Отношений и мировых языков имени абылай хана центр корееведения

КОРЕЕВЕДЕНИЕ КАЗАХСТАНА выпуск 9 (2019) 
96 
тарихын оқыды, өз сана-сезімінің дұрыс бағытпен даму сатыларын 
түсінді, ата-бабасын таныды. 
Баланың дүниеге келуіне, өсуіне тәрбие мәселесіне 
байланысты қазақ және кәріс халықтары әдет – ғұрыптары, салт – 
дәстүрлері, ырым – жоралғылары, олардың өзара ұқсастықтары 
мен этникалық ерекшеліктері бар. 
Қай заманда болмасын адамзат алдында тұратын ұлы 
мұрат – міндеттердің ең бастысы – өзінің ісін, өмірін 
жалғастыратын салауатты, саналы ұрпақ тәрбиелеу. Қазақ елінің 
бала тәрбиесі жөніндегі атам заманнан бергі жиып-терген мол 
тәжірибесі – ол аға буын өз бойындағы ізеттілік, қайырымдылық, 
кішіпейілділік, әдеттілік, үлкенді сыйлай білу секілді ең асыл 
қасиеттерін жас ұрпаққа күнделікті тұрмыста үнемі үйретіп, қаны 
мен жанына сіңіріп келген, баланы тәрбиелеудің жалпыға ортақ 
адамгершілік қағидаларын қалыптастырған. Адамның жарық 
дүниеге келген күнінен бастап, о дүниеге аттанып кеткенге дейін 
өмірі мен іс-әрекеті, басқалармен қарым–қатынасы атаулының 
барлығы – әдет-ғұрыптардан, салт-дәстүрлерден көрініс тауып, 
этнос өкілінің дүниетанымын, рухани болмысын қалыптастыратын 
тәрбие мектебі іспеттес. Өз ұрпағының өмірге келгеннен кейін 
өнегелі, өнерлі болып өсуін мақсат еткен өткен дәуірдегі ата-
бабалар өз бойындағы бар асыл қасиеттерін әлденеше ғасырлар 
бойы өлең-жырмен насихаттаған. 
Босанған әйел аяқ-қолын бауырына алып, өзіне-өзі келген 
соң, той жасалып, оған ауыл адамдары, көрші-қолаң түгел 
шақырылады. Бұл тойда ән мен күйдің тиегі ағытылып, ақсақалдар 
жас нәрестеге арнап бата береді. 
Баланың ата-анасы: 
Қуанып, қан жүрегім қақ жарылып, 
Қасірет басымдағы қалды арылып. 
Ұл көріп, ұлы дүбір той жасаймын, 
Атқан соң маңдайымнан таң жарылып, - 
деп өз қуанышын өлеңмен білдірсе [1, 74-б.], ауыл үлкендері ақ 
тілегін батамен қайырған. Осы тұста ХІ ғ. өкілі Ж. Баласағұн 
өзінің «Құтты білік» дастанында жастардың отбасын құрып үлкен 
өмірге қадам бастағаннан кейінгі әрекеті өмірге ұрпақ әкелу 
екендігін, 
соның 
өзінің 
машақатының 
ата-анаға 
жетіп 
жатқандығын «одан кейін ұл-қыз туар, қарап тұр, сол екеуі-ақ 
машақатқа жарап тұр» (3580 бәйт), 
–
деп бала тәрбиесінің аса 
үлкен жауапты іс екендігін ескертеді [2, 79-б.]. 

Жандарбек Г.Т., Симтиков Қ.Ж. Қазақ және кәріс халқының бала туу... 
97 
Халықтың «Балалы үй базар, баласыз үй мазар» 
–
деген 
мақалы өмір сүрудегі негізгі міндет өмірге ұрпақ әкелу, әулетті 
жалғастыру өмірдің мәні, отбасының болашағы екенін көрсетеді. 
Сонымен бірге, отбасының қуанышы да, болашағы да ондағы 
балалардың көп болуы деп біледі. Бұл ой-тұжырымын: Бабам 
қазақ қаншама бала сүйген 
Мұрагерім болса деп мақсат қылып, 
Ұл дауысы шыққанда қараша үйден 
Атан сойып той қылған, ат шаптырып,- 
деп білдіріп, отбасының алғашқы функциясы ұрпақ 
жалғастыру деп көрсетеді [3, 14-15-бб.]. 
