Оқу құралы Қарағанды 2011 (02) ббк 81. 2 Англ я 7 у 57 рецензенттер

(атау тұлғалы баяндауыш)

Объектілі септікке тұрған жіктеу есімдіктері толықтауыш қызметін атқарады және етістіктен кейін тұрады.

Объектілі септікке тұрған жіктеу есімдіктері тура толықтауыштың қызметін атқарады, қазақ тіліндегі барыс, табыс, жатыс, шығыс, көмектес септіктерінің есімдіктеріне сәйкес келеді.

I met them at the station. Мен оларды станциядан күтіп алдым.

(табыс септігі)

He showed her the picture. Ол суретті оған көрсетті.

(барыс септігі)

This article was translated by her. Мына мақала онымен аударылды.

(көмектес септігі)

Тәуелдік есімдіктері тәуелділікті білдіреді және whose? кімнің? ненің? деген сұрақтарға жауап береді. Олардың екі формасы бар: жай және абсолюттік.

Тәуелдік есімдіктерінің жай формасы анықтауыш қызметін атқарады және анықтайтын сөзінің алдында тұрады:

I know him and his brother. Мен оны және оның ағасын білемін.

Тәуелдік есімдіктердің абсолюттік формасы да анықтауыш қызметін атқарады. Бұндай жағдайда ол of предлогымен енгізіледі және зат есімнен кейін тұрады:

He is a friend of mine. Ол менің досым.

Тәуелдік есімдіктердің абсолюттік формасы сонымен қатар атау тұлғалы баяндауыштың қызметін атқарады:

This book is mine. Бұл кітап менікі.

Өздік есімдігі (reflexive pronouns)

Жақ	Жекеше түр		Көпше түр
1	myself	мен өзім	ourselves	біз өзіміз
2	yourself	сен өзің	yourselves	сендер өздерің
		сіз өзіңіз		сіздер өздеріңіз
3	himself	ол өзі	theirselves	олар өздері
	herself
	itself
Белгісіз өздік форма	oneself	біз	-	-

Өздік есімдіктері my, your, our тәуелдік есімдіктеріне, him, her, it, them жіктеу есімдіктеріне және one белгісіздік есімдігіне self (жекеше түрде) пен selves (көпше түрде) жалғанады.

Өздік есімдіктері әрдайым етістікпен байланысты. Жай сөйлемде олар әдетте толықтауыш қызметін атқарады.

I wash my hair myself. Мен басымды өзім жуамын.

Ең көп қолданылатын белгісіздік есімдіктері some, any, no, many, much, few, little, one (another), both, all, every, each және олардың туындылары somebody, somewhere, something, anybody, anything, anywhere, nobody, nothing, nowhere, no more болып табылады.

I have some English books. Менде бірнеше ағылшын кітаптары бар.

Have you any English books? Сізде қандай да бір ағылшын кітабы бар ма?

I have not any English books. Менде ешқандай ағылшын кітабы жоқ.

I have no English books. Менде ағылшын кітаптары жоқ.

Is there anybody here? Мұнда біреу бар ма?

Where can I buy something to eat? Мен қандай жейтін бірнәрсе сатып ала аламын?

Give me something to read, please. Маған оқитын бір нәрсе берші.

Take any book you like. Ұнаған қайсыбір кітабыңызды алыңыз.

Give some milk to the child. Балаға сүт беріңіз.

There is not any sugar in the sugar-bowl. Қант салғышта қант жоқ.

Some, аny, no есімдіктері thing, body (one)–мен тіркесіп, something, anything, nothing, somebody (someone), anybody (anyone), nobody (no one) деген есімдіктері туындайды.

I cannot tell you anything definite. Мен сізге анық ешнәрсе айта алмаймын.

Will you speak with anyone on that problem? Сіз бұл сұрақ туралы біреумен сөйлесесіз бе?

Nothing, nobody, no one есімдіктері болымсыздық есімдіктері деп аталады. Етістіктер бұл есімдіктермен болымды түрде қолданылады, өйткені ағылшын тілі сөйлемінде бір ғана болымсыз түр болуы қажет.

Nobody saw him yesterday. Оны кеше ешкім көрген жоқ.

I know nothing about that book. Мен бұл кітап туралы ештеңе білмеймін.

Олар саналатын зат есімдермен қолданылады:

Have you many friends? Сіздің достарыңыз көп пе?

In our library there are very many English Біздің кітапханада ағылшын кітаптары өте көп,

books, but very few Spanish books. ал испан кітаптары өте аз.

Much (көп), little (аз) есімдіктері саналмайтын зат есімдермен қолданылады:

Is there much light in your room? Сіздің бөлмеңізде жарық көп пе?

I have so little information about him. Менің ол туралы ақпаратым аз.

Many, much есімдіктері сұраулы және болымсыз сөйлемдерде қолданылады. Many, much есімдіктері very, so, too деген сөздермен тіркесіп келсе ғана болымды сөйлемдерде қолданылады. Басқа жағдайларда many мен much есімдіктерінің орнына болымды сөйлемдерде a lot (of), lots (of), plenty (of), a great deal (of) қолданылады:

England imports a great deal of oil. Англия өте көп мұнайды импортқа шығарады.

Little және few есімдіктері белгісіздік артиклімен қолданып, a little (кішкене), a few (бірнеше) деген мағынаны білдіреді:

I have a little free time today. Менің бүгін кішкене бос уақытым бар.

I know a few French words. Мен бірнеше француз сөзін білемін.
Сұрау есімдігі (interrogative pronouns)

Сұрау есімдіктеріне who, whom, whose, what, which есімдіктері жатады.

I have two books by this author. Менде бұл автордың екі кітабы бар.

1. 
   The teacher is helping the students to translate the article.
   
2. 
   Mother will send Mary to buy the tickets.
   
3. 
   The man gave the books to the boy.
   
4. 
   My friend is going to write a letter to his sister today.
   
5. 
   This book is not suitable for young children.
   
6. 
   Helen worked hard at history.
   
7. 
   The friend met his future wife in the street.
   
8. 
   The man is showing the woman the picture.
   
9. 
   Children are listening to the teacher.
   
10. 
    The documents are on the table.
    
11. 
    Sister can not write with this pen.
    
12. 
    This letter is for my mother.
    

1. 
   Is this a pencil? –
   
2. 
   Is a teacher in the classroom? –
   
3. 
   Are the boys in the garden? –
   
4. 
   Are the women in the train? –
   
5. 
   Are these trees? –
   
6. 
   Are the boys near the door? –
   
7. 
   Are the flowers on the table? –
   
8. 
   Is Doctor Sandford at home? –
   
9. 
   Is this sentence long? –
   
10. 
    Is Betty nineteen? –
    
11. 
    Is the exercise easy? –
    
12. 
    Is his wife in the park? –
    

1. Nariman and Askar are friends. They are students. 2. Where is Dana? She is in the garden. Show her the letter. 3. What kind of book is it? It is an English book. Give it to me. 4. Ainur and Zarina, how old are you? Ainur is nine and I am eight. We are schoolgirls. 5. What are you? I am a worker. 6. Where is your father? He is in the car. Ask him to come home.

1. Бұл менің бөлмем, ал анау – сенікі. 2. Мыналар менің кітаптарым, ал аналар – сенікі. 3. Анау әйелге қара. Ол біздің оқытушы. 4. Анау ер балаға қара. Оның аты Ануар. 5. Мына дәптерлер қалың ба әлде жіңішке ме? 6. Ана қарындаштар қандай түсті? 7. Мына кітап қандай? – Бұл қазақша кітап. – Ал анау? – Ол – ағылшын.

1. Karina is (I) little sister. (She) eyes are brown and (she) hair is dark. 2 (We) room is large. (It) windows are wide and clean. 3 (I) father is an engineer at a factory. (He) car is in the street. 4 (you) cat, Ada, is not in the yard, it is in (our) kitchen. 5. What is (they) telephone number? 6. Where are (you) books, boys?

Заттың сынын, сапасын, түр-түсін білдіретін сөз табын сын есім деп атайды.

Ағылшын тілінде сын есімдер тек шырайлар арқылы өзгереді. Үш шырайы бар: жай, салыстырмалы және күшейтпелі.

Сын есім шырайларының жасалуына байланысты 3 топқа бөлінеді:

1. 
   Бірбуынды – long, short, big және т.б., сонымен қатар –у, -le, -e, -er, - ow –ға аяқталатын екібуынды сын есімдер – easy, early және т.б.
   
2. 
   Көпбуынды – interesting, difficult және т.б.
   
3. 
   Ережеге бағынбай жасалатын сын есімдер – good, bad, little, far, many, much.
   

Мысалы: long –longer – the longest (ұзын- ұзынырақ- ұп-ұзын)

short – shorter – the shortest (қысқа – қысқарақ – қып-қысқа)

big – bigger – the biggest (биік- биігірек – ең биік)

easy – easier – the easiest (оңай- оңайырақ – оп-оңай)

ІІ. Екібуынды сын есімдерден салыстырмалы шырай жасау үшін сын есімге more, ал күшейтпелі шырай жасау үшін the most сөзі тіркеседі.

