сақталған украин тілінде қос деген сөз арал деген мағына береді. Жоғарыда айтылып өткендей Қос-арал және танай сөзін оқығанда Қостанай топонимі - Өзендегі арал деген

сөзді білдіреді.

Қостанай облысы ойконимдері басқа облыстар ойконимдері сияқты қоғамдық дамудың сипатына қарай өзгеріп жанарып отырған. Жергілікті

Халық өздері мекендеген жердің қоршаған ортаның бет- бедеріне түрлі қасиеттеріне, белгілеріне, болған тарихи оқғалар мен жаңалықтарға, іс - әрекеттерге сай атаған. Қазақ тіліндегі ойконимдер мағынасы жағынан сан алуан болып келеді.

Кез-келген атаудың пайда болуы стихиялы түрде қалыптасып, қоғамдық құрылыстар арқылы жүзеге асады. Сонымен Қостанай облысы ойконимдер алдыменқұбылыстар арқылы жүзеге асады.

Мендіқара ауданы 1930 жылдың желтоқсанында құрылған. Орталығы-Боровское кенті. Аудан солтүстікте Ресейдің Қорған облысымен шектеседі. Аумағы - 6,61 мың шаршы шақырым. Экономикасының басты секторы – ауыл шаруашылығы. Ауданда 805 ауыл шаруашылық құрылымы тіркелген, 2004 жылы олар 2 миллиард 901 миллион теңгеніңөнімін өндірді.

Ауданда 51 білім беру мекемесі, 48 денсаулық сақтау орыны, 29 мәдениет ошағы, 35 кітапхана жұмыс істейді.

Аудан аумағы арқылы Тобыл, Обаған және Карганка өзендері өтеді. Ең ірі көлдері-Теңіз, Мокрое, Балықты, Боровское және Алакөл- елдің балық шаруашылығында маңызды роль атқарады.

Бұл берекелі өлкеде адамдар ежелден қоныстанған. Археологтар деректері бойынша, алғашқы қоныстанушылар бұл өңірде 3,5 мың жыл бұрын пайда болған. Ұзақ уақыттар бойы, мөлдір сулы өзендері, балыққа бай көлдері де бар, ну орманды, топырағы құнарлы аудан аумағында адамдар жартылай көшпелі мал шаруашылығымен шұғылданды. 19 ғасырдың аяғында Ресейден келген қоныс аударушылар өздерімен бірге жаңа тұрмыс салтын, жаңа кәсіп егіншілікті алып келді. Дәл осы кезде негізі қаланған Семеновка селосы 1887 жылы Боровское болып атын өзгертті.

Ұжымшарлар құрылысы бұл жерде 1930 жылы басталды. Алғашқы ауыл шаруашылық артелінің негізін шаруа И.Ф.Жилкин қалады. Жалпы ұжымдастыру жылдары 41 ұжымшар, бірнеше МТС құрылды. 1941-1945 жылдары майданға ауданнан 8360 адам аттанып, оның 4323 адам туған шаңырағына оралмады. Олардың көбі жоғарғы жауынгерлік наградалармен марапатталған. П.В.Чигадаев пен П.Е. Огнев Кеңес Одағының Батыры атағыны ие болды, Н.П. Михаиленко Даңқ орденінің толық иегері атанды.

50-жылдары 432 мың гектар тың жерлер игерілді. Тың өлкеде жаңа шаруашылықтар – «Буденный», «Қызыл партизан», «Харьков», кеңшарлары пайда болды. Егіс алқаптары, мал басы көбейді. Бүгінгі шаруалар, фермерлер, кәсіпкерлер де егіншіліктің қыр-сырын ұмыт- қан жоқ.

Аудан тарихы көптеген атақты адамдар есімдері және тағдырларымен тығыз байланысты. Олардың арасында- қазақтан шыққан алғашқы дәрігерлердің бірі Мұхаметжан Қарабаев бар. Боровское – Мендіқара тұрғындары Колчакка қарсы көтеріліс басшылары М.Г. Летунов пен А.И.Жиляевті, жазушы-педагог Спандияр Көбеевті, Социалистік Еңбек Ерлері Оразалы Қозыбаевті, Кәмшат Дөненбаеваны , Михаил Яровойды ол сондай-ақ жауынгерлік Даңқ орденінің толық иегері, В.А. Трояковты, А.А. Татаренконы, Г.Г. Каюмовты, Даңқ орденінің толық иегерлері, Н.Л.Михайленко мен Н.А. Синенколарды ешқашан ұмытпайды және құрмет тұтады. Осындай даңқты тұлғалар қатарында ауданның құрметті азаматтары ауыл шаруашылығы саласына еңбегі сінген қызметкер К.А. Григорьев, Н.Я. Лешуков, білім беру саласындағы үздігі Г.М. Николаев, П.В. Коновалова, дәрігер-хирург В.А. Кравченко, академик, Ш. Уәлиханов атындағы сыйлықтың иегері М.Қ.Қозыбаев, Қазақстан Республикасына еңбегі сіңген жаттықтырушы И.Н. Вепрев, Қазақстанның музыка қайраткерлері Одағының мүшесі С.П. Миргородский, республикаға еңбек сіңген ұстаз А.Б. Чутаев, Қазақ КСР-інің еңбек министрі А.Қ. Қасымқанов, мәдениетке еңбегі сіңген қызметкер В.Г. Золотаренко, бұрынғы кеңшар директоры, орденді басшы С.А. Акишев және басқалар бар.

Ауданның қазіргі аты Мендіқара-би құрметіне берілген. Ол 19 ғасырда өмір сүрген, халық әлі күнге дейін әділ де данышпан би өнегесін жырға қосып айтып жүреді.

Боровское-көлі, Тобыл өзенінің оңтүстік аңғарында Мендіқара ауданында орналасқан. Шағын көл. «Жағалауында шоқ қарағай өскен жер»

Мағынасындағы атау. Мендіқара ауданының орталығы Кент Қостанай солтүстік-шығысқа қарай 90 км жерде орналасқан. Іргесі 1896ж қаланған. Тұрғыны 8,5 мың адам. Кірме антропотопоним. Қаратал Обаған өзенінің оңтүстік – батысында 35км жерде, Ұзынкөл ауданында. Тұрғыны 0,11 мың адам. «Қараталдың көп өскен жері» мәнінде немесе ру атынан қойылған атау.

Қаратал – қыстау. Шабан ауылының оңтүстік- шығысында 5км жерде, Жангельдин ауданында. Боровое кенті, Мендіқара ауданының көптеген ауылдары бар және жер су аттары да бар соларды атап өтейін.

Жанатұрмыс-ауыл орны Амангелді ауылының батысында 2км жерде, Амангелді ауданында. Тұрғыны 0,08 мың адам. Кеңес дәуірінде қойылған атау.

Жарқайың- ауыл. Боровской кентінің солтүстігінде 45км жерде, Мендіқара ауданында . Тұрғыны 0,26 мың адам.

Жапалақ- ауыл. Боровской кентінің солтүстік- батысында 64км жерде, Мендіқара ауданында. Тұрғыны 0,01 мың адам. «Жапалақ құсы көп мекендейтін жер» мәніндегі атау.

Загаринка-ауыл. Боровской кентінің солтүстік- батысында 50км жерде, Мендіқара ауданында. Тұрғыны 0,24 мың адам.

Ивановка – ауыл. Боровской кентінің оңтүстігінде 12км жерде, Мендіқара ауданында. Тұрғыны 0,19 мың адам.

Каменка-ауыл. Боровской кентінің солтүстік- батысында 62км жерде, Мендіқара ауданында. Тұрғыны 0,15 мың адам. Салыстырмалы түрде «тасты» мағынасын беретін атау.

Боровское кенті, Мендіқара ауданына Қозыбаев Манаш Қабашұлы мен Қозыбаев Оразалы Абилұлының сіңірген еңбектері өте көп.

