Оқулық құрал Бірінші тарау Ортопедиялық стоматологияда қолданылатын материалдар туралы түсінік
жүктеу/скачать 0.77 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 4.7. Гидроколлоидтік үлгілік материалдар
- 4.8. Альгинатты материалдар
| 4.6.Эластикалық үлгілік материалдар
Ауыз қуысындағы тіс қатарларының, әсіресе тістсрдін, қисаюы . кезіндс,орналасуы қалыпты жағдайдан ауытқыған кезде стоматологтардың жүмысын жеңілдету жоне үлгі алған кезде аурудын, қал-жағдайын жақсарту үшін эластикалық үлгілік материалдар үсынылды. 1940 жылы Wilding альгин қышқылының кейбір көп валентті металдармен гель түзуін колданып альгинатты эластикалык, материалдар алды. Қазіргі кезде бүл материалдар шет елдерде кеңінен қолданылып жүр. Химия полимерлерінің жетістіктерінін, нәтижесінде жогары дәрежелі эластикалы, силиконды және тиоколды үлгілік материалдар үсынылды. Стоматологияда қолданылатын эластикалық үлгілік материал-дарды төрт топқа бөлуге боладытидроколлоидтік, альгинатты, тиоколды, силиконды. 4.7. Гидроколлоидтік үлгілік материалдар Бұл үлгілік материалдардың қасиетін түсіну үшін коллоидті химияның кейбір сүрақтарын еске түсірейік. "Коллоид" деген сөз грек тілінде желім деген сөзді білдіреді. Коллоидті жағдай барлық заттарға тән болуы мүмкін, ол негізінен заттың дисперстік дәрежесіне байланысты Қорыта айтқанда, коллоид деп, бір заттың екінші бір ортада біркелкі, тарап, жүйелі түрде орналасуын айтамыз. Коллоид заттық бөлшектерінін, фазасы 100 ден 1 ммк аралығында жатқанда түзіледі. Сүйық коллоидтерден басқа,қатты эластикалык денелердің қасиетін беретін коллоидтік жүйелер де бар. Бұл коллоидттарды үйынды немесе гель деп атау қалыптасқан. Сүйық коллоидтар суытылса үйып желімденеді. Мысалы крахмалды, агар-агарды суытқан кезде бүл қүбылысты айқын көругс болады. Коллоид белшектері бір-біріне ілінісіп,кеңістікте к,үрылыс түзеді. Қыздырған кезде бөлшек аралық байланыс бүзылып.қайтадан сүйық коллоид түзеді. Желім тәріздес үйынды -түрақсыз жүйе. Біраз уақыт өткеннсн кейін ол ескіріп,бетіне суы шығады. Сонымен бірге гельдің көлемі кішірейеді. Бүл қүбылысты синерезис деп атайды. Үлгілік материал ретінде гидроколлоид материалдарын қолданатын болса, тез арада модель к,үйылуы керек. 4.8. Альгинатты материалдар Алгинатты материалдар осы ғасырдың 40-шы жылдарынан бастап қолданыла бастады. Бұл материалдар қазіргі кезде гипсті ығыстырып, онын, орнын басуда. Альгинатты үлгілік матсриалдардын, негізі - альгин қышқылдарынын, натрий түздары. Ол өзі-үнтақ, суға тиген кезде ісініп және коллоидтік жүйе түзетін гель. Гельге физикалық қасиет беріп, сапалы үлгілік материал ретінде қолдану үшін онын, эластикалык, жэне қаттылық қасиетін арттырып, жабысқақтығын азайту қажет. Оның құрамына гипс және толтырғыштар (ақ күйе SiO2, барий сульфаты BaSO4, натрий
карбонаты Na2SO4 және т.б.) енгізіп қажетті материал алу өте маңызды. Ол натрий альгинатынық ерігіштік гелін ерімейтін кальций альгинатына ауыстыру мақсатында қолданылады. Реак-цияның жүруін кРлеСі схема арқылы көруге болады. Alg - альгин кышқылының анионы. Бірақ бүл реакция өте жылдам жүреді және тез аяқталады да барлық материал таза кальций альгинатына айналады. Аталмыш материал қатты және морт сынғыш болғандықтан үлгілік материал ретінде қолдануға болмайды, сондықтан оның құрамына желім түзгішті реттейтін зат қосып (үш натрий фосфат,натрий карбонаты және т.б.), эластикалық күйін біраз уақытша ұзартады. Егер бұл процессті натрий альгинатының бір бөлшегіиің ішінде ерітілген деп қарастыратын болсақ, онда кальций альгинатының түзілуі бөлшектің беткі қабатында басталып, белгілі бір уақыт аралығьшда барлық бөлігін қамтиды. Бұл уақыт аралығы үлгі алып, модель қүю үшін жеткілікті. Альгинатты үлгілік материалдарды бір қолданған сон, қайтып қолдануға болмайды. Өндірісте бүл материалдар көптеп шығарылады. Ец көп тарағаны барлық компоненттерінің ұнтақ қоспа ретіндс қолданылуы. Үлгілік масса болу үшін үнтақты сумен араластырады. Альгинатты үлгілік материалдармен протез орналасатын орындардан жоғарғы дәлділікпен таңба алуға болады. Бү.