Хабаршысы ғылыми журналы
жүктеу/скачать 3.07 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- А, О, Ұ, Ы; ашық дауыстылар: А, Ә; ерін(дік) дауыстылар: О, Ұ, Ө, Ү; Жуан дауыстылар
- О, Ө, Ұ, Ү, Ы, І, Е. езу(лік) дауыстылар: А, Ы, Ә, І, Е. жіңішке дауыстылар: Ә, Ө, Ү, І, Е
- 3.Төмендегі кестеден екі жалаң дауыстының арасында үш айырым белгісі бар екенін көрсетеміз: А – Ү
|
Тілдің көлденең қатысына қарай Тілдің (жақтың) тік қатысына қарай Еріннің қатысына қарай Әуез қатысына қарай Құрамына қарай тіл арты дауыстылар: А, О, Ұ, Ы; ашық дауыстылар: А, Ә; ерін(дік) дауыстылар: О, Ұ, Ө, Ү; Жуан дауыстылар: А, О, Ұ, Ы; жалаң дауыстылар: А, Ә, Ы, І, Ұ, Ү; тіл ортасы дауыстылар: Ә, Ө, Ү, І, Е. қысаң дауыстылар: О, Ө, Ұ, Ү, Ы, І, Е. езу(лік) дауыстылар: А, Ы, Ә, І, Е. жіңішке дауыстылар: Ә, Ө, Ү, І, Е, құранды дауыстылар: Е, О, Ө. Қазақ тілі дауысты дыбыстарын акустика-артикуляциялық ерекшеліктеріне қарай жіктеген кезде олардың бір-бірінен өзгешелігін білдіретін айырым белгілері мен ұқсастығын білдіретін ортақ белгілерін біліп, олардың дыбысқа берілетін негізгі фонетикалық мінездемесін білдіретін анықтама екендігін ескеру керек. Мысалы, осы айырым белгісі мен ортақ белгісін төмендегідей арнайы кестелер жасап көрсетуге болады. 1.Төмендегі кестеден екі жалаң дауыстының арасында бір ортақ, екі айырым белгі барекенін көрсетеміз: А – Ұ фонемаларының бір ортақ, екі айырым белгісі бар : А , , Ұ , , А , Ұ , езулік ашық тіл арты еріндік қысаң тіл арты тіл арты езулік еріндік ашық қысаң ортақ және айырым белгілері А – І фонемаларының бір ортақ, екі айырым белгісі бар: 2.Төмендегі кестеден екі жалаң дауыстының арасында екі ортақ, бір айырым белгісі бар екенін көрсетеміз: А – Ә фонемаларының екі ортақ, бір айырым белгісі бар : А , , Ә , , А , Ә А – Ы фонемаларының екі ортақ, бір айырым белгісі бар: А , , І , , А , І А , , Ы , , А Ы жеке жіктелім белгілері езулік ашық тіл арты езулік ашық тіл ортасы ортақ және айырым белгілері езулік ашық тіл арты тіл ортасы езулік ашық тіл арты езулік қысаң тіл ортасы езулік тіл арты ашық қысаң ортақ және айырым белгілері езулік ашық тіл арты езулік қысаң тіл ортасы езулік тіл арты тіл ортасы ашық қысаң ортақ және айырым белгілері 3.Төмендегі кестеден екі жалаң дауыстының арасында үш айырым белгісі бар екенін көрсетеміз: А – Ү фонемаларының ортақ белгіс і жоқ, үш айырым белгісі бар : Ә – Ұ фонемаларының ортақ белгісі жоқ, үш айырым белгісі бар: Қазақ тілі дыбыс жүйесін зерттеу ісін теориялық жағынан дамыту бағытында Ә.Жүнісбековтың ғылыми ізденістерінің маңызы зор. Сондықтан Ә.Жүнісбеков зерттеуі бойынша дауысты дыбыстарды сингармониялық теорияға қатысты жіктелісін студенттерге талдап түсіндіреміз: 1. Дауысты дыбыстардың үндесім белгілеріне қарай бөлінуі: а) тіл әуезі (жуан – а,ы,ұ,о; жіңішке- ә,і,ү,ө,е); ә) ерін әуез (еріндік- ұ,ү,о,ө; езулік- а,ә,ы,і,е); 2. Дауысты дыбыстардың тіл әуез жіктелімі: а) жуан үндесім дауыстылар (а,ы,ұ,о); ә) жіңішке үндесім дауыстылар (ә,і,ү,ө,е); 3. Дауысты дыбыстардың ерін әуез жіктелімі: а) езулік үндесім дауыстылар (а,ә,ы,і,е); ә) еріндік үндесім дауыстылар (ұ,ү,о,ө); 4. Дауысты дыбыстардың тіл-ерін әуез жіктелімі: а) жуан, езулік үндесім дауыстылар (а,ы); ә) жіңішке, езулік үндесім дауыстылар (ә,і,е); б) жуан, еріндік үндесім дауыстылар (ұ,о); в) жіңішке, еріндік үндесім дауыстылар (ү,ө); 5. Дауысты дыбыстардың ықшам үндесім жіктелімі: жүктеу/скачать 3.07 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|