Қазақ халқының отбасы тіршілігінде қашан да ұл 
баласының орны ерекше болған. Бұл жөніндегі деректер қазақтың 
мақал-мәтелдерінен де кеңінен көрініс тауып, байқалады. «Ұлы 
бардың өзі бар, қызы бардың көзі бар» деп артында ұл баласы 
барды өлдіге санамаған. Бұл тек қазақ халқының ғана емес, бүкіл 
түрік халықтарының түсініктеріне тән көзқарас болып табылады 
[1, 184-б.]. 
Ерте кезде басқа шығыс халықтары сияқты қазақ халқында 
бала тәрбиелеуге арналған қоғамдық орын: балалар бақшасы, 
мектеп болмаса да, тәрбиені балаларына бесікте жатқан кезден 
бастап-ақ халықтық жырлар мен әңгіме, ертегілер арқылы бере 
бастаған. Олар өскен соң, өздерін қоршаған жаратылыстың ішкі 
құпиясын ғылым жолымен үйренбесе де, жапан дүзде жолсыз 
жерлермен жұлдыздарға, түрлі белгілерге қарап жол тауып, 
адаспай кете беретін болған. Жастайынан-ақ есіту, көру сезімдері 
шынығып, алыстағыны болжайтын, табатын ізшіл де, құралайды 
көзге атып түсіретін мерген де болып тәрбиеленген. Кәсібі, 
тіршілігі тек қана мал шаруашылығына байланысты болғандықтан 
6-7 жасынан-ақ олар ат құлағында ойнайды, бір есіткенін 
қалтқысыз есте сақтайтын қабілеттілігі де күшті болған [4, 94-95-
бб.]. 
Шал ақынның (1748-1819) шығармаларында нәресте, 
бөбек, сәби, бозбала психологиясының қалыптасу, даму 
ерекшеліктері хақында да салиқалы ой түйіндері кездеседі. Оның 
пікірінше, адамдық қасиеттерге кісі бірден жетіліп, іштен 
тумайды, балалық шақта сана-сезімді дамытып, өсіретін басты 
әрекет – ойын. 
Үш-төрттен талап еттім асық жинап, 
Жүгірдім жалаң аяқ жанды қинап [5, 32-33-бб.]. 

КОРЕЕВЕДЕНИЕ КАЗАХСТАНА выпуск 9 (2019) 
98 
Қазақ отбасына қыз баланы «үй құты» деп бағалап, оған 
ерекше сый-құрмет көрсетіледі. Сол себебті де тұңғыш қыз 
туғанда ата – ана «ырыс алды – қыз» деп қатты қуанысып, оны 
көздің жауын алатындай қызылмен киіндіріп, қос бұрымын 
төгілтіп, төр жаққа отырғызатын. Тіліміздегі «Қызылды – қызыңа, 
ұзынды – ұлыңа» деген сөз осы дәстүрге байланысты қалыптасқан. 
Балиғатқа толған қыз бала үй ішінде жүргенде басына жұқа 
қызыл орамал тартса, сыртта жүргенде қарқара, қарқаралы тақия 
киеді. 
Қазақ басы бос бойжеткеннің киген киімінен таниды. 
Ақынның «Қыздар туралы» өлеңінде бойжеткендерге тамаша 
мінездеме берілген қыз – болашақ отау иесі деп қаршадайынан – 
ақ үй шаруашылығына баулыйды. Анасы оған: «Сен ертең – ақ бір 
үйді меңгеріп кетер ана боласың. Қолыңнан ісі келмесе, тұрмысың 
ауыр болады, анаңның атына сөз келтіресің бәрін үйрене бер» деп 
кеңес беріп отырған. 
Қазақта «Балаңды өз тәрбиеңмен тәрбиелеме, өз ұлтыңның 
тәрбиесімен тәрбиеле» деген қанатты сөз ерте заманда 
қалыптасқан. 
Ұлтымыз 
баланы 
жамандықтан 
жиреніп, 
жақсылықты жаны тілеп тұратын құлықты болуын, сұлу сөз, 
сыйқырлы үнінен ләззәт ала алатын байсалды, ойлы, шымыр 
болып өсуін ұлт тәрбиесінің негізгі қағидасы етіп ұстаған. Ананы 
ардақтау, әкені қадірлеу, үлкенді силап, кішіге илтипат жасаудың 
жазылмаған заңдары ұрпақтан ұрпаққа жалғасқан. 
Жазба 
әдебиеті 
дамығанға 
дейін 
біздің 
ұлттық 
әдебиетімізді жоғалтпай келген ауыз әдебиетінің еңбегі ұшан 
теңіз. «Әке көрген оқ жонар, шеше көрген төн пішер», «Ұяда не 
көрсең, өскенде соны ілерсің» деген бағытпен қазақтың ұлы мен 
қызы ата – анасынан, ел жұртынан көрген жақсысын, ұрпағына 
үйретіп, жаманы болса тиым салып, жирентіп тәрбиелеп отырған. 
Жоғарыда айтылған сөздерді қорыта отырып айтарымыз 
ертеде қазақ халықтың үйлену тойынан кейін екі жастың басын 
қосып, отау тікеннен кейінгі тілейтіні – бала – шағалы болу, 
артына ұрпақ қалдыру, ал артында тұяқ қалмауы кімге де болса 
үлкен қайғы қасірет. Жас келіннің алғашқы айлардан бастап жүкті 
болуы, әрине, отбасының үлкен қуанышы болып саналған. 
Қазақ баланы жақсы көрген, баланың көп болғанын 
қалаған. Қазақ өз өмірінің жалғасы ретінде балалы болып, оны 
мәпелеп өсіру, ер жеткізу, асыл арманына жетуді отбасының басты 
мақсаты деп білген. Бала саны қаншама көбейген сайын, соның 

Жандарбек Г.Т., Симтиков Қ.Ж. Қазақ және кәріс халқының бала туу... 
99 
ішінде ұлдың көбірек болуын қалаған. Патриархалды – рулық 
қатынастар кезінде рудың қоғамдағы салмағы оның құрамына 
кіретін еркек кіндіктілердің санына да байланысты болған. Қазан 
төңкерісіне дейінгі қазақтарда баланың тууы қанша көп болса, 
өлімі де көп болған. Көшпелі тұрмыстың қиындықтары, індет 
аурулар – осының бәрі балалар өлімінің өте жиі болуына әкеп 
соқты. Сондықтан да болар қазақтың бала туу, өсіру, тәрбиелеуіне 
байланысты көптеген соқыр сенімдерге, ырымдарға негізделген 
әдет – ғұрыптары мен салт – дәстүрлері өте көп. 
Патриархалды қазақ қоғамында баласыздықтың күнәсі 
көбіне әйелге жабылған. Бала тумаған әйелді «бедеу», «пұшпағы 
қанамаған» адам деген. Бедеулікті туа да, жүре де болады деп 
есептеген. Жүре бедеу болу бір арам пыйғылының кесесінен пері, 
жын – шайтанның әйел белін байлап кетуінен деп сенген. 
Сондықтан, әйелді түнде жалғыз сыртқа шығармаған, суға 
жібермеген, жалғыз қалдырмауға тырысқан. Әйелдің бала 
көтермеуі, не түсік тастауы аруақтардың кәрінен, қасиетті жерді не 
қабірді байқамай басуынан деп те санаған. Бедеуліктің тағы бір 
себебін жадылаудан көрген. Ш. Уәлихановтың пікірінше, қазақтар 
әйелдің ауыруын, әртүрлі зиянкес күштердің әсерінен болады деп 
сенген, сонымен қатар, енді туғысы келмеген әйел құмырсқаның 
илеуіне барып кіші дәрет сындырады екен [6, 54-б].
Қазақ ертеде құдайдан, әулиелерден бала сұрап алатын 
болған. Ол үшін бала көтермеген әйелді әулие басына түнететін. 
Әулиеге зиарат жасарда оған қойдан қошқар, жылқыдан айғыр, 
қара малдан бұқа шалып баратын болған. Бұның себебі әулие 
аруақ ер жынысты адам оған шалатын мал да еркек болуы керек. 
