ОқУ-Әдістемелік қҰрал

163 
«Софист», «Парменид» еңбектерінде айтады, бұнда ол адал мемлекетті адам 
мен салыстырады, мысалы: адамның жанының үш бастамасына (ақылдығы, 
каһарлығы мен қозулығы) мемлекеттің үш бастамасы сәйкес (келісімділігі, 
қорғаныстығы, іскерлігі). Ал осы соңғы үш бастамаға елдің ұш қатары сәйкес: 
басшылар, жауынгерлер, жұмысшылар. Адалдыққа келгенде, осы әр қатардың 
адамдары тек ӛз қатарымен араласып тек ӛзінің ісімен айналысуы керек, 
сонымен басқа қатардың жұмысымен араласпасын дейді. Және де осы 
бастамалар бір бірінің алдында иерархиялық бағынуда болғаны міндетті, 
мысалы: ақылды бастаманың ӛкілдері - философтар басшы болу керек, 
қаһарлық – жауынгерлер елін қорғау керек, қозулық бастаманың ӛкілдері - 
жұмысшылар ел басшыларына жағдайын жасап бағынуі міндет. 
Платон бойынша, ең дұрыс идеалды мемлекетті іріктелген, асыл 
тұқымның адамдары басқарады, басшысы бір болса – монархия, ал ақ сүйекті 
басшылары бірнеше болса – аристократия болады. Платон аристократиялық 
басқаруды идеалды деп белгілейді және оған керісінше нашар мемлекеттті 
басқару түрлерін кӛрсетеді. Егер елде осындай иерархиялық бағыну жойылса, 
жер мен ұйлер жеке меншікке айналса, құлдар еркін адам қатарына қосылса, 
таза асыл тұқымды ақ сүйекті адамдар шекке шығарылып, атаққұмарлық 
адамдардың билігі- тимократия орнайды. Бұл мемлекеттің адамдары 
басшылыққа дана, ақылды адамды жолатпайды, және байлық біршама 
адамның қолында ғана болғандықтан олигархия – азғантай бай адамдардың 
билігі орнайды. Сонымен, кедейлік кӛбееді, бай адамдарға жек кӛрушілік 
белгілі бір уақыттан кейін міндет түрде тӛнкеріске келтіреді, ал осының 
нәтижесінде халық билігі – демократия пайда болады. Платон бойынша, осы 
кезде «шексіз бостандық» адамдарды бұзады, қара тобыр адамдар билікке 
сайлаған адамын шығарады, ал қара тобыр халық кӛбіне сауатсыз 
болғандықтан билікке ешқандай дайынғы жоқ адамды шығарады. Ондай 
адамның билігі белгілі бір уақыттан кейін тиранияға - қатал, мейірімсіз, 
езуші адамның билігіне айналады. Сондықтан, тирания – басшылықтың ең 
нашар түрі. Платон айтқан: «Заңға бағынбайтын мемлекет тез қирайды, ал 
егер де басшы – заң болса мемлекет ӛрлейді, елі Құдайлардың ризалығында 
болады». 
Аристотель(б.з.д. 384-322) мемлекет деген де оны Полис – ежелгі грек 
еліндегі қоғам мен мемлкеттің саяси-экономикалық ұйымы, қала-мемлекетті 
айтады. Негізгі саяси еңбектері - «Саясат», «Афиналық полития», «Этика», 
«Риторика». Аристотель бойынша, биліктің дұрыс түрі – монархия, 
аристократия, политияны жатқызады. Ал бұрыс түріне – тирания, олигархия 
мен демократияны. 
Аристотель бойынша, демократия белгілі бір уақыттан кейін 

жүктеу/скачать 1.54 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: