Оқулық Орал 015 44. Г жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық техникалық
Ауру қоздырғыштарының мамандануы
жүктеу/скачать 7.93 Mb. Pdf көрінісі
|
| 2.2.6 Ауру қоздырғыштарының мамандануы
Ауру қоздырғышының мамандануы дегеніміз олардың белгілі бір қоректік субстратқа бейімделуі. Патогендердің әр түрі үшін қажетті қоректік субстрат ӛсімдік ұлпаларында немесе ӛсімдіктердің белгілі бір ӛсу кезеңінде болуы мүмкін. Фитопатогенді микроорганизмдердің мамандануының бірнеше типтері ажыратылады: филогенетикалық, органотроптық және онтогенетикалық. Патогендердің филогенетикалық мамандануы олардың ӛсімдіктердің нақты тұқымдасын, туысын, түрін, тіпті кейде нақты сортын залалдау қабілетімен сипатталады. Бұл мамандану кӛлемі патоген әр түрлі тұқымдасқа, немесе бір тұқымдастың әр түрлі туысына жататын ӛсімдіктерде паразиттік күйде тіршілік етеді. Мысалы, ақ шірік ауруының қоздырғышы Sclerotinia sclerotiorum саңырауқұлағы күнбағысты, бұршақты, сәбізді, қиярды және басқа да кӛптеген ӛсімдіктерді залалдайды. Қырыққабаттың кила ауруының қоздырғышы крестгүлділер тұқымдасына жататын басқа дақылдарды да залалдайды. Кӛптеген дақылдарда кездесетін сұр шірік ауруының қоздырғышы Botritis cinerea саңырауқұлағына кең кӛлемдегі филогенетикалық мамандану тән. Pseudomonas solanacearum бактериясы картоп, қызанақ, темекі, күнбағыс, майбұршақ дақылдарының түтікті бактериоз ауруын қоздырады. Сонымен қатар кей патогендер бір туысқа, немесе түрге жататын дақылдарды ғана залалдайды. Олардың қатарына дәнді дақылдардың қаракүйе түрлерінің, тат ауруларының қоздырғыштары жатады. Патогендердің бір қатарының мамандану шеңбері одан да тар болады. Мысалы, дәнді дақылдардың сабақ татының қоздырғышы Puccinia graminis: ал оның Puccinia graminis forma specialis tritici формасы бидайды, Puccinia graminis forma specialis avenae маманданған формасы сұлыны залалдайды. Сол сияқты дақылдардың жеке биотиптерін, тіпті жеке сорттарын залалдауға бейім ауру қоздырғыш түрлері де кездеседі. Олар шартты негізде цифрмен немесе латын әрпімен белгіленеді. Кӛптеген патогендердің филогенетикалық мамандануы паразитизм дәрежесімен коррелятивтік байланыста болады. Тар кӛлемде маманданған ауру қоздырғыштарының басым кӛпшілігі облигатты паразиттерге, немесе оларға жақын организмдер қатарына жатады. Бұндай патогендермен күресте ең тиімді шаралардың қатарына ауыспалы егістік жатады. Онтогенетикалық, немесе жас-физиологиялық мамандану – патогендердің ӛсімдіктерді нақты бір ӛсіп-жетілу кезеңінде залалдауға бейімделген қасиеті. Ол ӛсімдік ұлпаларының метаболизм ӛнімдерінің күйіне байланысты. Онтогенетикалық мамандану бойынша ауру қоздырғыштары 3 топқа бӛлінеді. Бірінші топқа жас ұлпаларды немесе ӛсімдіктерді бастапқы даму кезеңдерінде залалдайтын патогендер жатады. Бұл топқа мысалы, ақ ұнтақ 24 ауруының (жас ткандерді залалдайды), қызылша тамыр шірік ауруының (кӛктегеннен 4-ші нағыз жапырақ түзілгенге дейін залалдайды) қоздырғыштары жатады. Екінші топқа кәрі ұлпаларды, яғни ӛсімдіктер дамуының соңында залалдайтын ауру қоздырғыштары жатады (қызылшаның церкоспорозы, қарақаттың антрокнозы). Үшінші топқа ӛсімдіктерді бүкіл тіршілік циклі бойына залалдайтын патогендер жатады (жүгері қара күйесі). Бірінші және екінші топ ӛсімдіктерінің ауру қоздырғыштарына қарсы тӛзімсіз кезеңдерінен тез ӛтуге мүмкіндік беретін күрес шараларын қолдануға болады. Органотроптық, немесе ұлпалық мамандану дегеніміз патогеннің ӛсімдіктің нақты мүшелерінің ұлпаларының: жапырақтарының, жемістерінің, түйнектерінің, тамырларының немесе олардың нақты бір ұлпаларының залалдауы. Мысалы, қырыққабаттың кила ауруы оның тамырын жарақаттаса, ақ ұнтақ ауру қоздырғышы – жапырақтың эпидермалық ұлпасын залалдайды. Бір ауру қоздырғышының бірнеше мамандану типі де кездеседі. Мысалы, бидайдың ақ ұнтақ ауруының қоздырғышы Erysiphe graminis f.sp.tritici тек Triticum туысын ғана залалдайды (филогенетикалық мамандану); сонымен қатар ол эпидермис ұлпасында паразиттік тіршілік кешеді (ұлпалық мамандану). жүктеу/скачать 7.93 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|