Әдетте әулиеге сыйынудан кейін туған баланы сол кісінің атымен, 
не Алдаберген, Тәңірберген деп қояды. 
Қазақ наным-сенімінде симпатиялық магияға, яғни ұқсас 
құбылыстар және жағдайлар өзіне ұқсас дүниелер туғызады деген 
сенімге негізделген көзқарастар жиі кездеседі. Осындай сеніммен 
екіқабат әйелге көптеген тыйымдар жасаған [7, 87-б.]. Екіқабат 
әйел қоянның етін жесе баласы жырық болып туады, түйе етін 
жесе – түйеге ұқсап баланы 12 ай көтереді, қасқыр етін жесе 
ержүрек, қаражүрек болады. Екіқабат әйел балам тобықтай ақ 
болып қалады деп тобық жемейтін, балам санды толарсақты 
болсын деп әдейі толарсақ жейтін. Екіқабат әйел толғағым қатты 
болады деп ішінде бала қозғала бастағаннан-ақ итті «кет» 
демейтін, пышақ жанымайтын [7, 81-б]. 

КОРЕЕВЕДЕНИЕ КАЗАХСТАНА выпуск 9 (2019) 
100 
Серебряков М.Н. өзінің еңбегінде қазақтарда, сондай-ақ 
Орталық Азия, Оңтүстік Сібір және Еділ бойы, Кавказ, башқұрт, 
иран, түрік халықтарында әйелдер босана алмай ұзақ уақыт 
қиналған жағдайда оны албасты буып, жындар ұстап тұрады деген 
түсінік болған деп көрсетті [8,177-б.] 
Бала туу, өсіру және оны тәрбиелеуге байланысты әдет-
ғұрыптар мен наным сенімдер Қазақстанның түрлі аймақтарында 
тұратын қазақтарға ғана емес, сонымен қатар, жалпы түркі 
халықтарына ортақ және ұқсас келеді. Әрбір шығыс халқы 
екіқабат әйелге қамқорлақ жасауға тырысқан. 
Ежелгі заманда кореялық отбасылар ұл туылғанына 
қуанатын болды. Ұл балалардың саны отбасының игілігі мен 
өркендеуін жорамалдайтын. Ер адамдар мұрагер бере алмайтын 
әйелден ажырасып, көңілдес әйел алатын жағдайлар да аз 
болмаған. 
Ұл туу әйелдің негізгі міндеті болып саналған. Ұл - 
отбасының мұрагері және оның тікелей міндеті - ата-бабалардың 
салт-жораларын орындау. Сондықтан әйелдер күнделікті дұға етіп, 
оларға ұл баланы тууға көмектесетін «сам синхальмони» 
рухтарына құрбандық шалатын.
Жүктілік туралы білетін қызға мінез-құлықтың белгілі бір 
ережелерін сақтау қажет болды. Ол тірі нәрсені өлтірмеу, ұрламау, 
жаман нәрсе істемеу керек болды. Қоянның, кальмардың, краб 
етінен аулақ болу керек, жұмыртқа және шабдалыны жемеу керек 
болды. Егер бір жүкті әйел үйрек етін жесе, онда бала үйрек 
тәріздес жүре бастайды деп сенген. Егер ол тауық етін жесе, онда 
оның терісі безеулермен жабылады. Босану уақыты жақындап 
қалған кезде үй жөндеуге болмайды. Отбасы өртті көруіне 
болмайды. 
Әдетте әйел күйеуінің үйінде босанады, бірақ егер ол 
тұңғышы болса, онда өз ата-анасының үйінде босанады. Босанған 
әйелге тек қана теңіз қырық қабатынан дайындалған сорпа және 
күріш ботқасын ішуге болатын болды. Әдетте әйел күйеуінің 
үйінде туылды, бірақ егер ол тұңғыш болып шықса, онда оның ата-
анасының үйінде. Босанған әйелге тек қана теңіз кені және күріш 
ботқасы бар суп болды. Басқа тағамдар зиянды деп саналды [9, 15-
б].
«Босанғаннан 
кейін, 
құдіреті 
шексіз 
Құдайға 
ризашылықтың белгісі ретінде, бір кесе таза су, 3 кесе күріш 

Жандарбек Г.Т., Симтиков Қ.Ж. Қазақ және кәріс халқының бала туу... 