Қозыбаев Манаш Қабашұлы Мендіқара ауданының бар берекесі де, бар мерекесі де Қозыбаевтар отбасы болып саналады. Әкесі Қозыбаев Қабаш жан ұясының қандай тірегі болса облыстың да, ауданның да тірегі болды. Әкесі Қабаш 1898жылы туып 1973 жылы дүние салды. Ол кісі өзі кедей шаруа, Қостанай облысының колхоздарының біріктірушісі болды. Мендіқара ауданының Жаңатұрмыс ауылында, Қарасу ауданында, Ұзынкөл ауданының бірлік колхозында 20жыл бойы ауыл шаруашылық қызметінде басшы болды. Ұлы Отан соғысы жылдарында өз қалтасынан 190мың сом қаражат бөліп танк колонасын «Колхозник Казахстана» самолет звеносын ашты. Ол Оренбург авиационный заводы болып есептелінеді. Ұлы Манаш тарих докторы, профессор, білім академигі, Қазақстан білім қайраткері, президиум мүшесі, халық депутаты. Беделді де, мақтауға тұратын азамат. Қостанай облысының, Мендіқара ауданының беделді азаматы болып саналады. 1947 жылы Мендіқара ауданының Ыбырай Алтынсарин атындағы педучилищесінде тарих факультетін тамамдайды. 1953 жылы КазМУ-ды тәмәмдайды. 1953-1958 ж.ж. арасында Қостанай мұғалімдер институтында аға мұғалім болып істейді. Манаш Қабашұлы Қозыбаевтың көп еңбектері США, РЕСЕЙ, ҚЫТАЙ, БОЛГАРИЯ, ГЕРМАНИЯ, УКРАИНА, АРМЕНИЯ, МОЛДАВИЯ, ИРАН тілдеріне аударылған. Қозыбаев Манаш Қабашұлы тек қана Қостанай облысы, Мендіқара ауданыны ғана емес барлық Қазақстан Республикасына еңбегін тигізген. 1988жылы Институттың директоры болған, история пәнінен сабақ берген. 1991 жылы «Ақтаңдақтар ақиқаты» оқу құралы, 1992 жылы «Жауға шаптым ту байлап», 1994жылы «Тарих зердесі» деген еңбектері бар. Қозыбаев Манаш Қабашұлының ұлы бар есімі Қозыбаев Ильяс Манашұлы. Қозыбаев Ильяс Манашұлы 1957 Қостанай облысында туылған. Тарихшы, профессор. КазГУ институтында тарих факультетінде

оқып бітірді. 1992-1993жж Қазақстан Республикасының Министрі болды. Қазақстан тарих кітаптары 1992-1994жж Ильяс Манашұлы Қозыбаев авторы болған.

Қозыбаев Оразалы Абилұлы Қостанай облысы, Боровое кенті, Мендіқара ауданына көп еңбегін тигізген. Ол Мендіқара ауданының экономиканың дамуына, мәдениетіне көп көңіл бөлген. Қостанай оьлысының қадірлі қонағы, Мендіқараның Ыбырай Алтынсарин атындағы пед.училищесін бітіріп, Қостанайдың Институтына түскен. 1964 жылы техникумға түскен.

Қозыбаев Оразалы Абилович «Тындағы күндер» «Ардагер жазбалары» т.б. еңбектері болған. Оразалы Қозыбаев: Ленин орденімен награтталған, еңбек қызыл туы атағының екірет орденін алған.Дөненбаева Камшат Байгазинова Қостанай облысы, Боровое кенті, Мендіқара ауданының келні. К. Доненбаева әйгілі жазушы, білімгер, Қазақстан Республикасына көп еңбегі сіңген. Қазақстанның совхоз-техникумын 1980 жылы бітірген болатын. Мендіқара ауданында, Каменск-Уральский жұмыс істеген. Барлық жерде өз белсендігін танытқан.

Қорытынды.

Бұл жұмыстың мақсаты – туған жерім, Меңдіқара ауданы, оның сұлу табиғаты, мөлдір сулы терең көлдері, жасыл алқалы орманы, әсем ғимараттары – бәрі де тарихи маңызы бар мен үшін баға жетпес дүниелер. Сондықтан ғылыми жұмысымның нысанасы ретінде алып отырмын. Меңдіқара аудынына қарасты жер-су, елді мекендердің топонимикалық атауларының шығу тарихын зерттеу, оны білу – менің азаматтық борышым деп есептеймін. Топонимикалық атаулардың тарихи негізі – сонау 20 ғасырдан бастау алады. 20 ғасыр даму ғасыры болды. Десек те, 21 ғасыр жаһандануға бет бұрған прогресс заманы, сол себепті, елімнің, жерімнің тарихын білу, оны жас ұрпаққа жеткізу – менің парызым.

1. Алтын дала. 2006.

2. Құл-Мұхамед Мұхтар «Жерімнің аты – елімнің хаты». 2006.

3. Нұрмағанбетов Ә. «Жер-су аты – тарихтың хаты».- «Балауса» 1994, 4.51,60 б.