Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
тау лары саналып жүрген алғашқы ма қалаларды ұлт әдебиетін тарихи тану жолында шешуші қадамдардың бірі санау керек. Тарихи шындыққа көз жіберсек, К. Ысқақовтың ұлы ақын мұрасы- ның 1909 жылы жарық көрген ал- ғашқы жинағындағы алғысөз ретін- де берілген мақаласы абайтануда алғашқы еңбек деп саналып келді. Мезгіл жағынан және ғылыми тұр- ғыда алғанда Абайды алғаш зерттеу- де жазылған мақала орыс тілінде сәл ертерек жарық көрді. Мақала Ә. Бөкейхановтың авторлығымен 1905 жылы «Семипалатинский лис- ток» газетіне жарияланғанда «Абай Құнанбаев» (некролог) деген және орыс Географиялық қоғамының Ба- тыс Сібірлік бөлімінің «Записки Се- мипалатинского подотдела...» деп басталатын жинағына 1907 жылы «Абай Құнанбаев» деген атпен жа- рық көреді. Бұл мақалалар туралы осы еңбектегі Ә. Бөкейхановтың ғы- лыми мұрасы туралы беттерде сөз етіп кеткендіктен қайта тоқталып жату артық. Ә. Бөкейханов пен К. Ысқақов- тың басты мақсаты – тек Абай шы- ғармаларының жинағын шығару ғана емес, өмірі мен шығармашы- лығы туралы алғы сөзді қоса басты- ру арқылы ұлы ақынның дүниетаны- мы мен ақындық өнерін ғылыми тұрғыдан таныту, тереңірек ашып көрсете отырып, өнер қуған, өлең қуған жастарды үлгі-өнеге алуға да шақыру. Егерде Абай өлеңдері М. Әуезов айтқан үш жолмен: «Бі- рінші жолы – баспа арқылы; екін- ші сі – халық арасында ауызша жатта- лып, әнмен аралас тарауы; үшін ші сі – қолжазба түрінде әр көлемді жи- нақ тар боп көшіріліп тараған» бол- са, Абай поэзиясының жаңашылдық сипаты мен ағартушы-демократтық бағыттағы прогрессивтік жолының тек өз айналасына ғана емес, оң-со- лын енді танып келе жатқан қазақ ин- теллигенциясына, әдебиет саласын- дағы жастарға тигізген ықпалы зор болғаны даусыз. С. Торайғыров «Ай- қап» журналындағы «Қазақ тілін- дегі өлең кітаптар жайынан», «Өлең һәм оны айтушылар» атты сын ма- қалаларында Абай поэзиясының үлгі- өнеге аларлық мәнін ерекше атай отырып, «Зарқұм», «Сал-сал» сияқты хиқаялар мен «Ахырет», «Әдебиет өрнегі» секілді жинақтарды сы- нап, қазақ поэзиясының алға басу- да ұстайтын бағыты – Абай жолы, Абай өнегесі екенін баса айтуының сыры осында жатыр. «Біз енді бас қатырғыш дін тақылеттерінен ары- лып, Еуропа мәдениетіне суарылған жаңа өнерлі тілді жасайық, ол өнер- лі тілдің үлгісін бізге Абай берді, Абайдан үйренейік, онан соң сы- наптай таза, күмістей кіршіксіз қа- зақтың ауыз әдебиетінен, бұрынғы сөз тапқыр шешен сөздерден үйре- нейік», – деген нақты пікірінен ХХ Ре по зи то ри й К ар ГУ |