101 
ботқасы мен 3 кесе сорпа үстелге қойылатын». Мұнда сіз ұрпақты 
басқаратын рухтарға табынуды байқай аласыз. 
«Баланың туылғанынан үш күн өткен соң, жас анасы таң 
атқан кезде өзінің денесін жусанның қайнатпасынмен (ссук) дәрет 
алатын (жусанның дәрілік қасиеттері) және жаңа туылған баланы 
жылы сумен жуады. 7 күн ішінде таңертең және кешкісін сам
синхальмони рухына күріш ботқасын және миёккук (теңіз қырық 
қабатынан дайындалған сорпа) әкелетін болған. Содан кейін бұл 
тамақты емізетін ананың өзі ішетін болған. Мұндай тамақ тез 
арада ана мен баланың күшін қалпына келтіретініне сенді. 
Алғашқы үш аптада анасы мен баласы адамдарға 
көрсетілмейді. Ежелден кәрістер баланың тууы және өмірінің 
алғашқы күндеріне қатысты адамдарға көрсетілмеуі керек деп 
ойлады. Бала туылғаннан кейін, үйдің қақпаларына кымжул сабан 
арқанын іліп қоятын. Бұл үйде босанған әйел барын және бөтен 
адамдарға кіруге болмайтынын белгісі. Қымджуль әдетте жиырма 
бір күн бойы іліп қойятын. Ол сондай-ақ баланың жынысы туралы 
хабардар еткен белгі» [9, 16-б].
Шиыршық бұралған арқанның сол жағына қарағай бұтағын 
байласа, карағай бұл жағдайда «шығыс дәстүрінде мәңгі жасыл, 
қылқан жапырақты ағаштардың ең маңыздысы, ол өлімсіздікті 
және ұзақ гұмырды білдіретін» және қызыл бұрыш дүниеге ұл 
бала келгенін білдіреді. Егер арқанға қарағай бұтағы мен ағаш 
көмір кесегін байласа, дүниеге қыз бала келгенін білдірген. Ағаш 
көмір – жанның және тәннәң тазалығын білдірген, ал қарағай 
инелер пәктікті білдірген. Орналасқан төңірегіне байланысты бұл 
әдет-ғұрыптың өзгеруі мүмкін. Арқанға ағаш көмірден басқа ақ 
қағаз және қылқан ілген. Ақ қағаз үйді зұлым рухтардан қорғауға 
арналған.
Бала туғаннан кейінгі 14 және 21-ші күндерде арнайы 
құрбандық шалған. 21 күн өткеннен кейін, арқан қоршаудан 
шығарылып, баланы барлық туыстарына және көршілеріне 
көрсетті. Бұл дана рәсім мүмкін, жұқпалы аурулардан, бүлінуден, 
жаман көзден баланы аулақ алу үшін бейтаныс адамдарға 
көрсетпеумен байланысты.
Бэкналь- туған күнінен бастап 100 күн. Корейлықтардың 
бастамалау рәсімдерінің бірі 
–
туған күнінен бастап жүз күн. 
Бэкналь - бұл күрделі кезеңнің табысты аяқталуына байланысты 
мереке. Бұл мереке кәрістер үшін өте маңызды болды, өйткені 
өмір жағдайы әлдеқайда нашар болды және көбінесе бала үш айға 

КОРЕЕВЕДЕНИЕ КАЗАХСТАНА выпуск 9 (2019) 
102 
дейін өмір сүре алмады, сондықтан баланы өмірде қалыптастыру 
ретінде бұл рәсімді өткізу өте маңызды болды. 
100 күн - нәрестенің алғашқы «жарыққа шығуы» деп 
есептеледі. Бұл күні ақ киімді шешіп, көңілді түсті киім кигізеді. 
Үш рухқа ғибадат қылуы, самсинсан (үш рухтын 
дастарханы) дастарханына теңіз қырық қабатынан жасалған сорпа 
және күріш ботқасы сияқты дәстүрлі салттық тамақ тағамын 
қойғанын «Самсинпхури рәсімінде» атты кітаптарында кәріс 
зерттеушілері Цой Е.Г. және Ян В.С. бұл рәсімді керемет 
сипаттайды. Жас анасы мен әжесі жаңадан туған нәрестенің 
амандылығын сұрап дұға ететін. Олар қонақтарға ас-шай азірледі. 
