Оқулық Алматы, 013 Əож кбж қ Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Оқулық»
жүктеу/скачать 5.39 Mb. Pdf көрінісі
|
| 388
Өзін -өзі тексеру сұрақтары: 1. Қазақстан топырақтар қорының көлемі? 2. Қазақстан жер қоры қандай санаттарға бөлінеді? 3. Еліміздің топырақ жамылғысының экологиялық өзекті мəселелері жөнінде баяндаңыз? 4. Топырақты ластайтын кең таралған заттарды атаңыз? 5. Шөлдену дегенде нені түсінесіз? 6. Топырақты қалпына келтіру (рекультивация) дегенде нені түсінесіз? 7. Қазақстанның топырақ жамылғысының таралуының жалпы заңдылықтарын атаңдар. 8. Қара топырақ зонасы Солтүстік Қазақстанда кандай ауданды алып жатыр? 9. Орманды-дала зонасының сұр топырақтарының қалыптасу жағдайы. 10. Кəдімгі кара топырақ зонашасына сипаттама беріндер, топырақ жамылғысының құрылымын келтіріңдер. 11. Оңтүстік қара топырақ қандай табиғи-климаттық жағыдайда түзіледі? 12. Қара топырақты ауыл шаруашылығында пайдалану, қорғау жəне құнарлығын қалпына келтіру жолдары? 13. Сарытопырақтар жəне күлгінді сары топырақтар түзілу ерекшеліктері. 14. Субтропикалық ормандар топырағын сипаттаңдар. 15. Қара тропикалық топырақтарды сипаттаңдар. 16. Арктикалық, субарктикалық жəне оңтүстік тундраның топырақ түзілу жағдайларына сипаттама беріңдер. 17. Тундралық топырақтарды пайдалануының ерекшеліктерін көрсетіңдер. 18. Күлгінді топырақтардың түзілу жағдайларын сипаттаңыздар, олардың жаратылуына қазіргі көзқарастарды келтіріңдер. 19. Шымтұзілу процесінің мəні неде, қылқанды орман зонасындағы оның ерекшеліктері. 20. Орманның сұр топырағын сипаттаңдар. 21. Қара-қоңыр топырақтың түзілу ерекшелігін сипаттаңдар. 389 Тарау бойынша тексеруге арналған тест сұрақтары 1. Əртүрлі минералды компоненттерден тұратын, топырақ түзілетін субстрат: A) тау жыныстары B) топырақ түзуші жыныстар C) биогенді заттар D) сүйекті заттар E) биологиялық сүйекті заттар 2. Топырақта бай энергияны, күрделі органикалық қосылыстарды жəне алғашқы органикалық заттарды жасаушылар: A) биогенді заттар B) микроорганизмдер C) өсімдіктер D) сапрофагтар E) ұсақ кемірушілер 3. Топырақ профилінің қалыптасуына, қарашіріктің сақталуына, қарашірік горизонттарының қуаты мен топырақ құрылымына нелер əсер етеді? A) актиномицеттер B) бактериялар C) саңырауқұлақтар D) сапрофагтар E) бір клеткалы балдырлар 4. Топырақта тіршілік ететін жəне талас құратын ағзалар: A) гельминтоза B) сапрофаги C) неофаги D) солитеры E) клострадтар 5. Қазіргі кезде бұзылуға ұшыраған егістікті қалай атайды ? A) тақырланған B) аридизацияланған C) дефилицияға ұшыраған 390 D) ормансызданған E) деструкцияға ұшыраған 6. Көлемді территориялардың ылғалдылығын азайтатын күрделі жəне əртүрлі кешенді процестер қалай аталады: A) тақырлану B) аридациялану C) дефиляциялану D) ормансыздану E) деструкциялану. 7. Жердің биологиялық потенциялының азаюы мен құрғақшылықтың жиі болуы қандай жағдайға əкеледі: A) жердің тозуына B) ормансыздануға C) шөлденуге D) бұзылуына E) қарашірік қабатының азаюына 8. Жер қоры жағдайын болжау жүйесінде жағымсыз үрдістер сал- дарын жою мен ескерту, анықтау мен бағалауды қалай атайды? A) жер кадастры B) топырақ қорғау шаралары C) жерге орналастыру D) жер мониторингі E) жер есебі 9. Өсімдік ауруларымен, зиянкестермен күресу үшін қандай химиялық немесе биологиялық дəрі-дəрмектер қолданылады? A) кумуляция B) антицептиктер C) родентицидтер D) десиканттар E) пестицидтер 10. Топыраққа ғылыми анықтама берген ғалым: A) В. В. Докучаев B) П. А. Костычев 391 C) Н. М. Сибирцев D) В. И. Вернадский E) И. С. Кауричев 11. Топырақ туралы ғылымның негізін салушы: A) Ю. Либех B) А. Тэер C) В. В. Докучаев D) М. В.Ломоносов E) Н.М.