Мысалы: interesting – more interesting – the interesting (қызық – қызығырақ – ең қызық)

difficult – more difficult – the most difficult (қиын – қиынырақ – ең қиын)

III. Ережеге бағынбай жасалатын сын есімдерді есте сақтаған жөн.

good – better – the best (жақсы – жақсырақ – ең жақсы )

bad – worse – the worst (жаман – жаманырақ – ең жаман)

little – less – the least (кішкене – кішірек- кіп-кішкентай)

far – father, further – farthest, furthest (алыс- алысырақ – ап-алыс)

many, much- more- the most (көп – көбірек- ең көп)

Ағылшын тілінде салыстырмалы шырайда than жалғауы қолданылады.

Мысалы: My daughter is younger than yours. – Менің қызым сіздікінен жасырақ.

Сындары бірдей зат есімдерді салыстырғанда as….as тіркесі, ал сындары әр түрлі (арттық, я кем) болғанда not so….as тіркестері қолданылады.

Мысалы: This book is as interesting as that one – мынау кітап анау кітаптай қызықты.

This girl is not so tall as that one- мынау қыз анау қыздай ұзын бойлы емес.
Орфография емлесі

-er және -est жұрнақтары жалғанған кезде келесі ережені еске сақтаған жөн:

1. Егер сын есім –е-ге аяқталса, -er және -est жалғанған кезде бұл дыбыс түсіп қалады: larg + er, the larg+est.

2. Егер сын есім қысқа оқылатын дауыссыз дыбысқа аяқталса және алдында дауысты дыбыс тұрса, онда соңғы дауыссыз дыбыс екі еселенеді: big+g+er, the big+g+est.

3. Егер сын есім -у-ға аяқталса және алдында дауыссыз дыбыс тұрса, у – і –ға айналады: busy – busier – the busiest.

Бірақ егер дауысты дыбыс тұрса, у өзгеріссіз қалады: gay – gayer – the gayest.
Adverb

Үстеу

Сөйлемде қимыл, іс-әрекеттің сын-сапаның әр түрлі белгілерін, сипатын, жай-күйін білдіретін сөздерді үстеу деп атайды. Сөйлемде үстеу пысықтауыш қызметін атқарады.

Ағылшын тілінде үстеу жай, туынды және күрделі болып үшке бөлінеді.

Жай үстеулерге бір буынды үстеулер жатады: how қалай, there онда, here осында, мұнда, then сол кезде, сонан соң, soon тез.

Туынды үстеулер -ly суффиксі арқылы жасалады: quick- quickly, slow-slowly, bad-badly.

Күрделі үстеулер екі сөзден құралады: sometimes, anywhere.

Кейбір үстеулердің сын есімдерден айырмашылықтары жоқ: fast,long, far, little, much, early, late, straight, daily, weekly, monthly, friendly. Бұндай үстеулерді сын есімнен тек сөйлемдегі қызметтеріне қарай айыруға болады. Үстеу сөйлемдерде етістіктерді, сын есімдерді және басқа үстеулерді анықтай алады, ал сын есімдер тек зат есімдерді ғана анықтайды. Мысалы:

Үстеу: She did not stay long.

Сын есім: She was wearing a long dress.

Үстеулердің шырайлары сын есім шырайларына ұқсас жасалады, тек күшейтпелі шырайда белгілілік артиклі қолданылмайды:

Soon-sooner-soonest

Well-better-best.

Easy, beautiful, deep, small, young, old, comfortable, big, pretty, quick, high, tall.

Good, bad, little, much, many, far, simple, narrow, active, interesting, busy, gay.
Жаттығу №2.

Сөйлемді үлгі бойынша толықтырыңыз:

Үлгі: This cat is ...., but that cat is... (fat).

This cat is fat, but that cat is fatter.

1) This monkey is …, but that monkey is … (funny).

2) This shirt is …, but that shirt is … (nice).

3) This house is …, but that house is … (big).

4) This milk is …, but that milk is … (hot).

5) This boy is …, but that boy is … (lazy).

6) This puppy is …, but that puppy is … (small).

7) This book is …, but that book is … (better).

8) This pig is …, but that pig is … (dirty).

9) This ball is …, but that ball is … (bad).

10) This girl is …, but that girl is … (tall).

This cat is bigger than that cat.

1) This monkey is … than that monkey (funny).

2) This cat is … than that cat (lazy).

3) This woman is … than that woman (busy).

4) This book is … than that book (bad).

5) This pig is … than that pig (fat).

6) This tomato is … than that tomato (small).

1. 
   I met my (good) friend yesterday.
   
2. 
   Dorothy is (young) in her family.
   
3. 
   Henry is not (strong) than his elder brother Bob.
   
4. 
   Your friend looked upset yesterday. I’m glad he looks (happy) today.
   
5. 
   Where is (near) post – office, please?
   
6. 
   That’s (good) film I’ve ever seen.
   
7. 
   Public transport in London is (expensive) in Europe.
   
8. 
   Do you think Americans are (nice) than English people?
   
9. 
   The 22^nd of December is (short) day in the year.
   
10. 
    My flat is (large) than my friend’s flat.