П 15 Пікір жазғандар
жүктеу/скачать 0.97 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Фигураның бір түрі – сөз орнын ауыстыру, инверсия (латынша – inversio – орнын өзгерту, төңкеру) – прозалық, әсіресе поэзиялық шығармалаада сөздердің
- Фигураның бір түрі – сөз тастап кету, яки эллипсис (грекше ellepsis – түсіріп тастау, аттап айту) – сөйлем ішінде немесе өлең шумағында атап айтпаса да
| Екіншісі – баяулату:
Әм жабықтым, әм жалықтым, Сүйеу болар қай жігіт, Көңілден кеткен соң тыным? Әм ссүйіндім, әм түңілдім, Үнемі неткен үміт, Өткен соң бар жақсы жылым? (Лермонтов – Абай) Фигураның бір түрі – сөз орнын ауыстыру, инверсия (латынша – inversio – орнын өзгерту, төңкеру) – прозалық, әсіресе поэзиялық шығармалаада сөздердің әдеттігі грамматикалық түзілу тәртібінен тыс, орындарын ауыстырып, өзгеше тіркестер құру. Тіл мен стильдегі үйреншікті машықтан бөлек бір алуан мәнер іздеп байқау үшін бұл тәсілді де оқта-текте орнымен қолданудың оғаштығы жоқ. Қазақ жазушыларының ішінде инверсияға көбірек бой ұратын Ғабиден Мұстафин еді. Оның романдарынан жиі ұшырайтын ауыспалы тіркестерге оқырман көзі о баста біраз тосырқай қарағанмен, кейін кетті. Мысал келтірейік: Сапардың Аманы....шаңқан боздың басынан аса секіреррдей, ерінен көтеріле, ұмтыла береді алға...Жаныңнан бедгенің келе бер, - дегендей, етпетінен түсіп, көзінен от шаша күрілдеп жатыр көкжал...Қайтып тұра алған жоқ, талшоқпар жүйемелдете тиді шекеге («Дауылдан кейін»). Фигураның бір түрі – сөз тастап кету, яки эллипсис (грекше ellepsis – түсіріп тастау, аттап айту) – сөйлем ішінде немесе өлең шумағында атап айтпаса да түсінікті кейбір сөздерді әдейі жазбай тастап кету. Ақ көбігің...ақ жүзің Сол майдандар...қатты айқас Айнам еді бір қарар. Есіңде ме, ер Айдар? Өткізген түнім...күндізім... Өшкен құрбан...аққан жас... Тербетер мені,ой салар. Өтті жылдар...көп айлар... (Ж.Сайн). Осындағы әр ойдың арасындағы жеке сөз емес, бүтін сурет не үлкен шындық қалып қойып отыр. Айталық, ақ көбік айна болу үшін тап-таза, мөп-мөлдір болса керек. Оны ақын айтпайды. Айдарда өткен түн мен күн ақынды тербету үшін олар – жай түн мен күн емес, ірі-ірі оқиғаға, шындыққа, сырға толы түн мен күн. Оларды да автор айтпайды. Қай майдан? Қандай құрбан? Жас төккен кімдер? Қай тұстағы жылдар мен айлар?...Бұларды да автор тәптіштеп жатқанжоқ. Өйткені бұлардың бір қатары ақынның шындықты суреттеу тенденциясынан айқын көрініп тұрса, бір алуаны жалпы логикадан түсінікті, ал қайсыбірін, тіпті, айтудың қажеті жоқ. Эллипсис кейде эвфемизмнің орнына да қолданыла береді: кейбір былапыт сөздерді бүкпелей жұмсартып жатпай-ақ, тастап кетсе де түсінуге болады: - Шап, әкеңнің...-дедім мен оған ақырып («Мөлдір махаббат»). Мұндай эллипсистің түрлері көп-ақ, оларды мысалға көптеп келтіріп жатудың қажеті жоқ. Эллипсис кейде адамның ішкі халін, қиын-қиын көңіл күйін, шым-шытырық оқшау сезімдері мен ұғымдарын, шытырман психологиялық иірімдерін аңғарту үшін де жұмсалады. Ала-құла ой, қиыр-шиыр қиял, әрі-сәрі түс, кейбір қиялы кісінің оқыс күйініш-сүйініші...Осылардың бәрін эллипсис арқылы ұқтыруға болады. Мысалға, ақылы ауысқан Қаракөздің мына сөздерін алыеп қаралық: Жығылып барам. Ұйықтайын ба? Өлсем бе? Құлап кетем, тау басынан қшып келем...жерде тоғай...көп тоғай...? Шақырады...Иә,иә барам...Келе жатырмын...тоғай...Ә...қайда кетті?.. (М.Әуезов). Осыны, әсіресе сахнадан (Зәмзәгүл-Қаракөздің аузынан) тыңдағандағы адамның үрейін ұшыратын сұмдық әсер кейіпкер сөзіне эллипсис арқылы дарып тұр. жүктеу/скачать 0.97 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|