Оқулық Алматы, 012 ƏӨж ббк ə Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Оқулық»
жүктеу/скачать 7.14 Mb. Pdf көрінісі
|
| 93-сурет. Стратосфералық озон қабатындағы тізбекті өзгерістер
Озон қабығы негізінен 25-30 км биіктікте шоғырланады, бұл қабатты «озон қабаты» деп те атайды. Қазіргі кезде озон қабатының жұқаруы маңызды ғаламдық экологиялық проблемаға айналып отыр. Стратосфераның үстінде мезосфера жатыр, осы екі қабаттың аралығында 50 км биіктікте стратопауза орналасқан. Мезосфера қабаты шамамен 80-85 км биіктікке дейінгі аралықты алып жатыр. Мұнда ауаның тығыздығы жер бетімен салыстырғанда, 200 есе төмен болады, ал температура қайтадан биіктеген сайын төмендейді. Мезосфераның жоғарғы шекарасында ауа температурасы -90 0 С шамасында болады, мұнда мұз кристалдарынан тұратын айрықша күміс бұлттар байқалады. Ғалымдардың пайымдауынша, тропо- сфера, стратосфера жəне мезосферадағы ауа атмосфераның бүкіл массасының 99,5%-ын құрайды. Мезосфера мен оның үстінде жатқан термосфера аралығын мезопауза бөліп жатыр. Атмосфераның ең жоғарғы қабатында өте жоғары температура- лар (1000-1500 0 С) байқалады, сондықтан бұл қабатты термосфера деп атайды. Термосфера өз кезегінде зарядталған бөлшектерден (иондар) тұратын ионосфера мен «сыртқы атмосфера» деп аталатын 188 экзосфераға жіктеледі. Термосферада газдардың температурасы өте жоғары болғанымен, ауаның сиректігіне байланысты осында орна- ласатын Жердің жасанды серіктеріне қызып кету қаупі төнбейді. Ионосферадағы иондалу Күннен келетін ультракүлгін радиа- ция əсерінен жүреді. Ионосферада ғарыштық бөлшектердің ауа бөлшектеріне соқтығысуынан айрықша жарқырау пайда болады. Жоғары ендіктерде байқалатын бұл электрлік құбылыстар полярлық шұғыла деп аталады. Экзосферада өте жоғары жылдамдықпен қозғалатын жеңіл газдардың бөлшектері ғарыш кеңістігіне шашырап кетеді. Соңғы кезге дейін экзосфера, сонымен бірге жалпы Жер атмосферасы 2000-3000 км биіктіктен соң таусылады деген ұғым бар болатын. Қазіргі заманғы ғарыш зерттеулері эксзосферадан шашыраған сутегі Жердің айналасында шамамен 20 000 км биіктікке дейін созылатын жер тəжі деп аталатын түзілісті құрайтыны анықталып отыр. Қазіргі кезде ғарыштық техниканың көмегімен атмосфера қабаттары қарқынды түрде зерттеліп жатқанымен, оның жоғары қабаттарының адамзатқа түсініксіз құпиялары əлі де болса жетерлік. жүктеу/скачать 7.14 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|