Б.Ғ. НҰҒман, А. А. Абдрахманова
жүктеу/скачать 1.48 Mb. Pdf көрінісі
|
| Ескерту. Казактың өмір салтын белгілеу үшін арнайы термин
қолданылған – казачество, казакование немесе казаклык. Бірақ мұнда ол этникалық емес, әлеуметтік процестер негізі болды. Мұнда казактардан қалыптасқан «қоғамдар» ең бірінші кезекте өздерін еріктілер деп санады. Казак қауымдарының этникалық құрамында «түркілер» басым болған. Уақыт өте келе түркілер орыстанып кетеді. Сонымен, казактар – бұл өзіндік түркі-славян-кавказдың этникалық симбиозы. Бұл тұрғыда Ермактың казактар тобыры ерекше болған жоқ. Сонымен, казактар қалыптасуына түрлі этникалық топтар қатысып және онда түркі бастамасы салмақты болғанына қарамастан, дегенмен бірте-бірте ол орыстана бастайды. Мұның себебі Ресейдің казактарды жиі қызметке шақырғандығында. Казактардың орыстануы олардың күнделікті өмірінде түркі мәдениетінің ауқымды қабатының сақталуына кедергі келтірген жоқ. Көпшілік казактар үшін орыс тілімен қатар «түркі» тілі дағдылы болған. Тіпті ХХ ғасырдың басында казактар орыс халқының бөлінбес бөлігі және Ресей мемлекеттілігінің берік тірегі болғанның өзінде Ресей империясының казак жасақтарындағы казактардың көпшілігі түркі тілдерімен сөйлеген. Еске сала кететіні, ол кезде қазақ казакка «тамыр» деп айтатын, бәлкім басқаша айтқанда «шығу тектеріміз жақын» дегенді білдірген шығар. Бірақ олар үшін ең бастысы Ресей империясының ерекше сословиесына тиесіліктері маңызды болған. Қалай болғанда да «Сібірдің қосылуы» айтарлықтай дәрежеде түркі қолдарымен орындалды және біздің ойымызша Ермак оның көрнекті дәлелі. «Әскери міндеттегі татарлардың» еңбектерінің нәтижелерінде Ресей Азия түкпірлерін, яғни Сібірді жемісті бағындырды. Жаңа Сібір елдерін әр сәтті бағындырудан кейін мәскеулік приказда істеуші адамдар келіп, жаңа жердің орыс мемлекетіне қосылатындығы туралы хабарлайтын. Осылайша Сібірдегі қалалардың негізі салынған: 1587 жылы Тобол, 1607 жылы Енисейск, 1628 жылы Краснояр, 1632 жылы Якутск, ХVІІ ғасырдың 50-шы жылдары Амур бассейні. 1689 жылы Ресей мен Қытай арасында «Нерчин трактаты» жасалды. Келісім бойынша Солтүстік Азия бойынша жер бөлінуі жүзеге асырылды. Петр І басқаруы басталысымен-ақ Ресейдің шығыс саясатының жобасында айтарлықтай түзетулер жүзеге асырыла бастайды. Бірақ «Азиаттық доктрина» саясатын жүзеге асыру үшін көп уақыт қажет болды. Сондықтан Қазақстанның Ресейге қосылуы Сібірдің қосылуына қарағанда басқа жолмен жүргізілді. 3. ХVІІ-ХІХ ғасырлар бойында Ресей мен Қазақстанның өзара қатынастарында эволюцияның келесі түрлері орын алды: көршілес Қазақстан тарихы (он бес дәріс) қатынастар мен әскери-саяси одақты іздеуден Қазақ жерлерінің Ресей империясына қосылуына дейін. Қысқаша айтқанда, ХІХ ғасырда екі дүниенің бір державаға бірігуі Ресей державасының геосаяси бағыттылығын бейнелейді. Ресей Қазақ даласын Шығыста өз сауда-экономикалық және саяси мақсаттарына қол жеткізу үшін маңызды стратегиялық плацдарм ретінде көздеді. Қазақ жүздерінің Ресейдің қоластына кіру уақытын екі негізгі кезеңге бөлуге болады: І – жанама қосылу кезеңі (1731 – ХІХ ғ. 20-шы ж.); ІІ – нақты қосылу және отаршылдық бағыну кезеңі (ХІХ ғ. 30-60-шы жылдары). Бірінші кезеңде орыс үкіметі протекторат институтын қолданды, яғни Қазақстан, әскери бекіністер желісімен қоршалғанына қарамастан, Ресей империясының шегінен тыс, тәуелсіз болып қала берді. ХІХ ғасырдың 30-шы жылдарынан бастап, Қазақ даласын бағындыру және оның Ресейге қосылуына бағытталған белсенді шаралар қолданыла бастады. Ресейдің Қазақстанға тиісті саясатының бағдарын өзгертуіне орта азиялық фактор әсер етті (Англияның және Ресейдің мүдделерінің қайшылығы). ХІХ ғасырдың 30-60 жылдарында өткізілген бірқатар әкімшілік реформалар мен әскери акцияларының нәтижесінде Қазақстан толығымен ресейлік басқару жүйесіне енгізілді. Қазақстанда саяси ұйымдастыру жүйесі, яғни қазақ мемлекеттілігі жойылды және ресейлік отар басқару органдары енгізілді. Ұлы Дала Ресей империясының шет аймағына айналды. Енді Ұлы Дала көшпенділеріне өз шаруашылық тұрмыстары мен қоғамдық өмірлерін өзгертуге тура келді. жүктеу/скачать 1.48 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|