Оқулық Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі жоғары оқу орындарының студенттеріне ұсынады
жүктеу/скачать 2.39 Mb. Pdf көрінісі
|
| 1. Тәрбие генезисі туралы жалпы
түсінік. Тәрбие адамның және адам- зат қоғамының дүниеге келгенінен бастап пайда болды. Бала тәрбиесі адамзат қоғамының дамуымен бай- ланысты жалпы мәңгілік ұғым болып табылады. Қоғам бар жерде тәрбие де болады. Тәрбие қоғам қажеттілі- гіне байланысты. Тәрбие ұрпақтар 9 1-тарау. Тәрбиенің қалыптасу генезисі және оның қоғамдық мәні асырылды. Сонымен қатар балалар- ды рудың дәстүрлерімен, діни түсі- ніктерінің ережелерімен таныстыр- ды. Алғашқы қауымдық құрылыста отбасы болмаған кезде балалар руға ортақ болды. Балаларды тәрбиелеу мәселесімен ру мүшелерінің ерекше тәжірибелі, құрметті адамдары, ақ- сақалдар айналысты. Кейіннен мо- ногамиялық отбасы пайда болғанда балаларды тәрбиелеу мәселесімен отбасы айналысты. Дегенмен, отбасы тәрбиесінің нәтижелерін ру, тай- паның ақсақалдары бақылап отырды. Бұл кезде тәрбие тапсыз сипатта бол- ғандығы өзінен-өзі түсінікті болды. Тәрбие талаптары барлық балаларға бірдей дәрежеде кеңінен тарады. Қоғам дамуының алғашқы са- тысында, алғашқы қауымдық құ- рылыс кезінде адамдардың өмір жағ- дайлары өте ауыр болды, сондықтан да адамдарға өмір сүру үшін бәрі бір- ге болу, тек қана ұжымдық түрде бо- лып еңбек етудің қажеттілігі байқал- ды. Бұл қоғамда бәрі ұжым болып еңбек етті, әлеуметтік теңсіздік, тап деген болмады, адамдар ортақ үйлер- де тұрды және бала тәрбиелеу ісі де барлық руларға ортақ болды. Тапсыз қоғамда барлық балаларды бірдей тәрбиеледі, өздеріне лайықты іс-әрекетке ерте қатыстырды. Жас кезінен бастап олар азық өндіруге қа- тысты – жеуге болатын өсімдіктерді, жемістерді жинады. Жас шамасына қарай олар үлкендермен бірге еңбек- ке араласты. Үлкендермен бірге және олардың басшылығымен балалар мен жеткіншектер өмірге қажетті еңбек ептіліктері мен дағдыларын меңгер- ді. Қыз балалар мен ер балалардың тәрбиесінде кейбір ерекшеліктер болды. Жоғарыда айтылғандай, ер балалар ерлермен бірге балық аулау- мен, аңшылық кәсіппен айналысты, оларды күресе білуге, садақпен ата білуге, ептілікке баулыды; қыз бала- лар үй шаруасына әйелдерге тамақ даярлауға, киім тігуге, ыдыс-аяқ жа- сауға қатысты. Барлық балаларды жануарларды күтуге, егіншілікпен айналысуға үйретті, қолөнердің да- муымен оларды өнерге баулыды. Жекеменшіктің, құлиеленушілік- тің және моногамиялық отбасының пайда болуымен алғашқы қауымдық құрылыстың ыдырауы басталды. Жеке неке пайда болды. Отбасы ең негізгі қоғамдық құрылыстардың бірі болды, өз бетімен шаруашылықты жүргізді, сонымен қатар бала тәрбие- сімен айналыса бастады. Отбасы тәрбиесі тәрбиенің бұқа- ралық түріне айналды. Пайда болған үстем таптар (көсемдер, ақсақал- дар) ақыл-ой білімін дене еңбегінен бөлуге ұмтылды. Алғашқы білімнің негіздерін (жер өлшеу, өзендердің тасуын алдын ала түсіндіру, адамдар- ды емдеу тәсілдері және т.