Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
насихаттайды. Мақаладағы ғылыми- зерттеушілік көзқарас «бізде әдебиет бар ма, бар болса ол қандай?» деген сұрақтар төңірегінде ой қозғауды мақсат тұтқан. «Тіл-әдебиет бір мил- ләттің жаны һәм рухы. Әдебиеті болмаған милләт – тілі шықпаған жас бала. Тіл-әдебиет дүниедегі барлық бақыт-сығадаттың, ғылым-өнердің, дін уа мәдениеттің асылы», – деген секілді пікір білдіруі ұлт әдебиеті тарихын тануға деген таным-біліктің өсе түскенінің бір айғағы. Жоғарғыдағы сұрақтарға нақты жауап беруге деген ғылыми ізденіс Ә. Бөкейхановтың «Мұсылман сиезі» атты мақаласынан анық байқа ла ды. Автор мұсылман сиезінің заңын- дағы мекемелерде қағаз татарша жа зылсын деген шешімге үзілді-ке- сілді қарсы шығып: «Біздің тілді қа- зақ жерін араламаған мұсылман ба- уырларымыз қайдан білсін, біздің кітап жазып, газет, журнал шығара бастағанымызға осы 3-4 жыл ғана арасында. Анық түрік затты халық тілі біздің қазақта», – деп Абай, Шә- кәрім, Ахмет, Міржақып, Мағжан, т.б., барлығы 18 өлеңді мысалға келтіріп – «Осылардай ақыны бар, бір жерде тізе қосып отырған 5 мил- лион қазақтың тілі қалайша жоқ болады. Ғұмыр жүзінде біздің қазақ тілі өз бәйгесін алар: Абай, Ахмет, Міржақып, Шәкәрім, «Тарғыннан» һәм өзгелерден бұл көрініп тұр ғой», – деп жазады [17]. Мақалада ақындар мен оның өлеңдері қазақ тілінің бар екенін дәлелдеу мақсатында алын- ғанымен, ғасыр басындағы ақын дар- ды таныстырып өтудегі танымдық сипатымен құнды екені айтпаса да түсінікті. Қазақ баспасөзі бетіндегі бұлар тәріздес және тікелей әдебиет мә- селесіне арналған сыни мақалалар ұлт әдебиетін тануға деген ұмты- лыстың ілгерілей түскенін дәлел- дейді. Әдеби-тарихи бағыттағы ғы - лыми-зерттеушілік ой-пікір ғы лы- ми-теориялық түсініктер мен ұғым - дарды меңгеруді қолға алып, әде - биет тарихын ғылыми тұрғыда те к серу мезгілі туғанын анықтап бер ді. Осының дәлелі ретінде қа- зақ әдебиеттану ғылымы өзінің туу дәуірінде шешіп алуға тиісті жоға- рыда айтылған проблемалық сұрақ- тарға нақты жауап беруге ұмтыл ды. Бұл тұрғыдан келгенде ғасыр ба сындағы әдеби-тарихи ой-пікір- дің назары ең алдымен ұлы Абай шығармашылығына түсіп, әдебиет тарихын зерттеу жолындағы қада- мын сол төңіректен бастауы заңды еді. Өйткені, оған Абай даңқының халық арасына кең тарауы бір әсер етсе, екіншіден, әдебиет сыны қа- зақ әдебиетіне ұлы ақын салған жолды молынан насихаттап, сол кездегі жазба әдебиеттің басты ба- ғыт-бағдары Абай салған жол мен өркендеп бара жатқан еді. Сон- дықтан Абайтану ғылымының бас- Ре по зи то ри й К ар ГУ |