Оқулық " Экология"мамандығы
ТІРШІЛІКТІҢ ТЕМПЕРАТУРА ТАБАЛДЫРЫҒЫ
жүктеу/скачать 7.62 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Өмірдің (тіршіліктің) төменгі температура табалдырығы.
| ТІРШІЛІКТІҢ ТЕМПЕРАТУРА ТАБАЛДЫРЫҒЫ.
Тіршілікте жоғарғы температура табалдырығы теория жүзінде алғанда белоктардың қоюлану, ұю температурасымен анықталады. Белок құрылымы 600 С температурада қайтымсыз өзгеріске ұшырайды. Дәл осындай табалдырық «жылулық өлім» табалдырығы қарапайымдылар мен бірқатар төменгі сатыдағы көпклеткалы организмдер қатарында кездеседі. Организмдердің құрғауы бұл табалдырықты жоғарлатады. Дәл осыған, яғни жоғарғы жылу тұрақтылығына циста, спора, тұқым негізделген. Прокариоттардағы жоғарғы жылу тұрақтылығы протоплазманың биохимиялық ерекшелігімен анықталады. Бірқатар анаэробты архебактериялар температурада қалыпты тіршілік ете алады. Күрделі құрылымды ұйымдасқан өсімдіктер мен жануарлар төменгі температурада тіршілік ете алмайды. Оның негізгі себебі, алмасу процесінде коэффиценттің әртүрлігіне байланысты химиялық реакция температурасы қысқаруына әкеліп соғады. Жануарларда жүйке жүйесі қызметінің бұзылуы үлкен әсер етеді. Сондықтан көпшілік жануарларда жылулық өлім дене температурасында 42 – 43 С белок коагуляциясынан ертерек басталады. Аридті аймақтарда таралған өсімдіктер жамылғысы 50 – 60 С ыстыққа төзімді келеді. Өмірдің (тіршіліктің) төменгі температура табалдырығы. Метаболизм және реттелу үрдістерінің бұзылуы төменгі температурада басталады. Жануарларда дене температурасы төмендеуінен жүрек – бұлщықеті қызметі, бүйрек қызметі бұзыла бастайды. Иттердегі шартты рефлекс дене температурасының 30 – 27 С тоқтайды. Суыққа төзімсіз өсімдіктер (ылғалды тропикалық орман өсімдіктері, жылы теңіз балдырлары) ферменттер инактивациясы мен бірқатар метаболизм үрдістерінің бұзылуынан 0 С – тан біршама жоғары температураға төзімсіз келеді. Клетка ішілік және клетка сыртындағы сұйықтықтың қатуына байланысты клетка және ұлпа құрылымдағы өзгерістерден өмірдің төменгі температуралық табалдырығын анықтауға болады. Мұз кристалдары пайда болуынан ұлпалар механикалық бұзылуларға ұшырайды, бұл өз кезегіне үсіп, опат болуға әкеліп соғады. Сонымен қатар мұздың пайда болуы зат алмасу процесін өзгертеді: цитоплазма құрғауы тұз концентрациясын жоғарлатады, осмостық тепе – теңдікті және белок денатурациясын бұзады. Көптеген жануарлардың үсіп өлуі метаболизм үрдісінің бұзылуынан басталады. Өсімдіктердің суыққа төзімді түрлері қатаң қыстың суығында төзімді болу себебі, клетка ультрақұрылымы маусымдық орнықтылыққа қайта қалпына келуге бейімделген. Іс жүзінде құрғап қалған тұқымдар абсолютті нөльге дейін төзімді келеді. Организмдерде үнемі тоқтаусыз болып жататын жылу алмасу өз ортасында екі қарама – қарсы үрдістерден қалыптасады: жылудың қарқынды келуі және сыртқы ортаға берілуі. Организмдерге сыртқы ортадан жылу жылуөткізгіш жолымен және радиация арқылы өтеді; сонымен қатар, кез – келген тірі организмде барлық метаболизм реакциясы нәтижесі ретінде эндогенді жылу бөлінеді. Сыртқы ортаға жылудың берілуі сол сияқты жылуөткізгіштік және радиация арқылы іске асады; сонымен қатар, организмдегі жылудың көп мөлшері тіршілік әрекеті кезінде ылғалдың булануы жолымен шығындалады. (жылудың жасырын булануы 22 С, 2443,5 Дж/г, немесе 584 кал/г құрайды). Осы екі үдірістің бірқалыптылығы дене температурасын анықтайды, сол сияқты организмдерде жүріп жататын биохимиялық және физиологиялық реакциялардың жылу ортасын анықтайды. Организмлерді жылу – алмасу ерекшеліктеріне байланысты үлкен екі экологиялық топқа бөледі: пойкилотермді және гомойтермді. жүктеу/скачать 7.62 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|