Өзбекстан республикасы жоғары және орта арнаулы бiлiм министрлiгi а. Бектаев, Т. Турткулбаева

147 
— 
Әй, әже-ай, жоқты сұрайсың-ау, қызылордада кiмдер жоқ дейсiң, 
бұл жiгiт кайсысын бiле берсiн,— деп самауырынға таяу отырған бақа сары 
жiгiт кейiңкiредi. 
Кемпiр жым болды. Жас әйелдер өзара күңкiлдесiп, жас баланы сылтау 
қылып, бiрдеме айтып күлiседi.
— 
Бетiңнiң кiрiн қара, бапан, сүймеймiн деп жүр, бетiңдi жуайын,— деп 
бiреу баланы жетелейiн деп едi, бала көнбей бұртиды, 
- 
Тұр, қалқам, жуғыз, ұят болады, мына кiсiнi көрдiң бе,— дедi 
әжесi. 
- 
Қойыңдаршы, баланың бетiн жуғанды қайдан шығарған-сыңдар, жуып 
керегi не?— деп кемпiр де кiрiстi. Бұл жолы кемпiрдiң сөзiн ерсi көрiп 
балалары еш нәрсе айтпады...
Шайдың артынан бiрен-саран қыдырмалар келдi. Сұлу мұртты, қара 
торы жiгiт кесiп сөйлеп отырды. қуландырып жұртты күлдiрген болды. Үй 
иесi жiгiт онымен шәлкем-шалыс сөйлесiп, iлiнiсiп отырды. 
— 
Үкiметке ризамыз, үкiмет келгелi адам қатарына қосылдық... Бұрын 
елге шыққан оқыған адамдар, қайда бай болса, соны таңдап қонушы едi. 
Бұл күнде iздеп келетiн болды, мұнысына шүкiршiлiк,— дедi үй иесi. Сұлу 
мұртты жiгiт аз-кем бөгелген секiлдендi. Бiрдеңе айгуға ыңғайланған 
қалпы болса да, менен қаймықты ма, әлде үй иесi жiгiттен қаймықты ма, 
айтпады. 
Қыдырманың бiреуi шокша сақал, сары кiсi — дыбдырлап сөйлейдi. 
Бесбатпан кiр орамалды қалтасынан шығарып, бұрышына түйген құмалағъш 
кигiздiң үстiне төктi, «я, бiсмiлда!» деп, быртиған саусағымен кұмалақты 
шашып жiберiп, ежiрейiп, үнiле калды. 
— 
Құмалакты кiмге салып жатырсың, Ержан? 
— 
Өзiме салам, от басынын, амандығына салам. 
— 
От басына бiрдене кiрер дейсiң бе, жалғыз сиырың бар едi, ол 
өлдi, ендi құдай сенiң неңдi алады?.. Одан да маған сал, мен ертең 
базарға барғалы отырмын, не бiтiрiп қайтар екем?— деп сары жiгiт 
ұмтылып жақын барып, жер бауырлап, көсiлiп жатты. 
- 
Әй, Орман, тұрсайшы, кiсiнiң алдына сұлап жатып алғаның не?—деп 
сұлу мұрт оған ала көзiмен карады... Ас артынан қыдырмалар тарады. 
«Үй иесi жiгiттер қонақтың атын жайласуға шығып кеттi. Пеш жанында 
шынтақтап құмалақшы жатыр едi, кара кемпiр оған қарай түсiп, сыбырлап 
қана: 
— 
Бiздiң үйдiң амандығына құмалағыңды тартшы,—дедi. құмалақшы
тартып болып: «Көрер кiрiс болмаса, шығын жоқ...» —деп атап келе 
жатып, кез маған түсiп, мүдiрiп қалды. қысылып қызарғандай болды. Әлгi 
сөзiн өтiрiкке шығаруға
тырысқан адамдай: 
— 
Құмалақ не бiлушi едi, әшейiн «кәләкәйт» да... дым да бiлмейдi. Бiр 
құдайдан басқа кiм бiлушi едi?—дедi. Бұл сөздi маған естiртiп айтты. 
Өзiнше әлгi сөзiн осымен жудым деп ойлады... 
Оңашаланған соң, үй иесi жiгiттен елдiң шаруашылығын сұрадым; 
жүрiп жатқан науқанның жайына қандым.

148 
— 
Ауданда ұйым дүкенi бар едi. Соның бөлiмшесiн ашқан болдық. Отыз 
бес мүшемiз бар. Товардың келуi жақсы. Ел товарға молықты. Әсiресе, 
кедей-батырақ артық астығын төгiп,керегiн дүкеннен алып, қарық болып 
жатыр... Дүкен осы бiздiң үйде. Ертең жүрерде көрiп кетiңiз,— дедi. Үй 
иесi жiгiтiм сол дүкеннiң приказчигi болып шықты. Белсендi кедей екен. 
Астық дайындау науқанына едәуiр көмегi тиiптi. 
— 
Елде артық. астық, жоқ емес, бар, көбi бұқпантайлық қылып бермей 
отыр. Бiрсыпырасы артық, сатып керегiне жаратып қойып отыр... Бiздiң 
елде соғым сою деген бәсекең бар. Өлмелi кедей де, жылқы тауып соймаса 
көңiлi көншiмейдi. Семiз жылқы сатып алуға күштерi келмеген соң, арық 
жылқыны алып, бар астығын соған жұмсайды, көбiнiң сонымен тiлеуi 
құрып отыр,— дедi кейiп. 
Соғым жемдеу хабарын есiткен соң, мен сол үй иесiнiң өзiн қазбалап 
сұрай бастадым, өйткенi табаққа салған казысы бiлектей едi.
- 
Өзiңiз де соғып жемдегенсiз ғой?— деп ем, қызараңдап отырды да, 
шынын айтты: 
- 
Жемдеп едiм,-— дедi. 
- 
Қанша астық жегiздiң? 
- 
Сексен пұттай! 
Кедей шаруа. Iшерлiгi мен тұқымдығынан артық астығын соятын 
соғымына жегiзген. Соғымы семiз, қазысы жырта қарыс. Бiрақ үкiметке 
беретiн артық, астығы жоқ. Артығының барлығын қазыға айналдырып, бес 
саусақтан майын тамызып жеп отыр. Мен бiрсыпыра түсiндiрiп айтып едiм, 
түсiндi, қатесiн мойнына алды. 
— 
Наданбыз ғой, еш нәрсенiң жайын бiлмеймiз, елден қал-маймыз,— деп 
даурығып кеп күрсiндi.
— 
Түсiндiрсе, үгiттесе ел елпеңдеп дайын тұр. Бiрақ, түсiндiрушi кем. 
Осындағы кеңес қызметкерлер ерте бастан елге түсiндiрiп, артык, астығын
үкiмет орнына төккiзiп отырса жоспар әлдеқашан толып қалмай ма?.. Тән 
қараңғы. қатты жел. Боран. Кәртiк қар. қар астында өмiр бар. Кәртiк 
қардын ара-арасынан жылтыраған от көрiнедi. Бұл терезе сәулесi. Мал да, 
жан да үйде; жылы қорада ұйықтап, мүлгiп жатыр... 
Қысқы ауылды бiраздан берi керген жоқ едiм, сағынып қалған сияқты 
болдым. Жылы төсекте, тастай қараңғы үйде жатып, ысқырған желдiң 
даусын тыңдап, маужырап ұйқыға шомдым».
Бейiмбет Майлин 

жүктеу/скачать 1.27 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: