Оқулық Алматы, 012 ƏӨж ббк ə Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Оқулық»
жүктеу/скачать 7.14 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- В. Е. Хаинның
- А. П. Виноградов
| Жер ғаламшарының шығу тегі – Күн мен Күн жүйесінің
қалыптасуын түсіндіретін гипотезалармен тығыз байланысты. Ежелгі ғаламшардың бөлшектенуі нəтижесінде өте көп мөлшерде, диаметрі бірнеше километрге жететін қатты кесектердің (планете- зималь) бір-біріне соқтығысуы нəтижесінде біртіндеп жинақталуы (аккреция – ұлғаю, жентектелу деген мағына береді) Жердің жеке аспан денесі болып қалыптасуына негіз болған. В. Е. Хаинның пікірі бойынша (1994 ж.) Жер ғаламшарының алғашқы қалыптасу кезеңдері мынадай стадиядан өтуі мүмкін: 1. Құрамында ауыр заттар мен метелл қоспалары бар ірі кесектердің жылдам аккрециялануы; 2. Аккреция процесі əсерінен балқыған массаның біртіндеп ядро мен мантияға жіктелуі; 3. Неғұрлым жеңіл заттар мен тез балқитын элементтер жоғары көтеріліп, біртіндеп салқындап, литосфера мен жер қыртысын қалыптастыруы ықтимал. Бұл пікірді академик А. П. Виноградов пен жапондық ғалымдар да қолдайды. 3.2. Жер ғаламшары жəне оның қозғалыстары Жер шарының айналу білігінің оның беткі бөлігімен түйісетін нүктелерін географиялық полюстер (Оңтүстік жəне Солтүстік) деп атайды. Соңғы жылдардағы зерттеулер Жер шарының географиялық полюстері біртіндеп ығысатынын дəлелдеп отыр, олардың ығысу жылдамдығы жылына 10 см шамасында деп болжанады. Ғалымдар географиялық полюстердің орын ауыстыруына планетадағы салмақ күшінің арасалмағының өзгерістері əсер етеді деп болжайды. Мəселен, мұздықтардың еріп, Дүниежүзілік мұхитқа 96 қосылуы; жер сілкінулер нəтижесінде жер қыртысының қозғалысқа келуі; литосфералық тақталардың қозғалыстары сияқты процестер географиялық полюстердің ығысуына себепші болуы мүмкін. Географиялық полюстерден басқа Жер шарының магниттік полюстері болады. Жердегі магнит өрісі шамамен 3,5 млрд жыл бұрын пайда болған, бұл уақыт аралығында магниттік полюстер бірнеше рет орын алмастырған. Жердегі магнит өрісі əсерінен атмосфераның жоғары қабаттарындағы (100 км биікте) сиреген ауаның жарық шашуы жүреді, мұны поляр шұғыласы деп атайды. Бұл ғарыштағы ұсақ бөлшектер мен ауа құрамындағы заттардың Жердің магнит өрісінде өзара əрекеттесуі нəтижесінде пайда болады. Бұл заттардың ағыны магниттік полюстер арасын қамтып, полюс- тер маңында тұтасады. Олардың Жер атмосферасы құрамындағы газдарға шағылысуы нəтижесінде полярлық аудандарда сəулелену (полярлық шұғыла) пайда болады. жүктеу/скачать 7.14 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|