б.) өзде- рінің қолдарына жинақтап, оларға өз үстемдігін жүргізді. Ой еңбегі 10 1-тарау. Тәрбиенің қалыптасу генезисі және оның қоғамдық мәні мен дене еңбегінің арасында айыр- машылықтар байқала бастады. Осы білімнің алғашқы түсініктерін оқыту үшін арнаулы мекемелер (мектептер) ұйымдастырылды. Дене еңбегімен негізінен бұқара халықтың балалары айналысты. Ондай отбасыларда бала- лар еңбекке ерте араласты, ата-аналар өз тәжірибесін үйретіп отырды. Мек- тептерде жүргізілетін ұйымдасқан тәрбие бірте-бірте үстем тап өкілде- рінің ісі бола бастады. Қоғамдық ортада тәрбиенің пай- да болуы туралы мәселені ғалымдар бірнеше бағытта сипаттайды. Бұл мәселені түсіндіруде ғалымдардың арасында әр түрлі көзқарастардың болуына қарамастан, алғашқы адам- дардың экономикалық өмірі мен еңбек әрекетінің және қоғамдық да- мудың ең алғашқы даму сатысында бала тәрбиесінің арасында өмір сүр- ген тығыз байланысты жоққа шыға- ру көзқарасы тән. Еуропа ғалым- дарының тәрбиенің пайда болуы ту- ралы кейбір тұжырымдары адамның дамуы жайындағы вульгарлық-эво- люциялық түсініктердің ықпалымен қалыптасқан, ол негізінен тәрбиенің әлеуметтік мәнін жоққа шығаруға, оның үрдісін биологияландыруға алып келеді деген ұстанымда болды. Жануарлар дүниесіндегі жи- нақталған нақты материалдарға не- гіздей отырып, аға ұрпақтың кейінгі ұрпаққа қоршаған ортаға бейімделу дағдысын беру қамқорлығын осы тұжырымдамалардың жақтаушылары Ш. Летурно, А. Эспинас, т.б. жану- арлардың инстинкт жағдайындағы іс-әрекетін алғашқы адамдардың тәрбиелік тәжірибесімен бірдей деп қарастырады және тәрбиенің негі- зіне адамдардың ұрпақ жалғастыру инстингті ұмтылыстарына жатады, табиғи сұрыптау заңдылығы әрекет етеді деген теріс қорытынды жа- сайды. Тәрбиенің пайда болуының негізгі шарты алғашқы қоғамдағы адамдардың еңбек іс-әрекеті және қалыптасқан қоғамдық қатынастар болып табылады. Тәрбиенің пайда болуы туралы әлемдік ғылымда бірнеше тұжырым- дама ұсынылады. Ондай көзқарастың дәстүрлі түрлерінің біріне эволюция- лық-биологиялық теорияны (Ш. Ле - турно, Дж. Симпсон, А. Эспинас) жә- не психологиялық теорияны (П. Мон- ро) жатқызуға болады. Эволюциялық-биологиялық тео- рияның өкілдері алғашқы қауымдық құрылыс кезіндегі адамдардың тәр- биелік іс-әрекетін жоғары сатыдағы жануарлардың ұрпақ қалдыру ту- ралы инстинкті қамқорлығымен бай- ланыстырады. Белгілі ғалым П. Мон- ро негіздеген психологиялық теория бойынша, тәрбиенің пайда болуын балаларда санасыз инстинктің үлкен- дерге еліктеуінің байқалуы деп тү- сіндіреді. Екі теорияда бір-біріне ұқ- сас тұжырым қалыптасты: алғашқы 11 1-тарау. Тәрбиенің қалыптасу генезисі және оның қоғамдық мәні тәрбиенің пайда болуы оның ортаға бейімделуі деп түсіндіреді. жүктеу/скачать 2.39 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|