Қонақтар көп болғаны балаға жақсы екендігіне сенген. Қонақтар 
адетте ақ жіп сыйлаған, үйткені «ақ 
–
абсолютті жарық түс, 
сондықтан ол тазалықты, шындықты, пәктікті және құрбандықтың 
немесе құдайлардың символы. Бірақ оның негативті де мағынасы 
бар: қорқыныш, қорқақтық, суықты және өлімді білдіреді. Ақ 
–
барлық символикалық жүйелерінде «ақ, қара» антитезаның 
позитивті жағы. Оны қаралы киім ретінде пайдалануы Қытай және 
Кореяда дәстүрлі түссіз, Көне Римде және көптеген уақыт бойы 
келген бүкіл Еуропа бойынша пайдаланған ақ түс қайғыны емес, 
марқұмның жаңа өмірге бастауын және ұзақ ғұмырды білдірген, 
одан баска күріш және кеспе» [10, 97-б]. 
Егер бұл күні бала ауырып қалған жағдайда, мереке 
тоқтатылады: олар зұлым рухтарды келтіруге қорқады. «Бұл күні 
әдетте қант немесе бал қосылған тәтті қызыл және қара бұршақ 
бәліштерін дайындайды. Ежелгі дәстүр бойынша, ұйдің әлем 
барлық төрт жағында қызыл бұршақ шелпектері қойылады. 
Танымал пікір бар еді: егер 100 адам пісірілген күріш шелпектерін 
жесе, онда бала ұзақ өмір сүреді. Сондықтан, мүмкіндігінше, 
қонақтарға 
осындай шелпектер 
дайындайтын»-деп 
Кәріс 
халқының салт-дәстүрлері кітабында Е.Г. Цой және В.С. Ян 
сипаттаған [10, 26-б] 
«Көршілер, шелпектер алған, ыдыстарды бос қалдырмауы 
керек. Олар әрдайым ыдысқа иірілген жіптерді қояды. «Ұзақ 
өмірдің мифо-поэтикалық символы». Сондай-ақ ақша немесе 
күріш сыйлайды, олар байлықтың белгісі болып саналған [10, 28-
б]. 
Бұған дейін Кореяда 100 күн және туған күндер тек ай 
күнтізбесімен атап өтілген. Енді, қарт адамдардан басқа, 
әрқайсысы григориан күнтізбесіне бағынады. 

Жандарбек Г.Т., Симтиков Қ.Ж. Қазақ және кәріс халқының бала туу... 
103 
Қазіргі уақытта бэкнал рәсімін мейрамханаларда өткізеді. 
Мерекеден кейін күріш бәліштерін әдетте туыстарына беріледі, ал 
олар баланың мойнына ақ жіпке байланған акша (ұзақ өмір сүру 
символы) іледі. Бұл күні әдетте ойыншықтар, балалар киімі немесе 
аяқ киім, алтын және күміс сақиналар денсаулық символы ретінде 
сыйға тартылады.
Б.В. Ли «Корей салт-дәстүрлерінің байлығын білу» 
жұмысында «ТМД елдерінде, соның ішінде Қазақстанда бұл 
дәстүр игерілмеді. Бұл әдет-ғұрып Толь дянчи бөлігі болып 
табылады, яғни баланың мерейтойы салтанатты түрде атап өтіледі. 
Бэкнал рәсімінің дәстүрлі тағамдары 
1) Чальтток 
2) Сусуток (ұннан жасалған бумен пісірілген шелпектер) 
3) Шируток (күріш нан, буға пісірілген) 
4) Миёккук (теңіз қырық қабат сорпасы)» [9, 18-б]. 
Толь - туғанның алғашқы жылдығы. «Бұл дәстүр Қытайдан 
келді. 2500 жыл бұрын халық арасында Инь және Янь танымал 
ілім болды. Ежелгі ғалымдар теориясына сәйкес бір жасқа дейінгі 
бала өз болашағын болжай алады. 
