Материали
Найновите научни постижения - 2023
жүктеу/скачать 2.16 Mb. Pdf көрінісі
|
| Найновите научни постижения - 2023 ★ Volume 9
4 инвестициялардың басым бөлігін жинақтайды. Айта кетейік, 2019 жылдың үшінші тоқсанындағы жағдай бойынша мұнай-газ өнеркәсібі өндірісінің рентабельділігі 49% -. құрады, ал республика бойынша бұл көрсеткіш 23% - ға тең болды. Бұл ретте, 2005-2018 жылдары Қазақстанға жалпы тікелей шетелдік инвестициялардың 289,6 млрд АҚШ доллары тартылды, олардың 25,8% – ы тікелей "мұнай газында", ал тағы 26,9% - ы геологиялық барлауда шоғырланған, ол да көп дәрежеде мұнай өндіру саласына жатады. Айта кетейік, 2018 жылдың қорытындысы бойынша тікелей шетелдік инвестициялардың жиынтық көлеміндегі мұнай-газ саласының таза үлесі 49,8% деңгейінде қалыптасты [1]. Бүкіл экономиканың көлемімен, атап айтқанда номиналды ЖІӨ-мен салыстыра отырып, Қазақстанның мұнай-газ саласының ауқымы да елеулі шаманы білдіреді. Сонымен, егер 1990-1992 жылдар аралығында мұнай-газ өнеркәсібі өндірісінің үлесі ЖІӨ-нің 0% - дан сәл астамын құраса, 2005 жылға қарай бұл көрсеткіш 35% - ға жетіп, кейін төмендей бастады. 2018 жылдың қорытындысы бойынша ЖІӨ-дегі "мұнай газының" үлесі 20% - ға жақындады. Жалпы, ретроспективті деректер дағдарыс кезінде экономикадағы мұнай-газ өнеркәсібі өндірісінің үлесі төмендей бастағанын көрсетеді. Мәселен, мысалы, 1998, 2001, 2009 және 2015 жылдары болды. Егер мұнай-газ өнеркәсібі саласындағы жұмыспен қамтуды қарастыратын болсақ, 2018 жылдың қорытындысы бойынша саладағы қызметкерлер саны 47 560 адамды құрағанын атап өткен жөн. Бұл көрсеткіш бойынша тау-кен өндіру және өңдеу өнеркәсібі салалары арасында мұнай-газ секторы тек металл кендерін өндіруден (83 449 адам), тамақ өнімдерін өндіруден (51 157 адам), металлургия өнеркәсібінен (81 155 адам) озып тұр. Сонымен қатар, бұл ең жоғары ақы төленетін мұнай мен газ өндіру саласы. Мәселен, 2018 жылы осы саладағы бір қызметкердің орташа айлық жалақысы 704 мың теңгені құрады. Өз кезегінде, жалақының жоғары деңгейі осы салада еңбек өнімділігінің ең жоғары көрсеткіші байқалатындығымен түсіндіріледі, бұл жұмыспен қамтылғандардың салыстырмалы түрде шектеулі санымен (басқа салалармен салыстырғанда) өндірістің үлкен көлемімен түсіндіріледі. Айта кетейік, 2019 жылдың 9 айының қорытындысы бойынша тау-кен өнеркәсібіндегі бір қызметкерге шаққандағы жалпы қосылған құн 25 млн теңге деңгейінде қалыптасты, ал жалпы экономика бойынша бұл индикатор 4 млн теңгеге тең болды [2]. Мұнай-газ өнеркәсібінің бүкіл қызметінің және жалпы көлемінің ауқымы осы саладағы кәсіпорындардың бюджетке және бюджеттен тыс қорларға есептелген және нақты аударылған салық төлемдерінің жоғары көлемін анықтайды. Мәселен, 2019 жылдың үшінші тоқсанындағы деректер бойынша мұнай-газ саласы айтарлықтай үлесті иеленіп отырған тау-кен өндіру өнеркәсібінде есептелген салықтардың көлемі 1052 млрд теңгені немесе жалпы республикалық деңгейдің 47% -. құрады. Бұл ретте мұнай-газ саласындағы салықтардың басым бөлігі корпоративтік салыққа (30%) және жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнайы төлемдеріне (41%) тиесілі. Жоғарыда айтылғандардың барлығын ескере отырып, Қазақстандағы мұнай және газ өндіру саласының рөлі бүгінгі күнге дейін сөзсіз маңызды және жоғары |