Сибирцев 12. Атмосфера, гидросфера жəне биосфераның ықпалымен қосылатын минералды тау жыныстарының күрделі жəне əртүрлі үрдістерінің сандық жиынтығы: A) аридация B) топырақ түзілу C) аккумляция D) үгілу E) гидротация 13. Жер қабығының терең қабатында силикатты балқымалардан құралған жыныстар: A) биосүйекті B) магмалық C) метаморфтық D) элювиальды E) шөгінді 14. Су бөлігінің минералдар бөлігімен қосылуының химиялық үрдісі: A) гидролиз B) судың минералдануы C) қышқылдану D) ерігіштік E) гидротация 15. Пайда болған жерінде қалған негізгі жыныстардың үгілген өнімдері: A) метаморфтық 392 B) шөгінді C) магмалық D) элювиальды E) сүйекті 16. Топырақты жырту барысындағы топырақ көлемінің қысқаруы: A) қаттылық B) қарсыласу C) отыру D) ісіну E) байланысу 17. Жаңбырлы жəне тасқынды сулардың көшіруінен тау бөктерлерінде тұнған жыныстар: A) элювиальды B) аккумлятивті C) пролювиальды D) аллювиальды E) делювиальды 18. Мұзбен, сумен, желмен араласқан үгілу өнімдері: A) элювиальды B) шөгінді C) метаморфтық D) магмалық E) аккумлятивтік 19. Таулы өлкелердегі тау бөктерінде су жəне сел тасқындарының күшінен қалыптасқан жыныстар: A) пролювиальды B) элювиальды C) аллювиальды D) делювиальды E) көлдік 20. Күшті мұз тасқындары əрекетінен пайда болған шөгінділер: A) моренналық B) көлдік 393 C) флювиогляциалдық D) пролювиальдық E) саздақ 21. Топырақ профилі мен бөлек горизонттарда жаңа құрылым құрайтын, топырақ режимін қалыптастыратын алғашқы реттегі қарапайым топырақ үрдістері: A) микроүрдістер B) мезоүрдістер C) макроүрдістер D) жаңа үрдістер E) генезис 22. 1 га биомассаның орташа жылдық өсімінен жалпақ жапырақты ормандарда жинақталатын көміртегі мөлшері: A) 74, 3 B) 60, 8 C) 54, 5 D) 42, 7 E) 39, 5 23. Сұр орман топырағы мен орманды даланың қара топырақ зо- насына қан аймақта? A) Оңтүстік Қазақстан B) Солтүстік Қазақстан C) Алтай-Саян D) Шығыс Қазақстан E) Батыс Қазақстан 24. Қазақстандағы қара топырақты аймақтың көлемі: A) 27 млн. га B) 90, 5 млн га C) 119, 4 млн га D) 86, 3 млн га E) 34 млн га 25. Қара-топырақты дала зонасына қай аймақта? A) Батыс Сібір 394 B) Каспий бойы C) Торғай D) Шығыс Қазақстан E) Сібір Алтайы 26. Қазақстандағы шөлді массивтердің көлемі, га: A) 40 млн. B) 27 млн. C) 66 млн. D) 86, 3 млн. E) 38, 9 млн. 27. Деффиляция үрдістері қай облыстың территориясын қамтыған: A) Павлодар B) Батыс Қазақстан C) Атырау D) Алматы E) Шығыс Қазақстан 28. Топырақ түзуші басты факторлар: A) тау жыныстары B) химиялық үрдіс C) аналық жыныс D) гидрологиялық жағдай E) топырақтың биофизикалық ылғалдануы 29. Қара шірінді, ол: A) ажыратуға болмайтын қалдықтар B) тірі ағзалар қалдығы C) топырақтағы органикалық заттар D) топырақтың беткі қабаты E) топырақтағы кесектер 30. Өсімдіктердің қоректену элементтерінің ұйымдасуы жəне органикалық заттардың гуминденуі мен минералдану процестерін байланыстыратын əртүрлі топтағы микроорганизмдердің тіршілігімен анықталатын топырақ режимі: 395 A) су-ауа B) физика-химиялық C) сіңірулілік D) биохимиялық E) тұздылық 31. Өсімдікте онсыз хлорофил түзілмейтін топырақтағы эле- мент: A) азот B) кремний C) оттегі D) алюминий E) темір 32. Топырақ құрамындағы оттегі қанша %: A) 38, 9 % B) 33, 6 % C) 47, 2 % D) 49, 0 % E) 50, 2 % 33. Топырақтық климаттық зонаның бөлінуі неге байланысты? A) климатқа B) рельефке C) ылғалдылыққа D) өсімдік жамылғысына E) əртүрлі топырақ түзуші жыныстарға 34. Қай зонада ми батпақтың болуы мүмкін? A) тундра топырағында B) орманды дала C) дала D) шөлейт E) тропиктік 35. Ауаның біркелкі ластануынан қандай топырақ түрі қалыптасады ? A) саз балшықты 396 B) құмды C) жеңіл сазданған D) орташа сазданған E) кермекті 36. Топырақтың қатты түйірлерінің бу күйіндегі ылғалды ұстау қабілеті: A) су ұстау B) ылғал ұстау C) судың борпылдақ топырақпен байланысы D) ішкі түйіртпектік E) гироскопиялық 37. Топырақтың жылу сыйымдылығы: A) жылу өткізгіштік B) жылу жұтушылық C) альбедо D) температуралық режим E) жылу сыйымдылығы 38. Топырақтағы ауаның атмосферамен алмасу процесі: A) диффузия B) ауа сыйымдылығы C) ауа өткізгіштік D) аэрация E) желдің бағыттары 39. Топырақтың генетикалық типтері туралы ілім негізінде салынған топырақ классификациясы: A) экологиялық-генетикалық B) морфо-генетикалық C) эволюциялық-генетикалық D) тарихи-генетикалық E) физикалық-генетикалық 40. Климаттың термиялық ерекшеліктері бойынша бөлінуі қалай аталады? A) топырақтық-биоклиматтық аймақ 397 B) топырақтық-климаттық белдеу C) топырақ зоналары D) зоналық жүйелер E) зоналық спектр |