л үлгілік массаның қатаюы араластырғаннан бастап 3-4 минуттан кейін болады да, иленгіш жағдайдан эластикалық күйге өтеді. Альгинатты үлгілік материалдардыц негізгі артықшылығы массаның дайындаудың және ауызға енгізудің қарапайымдылығы, тіс протездерін орналасатын орнынын, тканьдерінің дәлділікпен үлгіге көшуі, үлгініқ ауыз қуысынан толығымен бұзылмай шығуы, дәмі мен иісініқ жағымды болуы. Қатайған үлгілік масса серіппелі, қаттылығы жеткілікті және қысымға төзімді. Альгинатты үлгіден модель алу өте жеңіл жэне ыңғайлы болады. Альгинатты материалдардын, артықшылығымен бірге біраз кемшіліктері де бар. Оларда гель түзгеннен кейінгі макромолекулаларынық тығыздығына байланысты синерезис құбылысы болады да көлемі кішірейеді. Материалдың бетіне шыққан сүйык, гипстің қатуын төмендетіп, алынатын моделдің беткі қабатынын, тазалығын бүзады. Үлгініқ бетіне шыққан сұйықты тазалу үшін модсльді қүймастан бүрын агын суға салып жуады да, 3-5 минутқа 2%-ті натрий сульфатына салады. Үлгіні ашык, жерде сақтайтын болса масса кеуіп 15-20 минуттан кейін көлсмі кішірейгендіктен құюға жарамсыз болады. Альгинатты массалардың тағы бір кемшілігі оның-механикалык, қаттылыгмиыи, төмсндігі. Бұл жағдайды модель алған ксзде естс ұстаған жон. Үлгіні тек қана жақсы ағып, барлық шүңк,урларды еркін толтыратын массалармен қүю қажет. Үлгіге сиік,андай қысым түсірмеу керек, өйткені онын, жүқа бөліктері қалыбын жоғалтуы мүмкін. Альгинатты массалар үлгілік қасык,тарга жабыспайды, сондықтан тссік қасықтарды, болмаса лейкопластырь жапсырып ретенциялы орын жасап қолданылады. К,азіргі кезде альгинатты үлгілік материалдардын, ішінде ен, көп қолданылатыны стомальгин. Стомальгин-02 натрий алыинатынын, нсгізіндегі үлгілік материал. Бүл ұсақ дисперсиялы қызғылт түсті.жүпар иісті үнтак,. Сумен жақсылап араласгырғанда иленгіш үлгілік масса алынады. Ауыз қуысында қату уақыты 2-6 минут (массанын, бастапқы температурасына байланысты). Массаның эластикалык, жоне мықтылық қасиетін мына көрсеткіштсрдсн көруге болады: қыск,ан ксздегі деформация қалдығы - 2,5%, мыкдъілығы - 1,5 кгс/см . Материал нсгізінен алынбалы протез жасау үшін үлгілік материал ретінде" қолданылады. Үлгіні алған сон, көлсмі кішірсйіп қалмай түра тез арада модель к,үйылуы қажет. Модель еш қысымсыз сұйық гипсті қүю арқылы алынады. 4 9. Силиконды үлгілік материалдар Силиконды үлгілік материалдар тобы 50-ші жылдардан бастап қолданыла бастады. Қазіргі кездс кремнийорганикалык, полимер-лсрдің негізінде (силикон каучуктсрі) силиконды үлгілік материалдар стоматологиялык, тожірибсде ксңінен қолданылып жүр. Силиконды материалдардын, нсгізін қүрайтын активті гидроксил топтары бар түзу полимер (диметилсилоксан). Катализаторлардын, осерімсн (жалпы салмагынық 3-5%) түзу полимерлер конденсация аркылы байланысып, "тігілген" полимер түзеді. Масса қатк,аннан соң созылмалы рсзеңке тәріздсс болады. Катализаторлар ретінде қалайы жоне титанорганикалық заттар кол даны лады. Қатаю процесін тсздету үшін катал изаторларға эсер стетін инициаторлар к,осады. Полимердіқ вулканизациялау процесін жонс созылмалығын тігін-агснтін, катализаторлар, толтырғыштар (SiO, MgO) к,осып реттеуге болады. К,азіргі ксздс колданылып жүргсн "Сиэласт-69" материалынын, қүрамы томендегідсй: полиметилсилоксан - 48,0 алюминий тотығы - 35,8 барий сульфаты - 16,0 бояғыш - 0,2 "Сиэласт-69" жогары сапалы силикон полимерлерінің нсгізіндегі үлгілік материал, көлсмі ксуіп кішірсймейді, сондык,тан үлгілерді көпке дейін сақтауға жонс алынған бір үлгімен бірнсшс модель алуга болады. Ауыз қуысында үлгініц вулканизациялану уақыты 4-5 минут. Егср қаталйзатррдық қатынас көлемі көбейтілсе нсмесе айналадағы ортаның тсмпературасы жоғары болса,онда қатаю уақыты жылдамдайды. Модельді құяр алдында 15 минутқа ұлгіні сабынды суға салып, содан сон, суменсн шаяды да ауада кептіреді. 1979 жылдан бастап Харьковтің медициналық пластмасса және стоматологиялық материалдар заводында екі қабатты ұлгі алу үшін арнайы силиконды материалдар шығарыла бастады (сиэласт-03, сиэласт-05). Бүл матсриалдардың бірінші (негізгі) қабаты қатты массадан, ал скінші қабаты долдсуіш сұйықтау массадан жасалынған. 4.10. Тиоколды материалдар Тиоколды (құрамында күкірт бар) үлгілік материалдардың негізін металл тотықтарымсн рсакцияға түсіп эластикалық қосылыс түзетін мсркаптен құрайды. Казірігі кезде шығарылатын тиоколды үлгілік материал "Тиодент" екі сықпадан және тсздсткіштсн тұрады. Негізгі сықпаның к,үрамында полисульфидті каучук және қоспалар (ZnO, CaSO/i) бар. Тездеткіш сықпаның құрамында РЬОг, күкірт, майсана майы және жүпар иісті заттар бар. Екі тотықты қорғасын РЬОг катализатор болғандықтан, оның қосылатын көлеміне қатқылдану реакциясынын. жылдамдығы тәуслді. Катализатор рстіндс екі тотықты маргансцті МпОг қолдануға болады. Екі сықпанын, жэне араластырған кезде жоғары иілімді үлгілік масса алынады. Үлгі алу үшін едоуір қысым қолданған жөн. Тиоколды массалар, силиконды массалар сияқты ауызға енгізген кезде жоғары иілімділік көрсетсді, қатқаннан кейін созылғыш резецке торіздсс. Көлемі өзгсрмей, көпкс дейін сақтауға болады. Тиоколды массалардың вулканизациялану жылдамдығына температура мен ауанын, ылғалдылығы эсер етсді. Егер 1-2 тамшы су қосатын болса онда онын, қатқылдануы тездстіледі, ал 2 тамшы олсин қышқылын қосатын болса реакция баяулайды. Тиоколды үлгілік матсриалдардың ксмшіліктері ретіндс оның жағымсыз иісін айтуға болады. 4.11. Термопластикалық үлгілік материалдар Термопластикалық материалдар тобына әр түрлі көп компонснтті заттар жатады. Бүл материалдарға тән ерекшеліктері қыздырғанда жүмсарып, суытқанда қатаюы. Бүл кеп компонентті жүйслср табиғи немссе синтетикалык, шайырлардың негізінде толтырғыштар, пластификаторлар, бояғыш заттар, модификациялық қоспалар қосылып алынады. Тсрмопластикалык, массалар қайтымды және қайтымсыз болып екіге бөлінеді. К,айтымсыз тсрмопластикалык, массалар бірнеше рст қыздырғаннан кейін, иілімділігін жогалтып, қайтадан қолдануға жарамсыз болып қплады. Бұл топтың өкілі ретіндс стснсті айтуға болады. Материалдық қүрамы (%). ақ сықпа түсті сықпа
Термопластика лык, заттар ретінде парафин, стеарин, гуттаперча, бал ара балауызы,цсрезин және де басқа материалдар қолданылады. Синтетикалык, і.емссе табиғи шайырларды (копал, шеллак, қарағай шайыры немесе қарағай шайырының глицерин эфирі) қосып, массалардың қатқаннан кейінгі қаттылығын арттыруға болады. Эр түрлі қоспалар қосып жұмсару температурасы +30 - +70°С аралығындағы термопласта калы зат алынады. Шайырдан жэне балауыздан басқа термопластикалык, массалардын, қүрамына, химиялық инертті заттар, толтырғыштар косы-лады. Олар массаларға керекті структура беріп, жабысқақтығын, қалыбынық өзгергіштігін төмендетеді, қатаю уақытын қысқартады. Термомассаларға қойылатын талаптар: Ауыз қуысындағы тканьдерді күйдірмейтіндей жэне ауыртпайтындай температурада жүмсаруы; Жабысқақ болмауы; Ауыз қуысының температурасынан сәл жоғарғы темпера турада адтаюы; Жұмсарған жағдайда біркелкі масса болуы; Аспаптармсн жеңіл өңделуі. жүктеу/скачать 0.77 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|