Көне кәріс философиясына сәйкес, адам анасының 
құрсағында өмір сүрі бастайды, және жасын ұрықталу уақытынан 
есептей бастайды. Корейлер салтанатты түрде толь - туған бірінші 
жылдығын атап өтеді. Бұл күні, бала барлық жаңа және міндетті 
дәстүрлі корей костюмін киеді. Ұл баланың негізгі атрибуты – 
үйленбеген адамның бас киімі, ал қыздын бетіне макияж жасайды» 
[10, 92-б]. 
Б.В. Лидің айтуы бойынша, 100 күн мерекесі сияқты, толь 
сам синхальмони рухына күріш пен қырыққабаттан жасалған 
сорпаны тартуда басталады. Бірак мерекенің тойлаудағы негізгі 
рәсім баланың өз болашағын болжауында болды – ол тольчаби 
рәсімі, бұл рәсімде баланың өзі үстелдегі заттын біреуін таңдау 
қажет болды. Шағым үстелге әр-түрлі таңбалы заттарды қояды: 
кітап («даналықтың эмблемасы»), қалам («білімнің символы»), 
қайшы («өмір мен өлім амбиваленттық символы, одақтың белгісі 
(екі бөлігі бір тұтас болуы), және үзілу (өмірдің үзілуі)), өмірді 
үзетін тағдыр атрибуты – атроптар [11], акша, жеміс-жидектер 
(«көптігі, өркендеу, жердегі ләззат, немесе қалаулар 
–
азық-түлік 
жиі көктегі күйді сипаттау үшін қолданылады немесе пасторлық 
өмірдің алтын дәуірі ретінде сипатталады» [11]. Түрлі жеміс-
жидектер – түрлі қасиетті жемістіліктің рухтарының символы, 

КОРЕЕВЕДЕНИЕ КАЗАХСТАНА выпуск 9 (2019) 
104 
және Жаз, Дәм, Қайырылымдылық, Ашқарақтық аллегорикалық
фигуралардың символы [11]. Күріш 
–
Азияда күріш астық 
эмблемасы, Құдайдың азық-түлік символы, рухани және 
материалдық символ. Мифтарда күріш – құдайлардың сыйы болып 
саналған немесе бастапқы асқабақта адам өмірімен бірге пайда 
болған. Қытайда күріш шарабын ішу- рәсімдік мәні бар. Ол 
амброзияның бір түрі болып саналған, ал түрлі жындардан 
сақтайтын күріш дәндерін қайтыс болған адамның аузына салған.
Бали аралында Күріш Анасының фигурасы ұзын (ерлердің 
басы) және қысқа (әйелдің басы) кұріш сабақтарынынан тұрады- 
Оңтүстік-Шығыс Азия халықтары күріш сабақтары адам сияқты, 
яғни өмірлік энергиясы бар деп сенеді. Жапонияда, құдай Инари 
күріштің ғана емес сонымен қатар өркендеудің жебеушісі болып 
саналды [11], бұршақтар (жемістілік, әсіресе ерлердің). Египет 
және грек-рим дәстүрінде бұршақтар қайтыс болған адамдардың 
рухымен 
байланысты 
болған, 
сондай-ақ 
өмірге 
қайта 
жандануымен байланысты. Бұршақтар Жапонияда танымал 
талисман болып табылады, онда олар көбінесе зұлым рухтар мен 
найзағайдан қорғану үшін үйде шашып қояды» [11]. 
Ежелгі уақытта тольчабимен қатар балгерлік ететін, яғни 
баланың тағдырын туған жылы, айы, күні сағатынан білетін. Бұл 
рәсім садю пальча деп аталады» [9, 64-б]. 
Туған күнінде кішкентай кілем салып, баланы отырғызады. 
Ол жақын адамдармен қоршап алады - ата-анасы, әжесі, атасы. 
Алғашқы бала кімге жақындайды, сол адам оның өмірдегі басты 
тәлімгері болып саналады. 
Тольчаби рәсімін өзінің «Познай богатсво корейских
традиций» кітабында Б. В. Ли сипаттаған: «Баланы айтылып өткен 
заттар: жіптер, кітаб, дәптер, қылқалам, тушь, ақша тұрған ұстелге 
отырғызады. Үстелден бір затты таңдатады. Егер ол қалам немесе 
кітаб таңдаса, онда ол ғалым болады. Егер бала ақша таңдаса, ол 
бай болады. Егер ол күріш шелпектерін немесе басқа тағам 
таңдаса, ол үкімет шенеулігі болады деп есептеледі. Егер қылыш 
пен садақты таңдаса, ол әскер бастығы болады деп есептейді. Егер 
бала тоға таңдаса, өмірі ұзақ болатынына сенеді» [9, 68-б]. 
Сондай-ақ, қазақстандық кәрістерде егер бала туысқанның 
ақшасын таңдаса, мысалы атасының, сол адам оны кәмелет 
жасына дейін асырайды, және көптеген жағдайларда дәл солай 
болады екен.

Жандарбек Г.Т., Симтиков Қ.Ж. Қазақ және кәріс халқының бала туу... 
105 
Осы күні қонақтарға мол ас ұсынылады. Олар бірге 
баланың бірінші қадамына қуанады. 
옛날과 오늘날의 돌, 결혼식에 
대해서 조사하기 
мақалаға сәйкес, қазіргі кезде Кореяда тольмен 
байланысты көптеген рәсімдер сақталды. Сонымен, туыстары 
балалар киімін немесе күміс қасық сыйлыққа береді. Достар-
әріптестер балаға балалар әмиянын (бок чумони) сыйлайды – 
баланын беліне ілетін ақша салатын дорба. Мерекеге дәрігер 
шақырылады, ол ата-аналарға баланы сау және күшті етіп 
тәрбиелеу туралы кеңес береді. Мерекелік үстелде күріш 
шелпектен алған қонақтар күріш, жіп немесе ақша береді. Күріш - 
сәттілік, жіптер - ұзақ ғұмыр, ақша- байлықты білдіреді. 
Мереке соңында баланың ата-аналары қонақтарға күріш 
шелпектерін сыйға тартады. Қалалық жағдайда мейрамханада, 
әдетте, 2-3 күріш шелпек турлері беріледі (сирутток, инчхольма,
кенгдан)» [12]. 
Этнограф Л.В. Миңнің айтуынша: «Әрбір баланың туған 
күнін атап өту керек. Егер атап өтпесе, ересек адамға жеткен бала 
үйлену тойын немесе 60 жылдық мерей тойын тойлай алмайды. 
Отбасы мүшелері, алыс және жақын туыстары бұл мерекеге бәрі 
дайындалады. Бірақ тольчанчхи мерекесінің дайындық пен 
өткізудегі басты рөлін әке жағынан ата-әжесіне беріледі» [13, 25-
б].
Р.Ш. Джарылгасинова өзінің корейліктердің салт-дәстүрі 
мен өмір салтына қатысты жұмысында «Бала туылған күні ең 
әдемі киімдерді кигізеді. Қазіргі кезде көптеген ата-аналар туған 
күнді дәстүрлі корейлік киіммен киюге мүмкіндіктері бар: чогори 
және бади (ұл бала үшін) және чима және чогори (қыз бала үшін). 
Кейбір ата-аналар алдын-ала келген қонақтар ақша салу үшін 
арналған иыққа киетін шүберек сөмкені тігеді» [14, 345-б].
Әдетте таңертеңгі сағат 10-нан 12-ге дейін балаға 
дастархан дайындауға болады. Қыздарға, ерте күйеуге шықсын 
деп, ертерек үстел дайындау керек деп сенеді, ал ұл балаларға, 
керісінше ерте үйленбесін деп кеш дайындау керек деп сенеді. 
Бірақ бәрі таңертең осы рәсімді өткізуге тырысады. 
Кейін жаңа киім киген баланы акеледі. Салтанатты рәсімнен кейін 
бала және қонақтар мерекелік үстелге отырады.
Соңғы уақытта тольчанчхиді мейрамханаларда өткізетін 
болған. 
«옛날과 오늘날의 돌, 결혼식에 대해서 조사하기» 
жұмысында 
қазіргі Оңтүстік Кореядағы және ежелгі дәуірдегі бұл рәсімнің 
өткізу айырмашылықтары сипатталған. 

КОРЕЕВЕДЕНИЕ КАЗАХСТАНА выпуск 9 (2019) 
106 

жүктеу/скачать 3.51 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: