Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
деген автор жазған «Әдебиетімізге көз салу» деген ғылыми-зерттеу мақала – ғасыр басындағы аздаған жыл дардың ішінде-ақ әдеби-та ри хи ой-пікір ғылыми ұғымдарды мең- геруге батыл кірісе алғанына нақты мысал. Ол көркемдік дамудағы әдеби байланыс, озық үлгілерден үйрену арқылы жанрлық тұрғыдан өркендеу, тарихи сабақтастық принципіне сай дәстүр мен жаңашылдық, әдебиет тарихын тексеру сияқты проблема- ларды нақты көтеруінен анық таны- лады. Автор бұл мәселелерді жаңа қалыптасып келе жатқан қазақтың жазба әдебиетін өркендету жолын- да кімнен үлгі алуымыз керек, ұлт әдебиетінің ендігі бағыты қандай бо- луы қажет деген сұрақтар төңірегінде ой қозғау арқылы шешуге ұмтылған. Бұл кезеңдегі қазақ әдебиетінің ен дігі ұстар бағыты еуропа әдебиеті еке нін айтып, үлгі-өнеге алу жолында ғы еліктеу барысында әдебиетіміздің ұлттық сипатынан айырылып қалмау жағын ойлау керектігіне көңіл ау- дарады. Әдеби өркендеуде басқа елдің әдебиетіне еліктеудің бол- май қоймайтын құбылыс екенін ғы- лыми дәлелдеуі ұлттық ғылыми- зерттеушілік ой-пікірде жаңалық еке нін айтуға тиістіміз. Шағатай әде биетіне араб, парсы әдебиетінің ықпалын айтқан уақытта Ә. Нау- аи секілді ірі ақындардың Ширази, Сағди, Хайям сияқты классиктер- ден үйрену арқылы өз әдебиетін дамытқанын айтуы – бұрын кездес- пеген соны пікір. Сонымен қатар үлгі-өнеге алу жолындағы еліктеу, жаңашылдыққа ұмтылу барысында әдебиеттің өзіне тән ұлттық сипат- тан айырылып қалмауы қажеттігін ескертіп, осман түркілерінің еліктеуге қатты ден қойып, өз әдебиетіндегі ұлттық дәстүрлерін жоғалтуға дейін барғанын мысалға келтіреді. Автор басқа ел әдебиетіне елік- теу мен үлгі-өнеге алудың осындай жетекшілік және кері әсері болаты- нын дәлелдеп алғаннан кейін, қазақ әдебиетінің не себептен Еуропадан үйренуі керек екеніне тоқталады. «Өйткені Еуропа мәдениетінің бар асылы – рух сыны – дух критициз- ма, – деп жазады автор, – бұл бізді жүре алмайтын тұйыққа, шыға ал- майтын шыңырауға алып кетпес. Еліктеуіміз өлшеуден шығып бара жатса, рух сыны бізді жаңа көзімізді ашып, қатамызды көрсетер. Абай – адабиятымыздың атасы, бұл жолдың қорқынышсыз, біздің үшін пайдалы екендігін сезіп, сол жолға бұрылды. Әйтпесе, Абай үшін ғараб, ғажам (парсы) жолы ашық еді». Бұл пікір- ден ғасыр басындағы ұлт әдебиетін өркендетуге бағыт-бағдар беру ғана емес, әдебиет тарихына зерттеуші- лік тұрғыдан қараудағы көзқарас та танылып жатқаны айтпаса да түсі- нікті. Оны жоғарыда сөз еткен мәсе- лелермен сабақтастыра отырып: «Ұлт әдебиетін майданға шығармақ Ре по зи то ри й К ар ГУ |